Rozdział I
Nauka – pojęcie, które ma wiele znaczeń (pragmatyczne – proces dydaktyczny „nauczanie”, przyswajanie, instytucjonalne, funkcjonalne – badania badawcze, apragmatyczne – rezultat procesów badawczych, zbiór tez i hipotez naukowych)
Teza- udowodnione twierdzenie naukowe
Hipoteza – nieudowodnione twierdzenie naukowe
Podział według:
Kryterium nauk:
1.
A) Nauka o naturze (rzeczy powstałe naturalnie – przyroda)
B) Nauka o kulturze ( powstałe przez człowieka- społeczeństwo)
2.
A) Nauki przyrodnicze (przyroda ożywiona i nie ożywiona)
- biologia
- chemia
- geologia
- fizyka
- medycyna
B) Nauki humanistyczne (wytwory kultury, cywilizacji)
- idee
- teorie
C) Nauka społeczne
- politologia
- socjologia
3. Kryterium różni w stosowanej metodzie
A) Nauki idiograficzne (zdarzenia jednostkowe, opis, wyjaśnienie pojedynczych faktów)
- historia
B) Nauki nomotetyczne (prawa rządzące się powtarzającymi się rzeczami)
- prawoznawstwo
4. Kryterium organizacji badań i sposób wykorzystywania ich w nauce
A) Nauki teoretyczne – deskryptywne (ich zadaniem jest opisywanie i wyjaśnianie różnego rodzaju procesów i zjawisk. Odpowiadają na pytanie „jak jest?”)
- ekonomia
B) Nauki praktyczne – normatywne (celem ich jest formułowanie i uzasadnianie różnego rodzaju norm, dyrektyw, ocen i wzorów zachowania. Odpowiadają na pytanie „Jak być powinno?”, „Jak powinniśmy się zachować?”)
- inżynieria (jak konstruować)
- etyka normatywna (jak się zachowywać)
- medycyna (jak leczyć)
- gramatyka (jak poprawnie konstruować wyrażenia językowe)
Sposób uzasadniania twierdzeń
A) Formalne – dedukcyjne (dowodzenie twierdzeń polega na wprowadzaniu ich w oparciu o przyjęte reguły inferencyjne – wnioskowanie, z innych twierdzeń, przy czym niektóre z twierdzeń przyjmuje się bez dowodu – aksjomaty)
- matematyka
- logika formalna
B) empiryczne –indukcyjne (uzasadniają twierdzenia odwołując się do doświadczenia np. obserwacja, eksperyment)
- geografia
- psychologia
Prawoznawstwo – (nauka humanistyczna, ideograficzna i nomotetyczna, formalna i empiryczna)
Grupa nauk społecznych, których przedmiotem badawczym jest analiza norm prawnych i szeroko rozumianych instytucji polityczno-prawnych.
Podział nauk prawnych (zaproponowany przez niemiecką szkołę historyczną w XIX w., K. Savigny, G. Puchta)
Filozofia (teoria) prawa
- zajmuje się ogólnymi zagadnieniami o państwie i prawie (traktuje państwo i prawo jako pewien fakt uniwersalny)
- definicja prawa
- relacja prawa do innych systemów normatywnych takich jak moralność, obyczaj i religia
- analiza języka prawnego, pojęć prawnych
- analiza rozumowań prawniczych
- analiza procesów tworzenia, stosowania i wykładni prawa
- problematyka metod badawczych stosowanych w prawoznawstwie
- kwestie społecznego działania prawa
- skuteczność prawa
Nurty Badawcze:
A) Analityczny – zajmuje się problematyką logiczno-językową (analiza języka prawnego i rozumowań prawniczych – zwroty normatywne)
B) Empiryczny – zajmuje się zagadnieniami społecznego działania prawa (skuteczność prawa, świadomość prawna, funkcjonowanie instytucji prawnych)
C) Metodologiczny – koncentruje się na analizie metod stosowanych w prawoznawstwie
Szczegółowe nauki o prawie (dogmatyki prawnicze) – przedmiotem tych nauk jest analiza prawa obowiązującego w jakimś konkretnym państwie.
System prawa – dzieli się na gałęzie prawa (np. prawo cywilne, karne, finansowe, administracyjne, procesowe cywilne, procesowe karne np.), a każdej gałęzi prawa odpowiada określona dogmatyka prawnicza (np. nauka prawa cywilnego, nauka prawa karnego np.)
Zgodnie z modelem pozytywistycznym do szczegółowych nauk prawnych należy rozwiązywanie trzech podstawowych typów problemów: (interpretacja przepisów obowiązującego prawa, porządkowanie ich oraz rozstrzyganie kwestii)
A) Interpretacyjnych
B) Systematyzacyjnych
C) Walidacyjnych
Nauki historyczno-prawne – np. prawo rzymskie, historia Polski, historia powszechna państwa i prawa, historia doktryn polityczno-prawnych.
Podział nauk historycznych:
A) Systemowe:
- socjologia prawa – bada skuteczność prawa, świadomość prawną adresatów norm prawnych
- komparatystyka prawa – porównuje różne systemy prawne
- informatyka prawnicza – analizuje techniki elektronicznego przetwarzania danych w procesach tworzenia i stosowania prawa
- logika prawnicza – zajmuje się stosowaniem logik formalnych i teorii argumentacji do analizy tekstów prawnych oraz rozumowań prawniczych
B) Pozasystemowe
Niektóre nauki prawne:
Kryminalistyka – nauka o sposobach popełniania i wykrywania czynów przestępczych
Kryminologia – nauka o społecznych przyczynach przestępczości
Nauki penitencjarne – poddają analizie procesy wykonywania kar w postępowaniu karnym
Metody analiz prawa:
A) Językowo-logiczne (wyjaśnianie, interpretowanie, porządkowanie przepisów prawnych) – metody te polegają na wykorzystywaniu do analizy prawa metod, technik i aparatu pojęciowego szeroko rozumianych nauk o języku, logiki i osiągnić metodologii nauk.
- Logiki formalne (sformalizowane rachunki) – logika klasyczna (rachunek zdań, nazwy, kwantyfikatory), logika deontyczna (rachunek logiczny zajmujący się operacjami na zdaniach w których występują wyrażenia normatywne „jest nakazane, zakazane, dozwolone”)
- Logiki nieformalne (charakter nieformalizowany, zajmują się argumentacjami pojmowanymi jako proces przytaczania argumentów na rzecz „argumenty pro” i przeciwko określonej tezie „argumenty contra”)
Języki:
- Syntaktyka (badanie zwrotów)
- Pragmatyka (pragmatyka wykorzystywania zwrotów)
- Semantyka (zwroty językowe)
B) Socjologiczne (obejmują metody socjologii empirycznej np. techniki zbierania i opracowywania danych „badania ankietowe, wywiad, wnioskowania statystyczne”, badania panelowe „badanie tego samego zjawiska w przekroju czasowym”, obserwacja uczestnicząca „badacz bierze udział w procesach badania zjawiska np. pracuje w instytucji, którą bada”, eksperyment kontrolowany)
C) Psychologiczne (ustalanie poczytalności sprawcy, resocjalizacja)
Podział:
- metody introspekcyjne
- metody behawioralne
- psychoanaliza
D) Ekonomiczne (zastosowanie wypracowanych w naukach ekonomicznych metod i kryteriów podejmowania decyzji do optymalizacji decyzji w procesach tworzenia i stosowania prawa)
- Aksjologia – nauka o wartościach (przedmiotem są zagadnienia prawa słusznego i problem wartości, którym prawo powinno służyć) „jakie prawo być powinno”
Rozdział II
Realizm prawniczy – nurt realistyczny, ujmujący prawo jako zespół faktów psychicznych albo społecznych.
Psychologiczny
Istota prawa tkwi zatem w przeżyciach ludzkich – prawo jako zespół faktów psychicznych. Ludzie w rzeczywistości kierują się swoimi przeżyciami i emocjami, a nie aktami prawnymi. Jednym z przedstawicieli nurtu jest Leon Petrażycki.
Socjologiczny
Przedstawiciele tej koncepcji (między innymi Karl Nickerson Llewellyn) koncentrują się na działaniu prawa (law in action). Upatrują istoty prawa w zachowaniach ludzkich – prawo jako zespół faktów społecznych. Za prawo uważa się wzory postępowania ujawniające się w masowych, powtarzalnych zachowaniach ludzi lub w decyzjach określonych osób, które uznaje się za mające znaczenie prawne.
Pozytywizm prawniczy (łac. lex ), nurt w XIX i XX-wiecznej filozofii prawa, przeciwstawiany prawu natury. Według J. Austina to dwa różne i niezależne od siebie porządki normatywne. Normy prawne nie przestają być normami prawnymi z tego powodu, że są one niesłuszne lub niesprawiedliwe, jeżeli zostały prawidłowo ustanowione i nie uchylone. Dla pozytywistów prawo jest to zbiór norm ogólnych, pochodzących od organów państwa, na których straży stoi przymus państwowy. Prawo, państwo i przymus to dla pozytywistów nierozerwalny trójkąt.
Zgodnie z tą teorią elementami konstytuwnymi prawa są:
· Rozkaz
· Suwerenność władzy
· Obowiązek wykonania
· Sankcja przymusu
Prawo naturalne
Prawo naturalne - (łac. ius naturale) zespół zasad mających kierować życiem człowieka. Zwolennicy teorii prawa naturalnego uznają je za wspólne wszystkim kulturom. Ma ono łączyć wszystkich ludzi oraz - pomimo wielu różnic kulturowych - zakładać pewne wspólne zasady postępowania. Jest trwałe, nie zmienia się pośród zmian historycznych, zmieniających się poglądów i obyczajów. Prawa tego nie można człowiekowi ani wyrwać, ani go zniszczyć, bo oparte zostało na jego naturze. Ono broni ludzkiej godności, określa fundamentalne prawa i obowiązki człowieka. Podstawowe jest prawo do samoposiadania, prawo własności, prawo do utrzymania życia, prawo do owoców pracy.
· Prawo naturalne - niezależne od jakiejkolwiek władzy państwowej i prawa stanowionego przez państwo, jego rolą jest dostarczanie wzorców i standardów, którymi powinno kierować się prawo pozytywne. Jednak wg niektórych teoretyków prawa naturalnego (np. Murraya Rothbarda) prawo naturalne stoi w sprzeczności z prawem pozytywnym i prowadzi do jego wyparcia. Źródeł prawa naturalnego możemy upatrywać w Bogu lub naturze.
Prawo podmiotowe a przedmiotowe
W ujęciu tzw. pozytywizmu prawniczego prawem podmiotowym jest zbiór uprawnień przyznawanych jednostce przez ustawodawcę w obowiązujących aktach normatywnych, nakierowanych na wywołanie określonych skutków jednostkowych i społecznych.
W ujęciu tzw. teorii praw naturalnych lub przyrodzonych, prawa podmiotowe (np. prawo do ochrony życia, wolności, własności) istnieją niezależnie od tego, czy znajdują uznanie i odzwierciedlenie w stanowionych przez ustawodawcę aktach normatywnych. Zwolennicy tej koncepcji skłaniają się ku postrzeganiu prawa w znaczeniu przedmiotowym, jako opisania przez normy prawne stosunków, wynikających z praw podmiotowych, które istnieją z natury rzeczy.
Prawo wenwętrzne i prawo międzynarodowe
Prawo wewnętrzne – reguluje stosunki na terytorium danego państwa, podmioyami są osoby fizyczne i osoby prawne, a także instytucje. Kreowane jest z zasady w trybie jednostronnych decyzji organów państwowych takich jak np. ustawy czy precedensy sądowe. W prawie wewnętrznym znaczną rolę maa przymus.
Prawo międzynarodowe – normuje stosunki między państwami, a podmiotami prawa są przede wszystkim państwa, ale także różne organizacje międzynarodowe (ONZ, NATO), a w kontekście niektórych traktatów międzynarodowych (Międzynarodowy Pakt Praw Człowieka) nawet osoby fizyczne. Prawo międzynarodowe powstaje głównie w drodze umów dwustronnych lub wielostronnych nazywanych konwencjami lub traktatami. W prawie miedzynarodowym zasadą jest dobrowolne i wzajemne wykonywanie przyjętych zobowiązań. Jednak w prawie międzynarodowym publicznym zaczyna się rozwijać system sankcji porównywalny do wenwętrznego prawa (sankcje gospodarcze, karta ONZ przewiduje możliwość użycia siły zbrojnej wobez agresora)
Teorie
Dualistyczna – prawo międzynarodowe i wewnętrzne to dwa całkowicie rózne i od siebie niezależne porządki normatywwne. Odnoszą się one do różnych podmiotów i regulują odmienne stosunki.
Prymatu prawa wewnętrznego – dominująca w praktyce współczesnych państw. Teoria ta głosi, że w razie konfliktu norm prawa międzynarodowego z normami prawa wewnętrznego pierszeństwo ma prawo wewnętrzne.
Prymatu prawa międzynarodowego – znajduje mocne wsparcie w wyodrębnieniu się w ramach prawa międzynarodowego norm bezwzględnie obowiązujących (ius cogens – por. konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 roku). Do tego rodzaju norm zalicza się najbardziej podstawowe normy prawa międzynarodowego: normy zakazujące niewolnictwa, dyskryminacji rasowej, stosowania tortur, równość wobec prawa oraz normy chroniące prawa i wolości ludzkie. Normy te obowiązujuą wszystkie państwa bez względu na to czy zostały przez nie uznane czy też nie.
Prawo międzynarodowe publiczne i prywatne
Prawo międzynarodowe prywatne – jest gałęzią prawa wewnętrznego, ma charakter kolizyjny. Normuje ono stosunki prawne, głównie cywilne i cywlino-prawne, w których występuje tzw. Element obcy(np. cudzoziemiec). Zadaniem tego prawa jest wskazanie systemu prawnego (prawo polskie czy prawo innego państwa), który będzie właściwe dla wszystkich roszczeń, jakie wynikają ze stosunków tego typu.
Funkcje prawa
Kontrola Zachowań – kontrola ludzkich zachowań można osiągną w sposób normatyny (odpowiedni przepis) i pozanormatywny (np.fizyczna przeszkoda). Przykładem może być wpłynięcie na to, aby ktoś nie wchodził na określony teren ustanawiając odpowiedni zakaz, ale możemy osiągnąć ten sam cel ustanawiając odpowiednią zaporę. Różnica pomiędzy nimi polega na tym, iż środki normatywne działają na świadomość (norma nie wpłynie na nasze zachowanie jeśli nie znamy jej treści), a pozanormatywne mogą wpływać na nas nawet, gdy nie zdajemy sobie z tego sprawy (podświadomość). Podstawową funkcą norm jest jest takie wpływanie na nasze zachowania byśmy podejmowali działania pożądane przez ...
umkc