Fortece Ukrainy. Twórcy grodzisk z wczesnego okresu epoki żelaza na obszarze Podola i ich wkład w kulturę ówczesnej Europy (2016).pdf

(4499 KB) Pobierz
MUZEUM ARCHEOLOGICZNE W BISKUPINIE
Biskupińskie Prace Archeologiczne nr 11
POLSKA AKADEMIA NAUK – ODDZIAŁ WE WROCŁAWIU
Prace Komisji Archeologicznej nr 21
INSTYTUT ARCHEOLOGII I ETNOLOGII POLSKIEJ AKADEMII NAUK
EUROPA
W OKRESIE
OD VIII WIEKU PRZED NARODZENIEM CHRYSTUSA
DO I WIEKU NASZEJ ERY
POD REDAKCJĄ
BOGUSŁAWA GEDIGI, ANNY GROSSMAN I WOJCIECHA PIOTROWSKIEGO
Biskupin – Wrocław
2016
ARCHÄOLOGISCHES MUSEUM in BISKUPIN
Biskupiner Archäologische Arbeiten Nr. 11
POLNISCHEN AKADEMIE der WISSENSCHAFTEN ABTEILUNG WROCŁAW
Arbeiten der Archäologischen Kommission Nr. 21
INSTITUT für ARCHÄOLOGIE und ETHNOLOGIE
der POLNISCHEN AKADEMIE der WISSENSCHAFTEN
EUROPA
ZWISCHEN
8 JHD. V CHR. GEB. BIS 1 JHD. U. ZEIT
.
HERAUSGEGEBEN VON
BOGUSŁAW GEDIGA, ANNA GROSSMAN UND WOJCIECH PIOTROWSKI
Biskupin – Wrocław
2016
Europa w okresie od VIII w. p.n. Chr. do I w. n.e.
Biskupin – Wrocław 2016
Marcin Ignaczak¹, Yuryi Boltryk
2
,
Oleksandr Šelehan
2
, Jakub Affelski
3
¹ Instytut Prahistorii Uniwersytetu im A. Mickiewicza w Poznaniu
2
Instytut Archeologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, Kijów
3
Pracowania Archeologiczno-Konserwatorska „Szpila”, Grabówiec
Fortece Ukrainy.
Twórcy grodzisk z wczesnego okresu
epoki żelaza na obszarze Podola
i ich wkład w kulturę ówczesnej Europy
1
Powstanie grodzisk we wczesnym okresie epoki żelaza na obszarze Ukra-
iny jest zjawiskiem kulturowym trudnym do jednoznacznego opisania i in-
terpretacji. Stanowią one konglomerat zróżnicowanych wielkościowo i praw-
dopodobnie funkcjonalnie „mikrokosmosów”, które łączą dwie wspólne
płaszczyzny odniesienia: miejsce i czas.
Zasięg ich występowania ogranicza się do pogranicza stepu i lasu, okreś-
lanego w pojęciach geografii fizycznej Ukrainy jako lasostep. Jest on definio-
wany jako siedlisko najbardziej optymalne dla osadnictwa ludzkiego ze
względu na znacznie większą od stepów wilgotność. Obejmuje całą central-
ną część Ukrainy od Podkarpacia na zachodzie do Wyżyny Środkoworosyjskiej
na wschodzie (Ryc. 1). Granica pomiędzy strefą leśno-stepową a stepową prze-
biega po linii Kotowsk-Pierwomajsk-Kirowograd-Krzemieńczuk-Krasnograd-
-Czugujew (Zastawnyj, Kusiński 2003, s. 90). Na obszarach tych wielką po-
wierzchnię zajmują typowe czarnoziemy ze znaczną zawartością próchnicy
doskonale nadające się do uprawy (Zastawnyj, Kusiński 2003, s. 90–91; Ma-
kohonienko 2009; 2011, s. 24, ryc. 4). Budownictwo grodowe ma tu długą
Badania wykonano w ramach projektu finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki – przy-
znanych na podstawie decyzji numer UMO-2012/07/B/HS3/01917.
1
239
Ryc. 1. Strefy przyrodniczo-geograficzne Ukrainy (źródło: Zastawnyj, Kusiński 2003,
za Makohonienko 2011) wraz z zasięgami występowania skupisk grodzisk.
Legenda: granice zespołów, I – podolski, II – chotowski-chodosiwski, III – kaniewsko-
-trachtimirowski, IV – Żurżince-Miedwin-Kmarivka, V – pasterski, VI – motroniński.
Granice „zespołów” na podstawie definicji J. Boltryka (1993) z uzupełnieniami autora
Fig. 1. Natural and geographical zones in Ukraine (source: Zastawnyj, Kusiński 2003,
after Makohonienko 2011) together with areas with concentrations of hillforts.
Limits of complexes, I – Podolian complex, II – Chotow-Chodosiw complex, III – Kaniew-
-Trachtimirow complex, IV – Żurżince-Miedwin-Kmarivka complex, V – pastoral complex,
VI – Motronin complex. The limits of „concentrations” according to definition
by Y. Boltrik (1993), modified by the author
historię, dopiero jednak na początku epoki żelaza staje się zjawiskiem powszech-
nym (Daragan i in.
2
2010).
Wszystkie grodziska opisywane jako „wczesnożelazne” lub „scytyjskie” są da-
towane w podobny sposób. Trudno, ze względu na brak danych przyrodniczych
ustalić dla nich dokładną skalę lat kalendarzowych porównywalna do polskich
Zastosowano zasady transliteracji alfabetu ukraińskiego i rosyjskiego zgodne z Polską Normą PL-ISO 9
z 1 lutego 2000 roku:
Transliteracja znaków cyrylickich na znaki łacińskie. Języki słowiańskie i niesłowiań-
skie.
Jedyne odstępstwa dotyczyły nazw własnych oraz nazwisk, pojawiających się w treści artykułu
(w przypisach, nawet w odniesieniu do nazwisk stosowano właściwe dla języka artykułu zasady translite-
racji, stąd np. dwa zapisy nazwiska Skorij – transliteracja alfabetu rosyjskiego oraz Skoryj – transliteracja
alfabetu ukraińskiego). Nazwy miejscowości nie posiadających polskich odpowiedników podano w zapisie
stosowanym w nomenklaturze ukraińskiej.
2
240
grodzisk w typie biskupińskim (Ważny 2009; Harding, Rączkowski 2009). Ogólna
interpretacja cech typologicznych odkrytych na nich źródeł pozwala na ustalenie
ich chronologii w przedziale od połowy VII do V w. p.n.e. W tym mniej więcej
dwustuletnim okresie powstaje i zanika większość spośród nich. Głównym proble-
mem badawczym jest jednak brak precyzji datowania, co nie pozwala na jedno-
znaczną odpowiedź na pytanie, czy powstanie kolonii greckich na północnych
wybrzeżach Morza Czarnego wyprzedziło powstanie grodzisk, czy też są to zjawiska
współczesne. Zakładając, że większość kolonii pojawia się na tym obszarze ok. po-
łowy VII w. p.n.e. (Olbia – 644 rok p.n.e, Borysthenes – VII w. p.n.e., Tyras – 656
rok p.n.e., Istros 656 rok p.n.e. – Hammond 1994), już nieznaczna korekta dato-
wania grodów na początki VI w. p.n.e. (lub koniec VII w. p.n.e.) pozwalałaby na
łączenie tych dwóch procesów w ciąg przyczynowo-skutkowy. Kwestia ta wymaga
jednak osobnego rozpatrzenia także na gruncie szczegółowej analizy źródeł i ich
chronologii. Proces kontaktów charakteryzował się bowiem dużą dynamiką, a ba-
dacze ukraińscy w najnowszych opracowaniach zwracają uwagę na fakt, że cera-
mika antyczna pojawia się już w zespołach datowanych na fazę Żabotin III kul-
tury czarnoleskiej, odnoszoną do początku i środka VII w. p.n.e. (Daragan 2004,
s. 131–132). Problem ten postaramy się rozwinąć w dalszych częściach pracy.
Koncepcje dotyczące osadnictwa grodowego na obszarze lasostepu ukraiń-
skiego zostały ostatnio zestawione w opracowaniu badaczy ukraińskich i moł-
dawskich dotyczącym osadnictwa kultury czarnoleskiej (Daragan i in. 2010),
a także skrótowo omówione w kontekście studiów nad grodami wczesnego
okresu epoki żelaza na obszarze Podola (Ignaczak 2012).
W pierwszym ujęciu podsumowano dotychczasowe teorie, wydzielając trzy fazy
osadnictwa grodowego na obszarze lasostepu, od schyłku epoki brązu po wczesną
epokę żelaza, z których pierwsza dotyczy powstałych w X w. p.n.e. grodzisk kultu-
ry czarnoleskiej, druga obwarowanych osad wyżynnych, także związanych z tym
taksonem, natomiast trzecia dotyczy powstania grodzisk gigantów w VI/V w. p.n.e.
3
Ta hipoteza, zakładająca ewolucyjne przejście pomiędzy różnymi formami fortyfi-
kacji (Daragan i in. 2010), nie zawiera jednak odpowiedzi na pytanie o genezę tzw.
grodzisk gigantów pojawiających się w strefie lasostepu od VI w. p.n.e.
W literaturze ukraińsko- i rosyjskojęzycznej problem ten wyjaśniano dotych-
czas poprzez cztery kluczowe koncepcje interpretacyjne. W pierwszej, najstar-
szej, zwanej koncepcją centralizacji, budowę grodzisk przypisywano miejscowej
ludności zagrożonej pojawieniem się najeźdźców scytyjskich (Artamonov 1948,
s. 179; Terenožkin 1961, s. 40; Il’inskaâ, Terenožkin 1983, s. 260), a sam proces
związany był z wysokim stopniem rozwoju socjoekonomicznego (Šramko
1987, s. 30; 1999, s. 50). W kolejnej, związanej z dorobkiem Siergieja Skoryja,
grodziska są efektem podboju miejscowej ludności przez plemiona Scytów
W datowaniu badaczy ukraińskich i mołdawskich przyjęto uproszczoną wersję systematyki chronologicz-
nej, lecz w chwili obecnej datowanie początków osadnictwa grodowego na obszarze lasostepu na VI w.
p.n.e. wydaje się być możliwe do przyjęcia.
3
241

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin