protokol_ukraina_x_motyka-2013-09.pdf

(194 KB) Pobierz

Dr Grzegorz Motyka ISP PAN

ul. Polna 18/20

00-625 Warszawa

Polacy i Ukraińcy w drugiej wojnie

światowej

Pomimo upływu ponad 60-ciu lat od zakończenia drugiej wojny

światowej

pozostaje

ona jednym z najwaŜniejszych doświadczeń historycznych Polaków i Ukraińców.

Świadczą

tym liczne prace naukowe, dzieła literackie i filmowe, nieodmiennie cieszące się duŜym

zainteresowaniem społecznym i nierzadko figurujące na listach szkolnych lektur.

W okresie komunistycznym prace historyków podlegały ideologicznym

ograniczeniom. NiemoŜliwe było zatem prowadzenie badań na temat zbrodni komunizmu.

Prowadziło to w konsekwencji m.in. do tego,

Ŝe

pamięć o „zakazanych tematach”

kultywowano przede wszystkim przez rodzinne rozmowy, nieufnie patrząc na oficjalne

ustalenia i twierdzenia historyków. Upadek komunizmu pozwolił na przewartościowanie

wielu oficjalnych twierdzeń historycznych. Warto jednak zaznaczyć, iŜ w Polsce, jak pisał

Andrzej Friszke: „Mimo działania cenzury oraz innych utrudnień, bardzo wiele opracowań

powstałych przed 1989 rokiem zachowuje wartość naukową. Nie istnieje więc potrzeba

budowania od początku, ale twórczego rozwijania, czasem weryfikowania prac

wcześniejszych”

. Inaczej rzecz się miała na Ukrainie, gdzie dopiero po upadku ZSRR

zaczęto patrzeć na historię ukraińskiego narodu „bez dzielenia go według partyjno-klasowego

i politycznego klucza” na „swoich” i „obcych”

. W efekcie, zakwestionowaniu podlegały

nawet data rozpoczęcia wojny i jej oficjalna nazwa. W historiografii sowieckiej przyjmowano

bowiem, iŜ faktycznym jej początkiem był 22 czerwca 1941 r., a więc data uderzenia Niemiec

na ZSRR, dająca początek tzw. Wielkiej Wojny Ojczyźnianej.

W prezentowanym tekście chciałbym przedstawić tylko niektóre problemy historii II

wojny

światowej,

istotne dla

świadomości

historycznej Polaków i Ukraińców, ze

szczególnym uwzględnieniem tych, które bezpośrednio odnoszą się do wzajemnych relacji.

Chciałbym zaznaczyć, iŜ w moim polu widzenia są nie tylko lata wojny, ale takŜe pierwsze

lata powojenne – okres kształtowania się („narodziny systemu”) władzy komunistycznej. Na

słuszność takiego podejścia wskazuje choćby fakt omówienia tego okresu w poświęconej II

wojnie

światowej

ksiąŜce Mychajło Kowala.

W polskim i ukraińskim patrzeniu na przeszłość uderza,

Ŝe

zarówno Polacy, jak i

Ukraińcy uwaŜają, iŜ wydarzenia wojenne w sposób szczególny dotknęły właśnie ich państw

i narodów. Wśród cech decydujących o tej wyjątkowości Polacy wymieniają fakt,

Ŝe

Polska

stała się pierwszym obiektem ataku Hitlera, a niemiecki reŜim okupacyjny był tu niezwykle

surowy. Podkreśla się, iŜ Polska stała się ofiarą dwóch państw totalitarnych: III Rzeszy i

ZSRR. Naziści planowali zlikwidowanie polskie warstwy przywódczej, a z pozostałej reszty

Polaków uczynienie narodu niewolników. JuŜ od końca września 1939 r. Niemcy przystąpili

do bezwzględnego uderzenia w najbardziej aktywne warstwy polskiej inteligencji (księŜy,

nauczycieli, adwokatów, lekarzy, oficerów, ziemian, urzędników państwowych).

Antyinteligenckie represje początkowo objęły głównie tereny wcielone do Rzeszy (przede

Szerzej: A. Rokuszewska-Pawełek, Druga wojna

światowa

– pamięć i toŜsamość, w: Kultura i Społeczeństwo

nr 3-4/2001.

A. Friszke, Polska i Polacy w II wojnie

światowej

w polskiej historiografii, w: Historycy polscy i ukraińscy

wobec problemów XX wieku, red. P. Kosiewski, G. Motyka, Kraków 2000, s. 47.

O. W. Maruszenko, Ukrajina w roky Druhoji switowoji wijny: wybrani istoriohraficzni aspekty problemy, w:

Storinky wojennoji istoriji Ukrajiny. Zbirnyk naukowych statej, t. 8, cz. 1, Kyjiw 2004, s. 26.

R. Serbyn, Borotb’a za istorycznu pamjat’ ukrajinśkoho narodu, w: Fedir Pihido-PrawobereŜnyj, „Wełyka

Witczyzniana wijna”, Kyjiw 2002.

M. Kowal, Ukrajina w druhij switowij i Wełykij Witczyznianij Wijnach (1939-1945 rr.), Kyjiw 1999.

wszystkim Pomorze i Wielkopolskę). Na przełomie 1939/1940 r. rozstrzelano tam ponad 40

tys. Polaków, z czego w Piaśnicy na Pomorzu od 10 do 12 tys. Ok. 460 tys. Polaków z tych

terenów z kolei wypędzono do Generalnego Gubernatorstwa. Akcję przeciwinteligencką

przeprowadzono równieŜ w GG, czego symbolem stało się aresztowanie i wywiezienie do

obozu koncentracyjnego w Oranienburgu jesienią 1939 r. 183 pracowników naukowych UJ i

AGH. 30 marca 1940 r. Niemcy rozpoczęli w GG

Ausserordentliche Befriedungsaktion

(Nadzwyczajną Akcję Pacyfikacyjną) w trakcie której do lipca 1940 r. zlikwidowali ok. 6,5

tys. osób w znacznej części wywodzącej się z polskiej inteligencji, w tym wielu nauczycieli,

prawników itp. Równolegle z akcją AB wywieziono kilkanaście tysięcy osób do obozów

koncentracyjnych. Trafili oni m.in. do obozu w Auschwitz, dziś znanego głównie z dokonanej

tam zagłady

śydów,

ale załoŜonego pierwotnie dla więźniów polskich.

Niemiecka polityka eksterminacji Polaków była prowadzona do końca okupacji. Jako

przykłady represji moŜna wymienić m.in. mord na polskich uczonych we Lwowie,

Krzemieńcu i Stanisławowie w 1941 r., próby zgermanizowania Zamojszczyzny i związane z

tym wysiedlenia Polaków z tego regionu, pacyfikacje wsi polskich w odwet za działania

polskiej partyzantki, ale takŜe za ukrywanie

śydów

oraz – w mniejszym stopniu – zbiegłych

jeńców sowieckich, wreszcie mordy towarzyszące tłumieniu Powstania Warszawskiego. W

pierwszych dniach po jego wybuchu oddziały niemieckie obowiązywał rozkaz Himmlera

nakazujący wymordowanie wszystkich mieszkańców Warszawy, co w efekcie spowodowało

rozstrzelanie w sierpniu 1944 r. w jednaj z dzielnic, na Woli, ok. 50 tys. Polaków.

W sumie

w Warszawie zginęło od 150 do 180 tys. cywilów. Pozostałych mieszkańców stolicy po

upadku powstania wysiedlono – ok. 50 tys. trafiło do obozów koncentracyjnych, 165 tys. na

roboty do Niemiec, ok. 350 tys. wysiedlono do innych miejscowości GG. Miasto zostało w 90

% zniszczone.

Warto zwrócić uwagę, iŜ większość waŜnych pozycji dotyczących zbrodni

niemieckich została w Polsce opublikowana przed 1989 r.

Po tym okresie problematyki tej

dotyczą jedynie pojedyncze publikacje. Uderza w polskiej historiografii brak np. oddzielnej

monografii poświęconej akcji AB.

Na ziemiach Polski Niemcy dokonali równieŜ zagłady większości

śydów.

W obozach

zagłady w Chełmnie nad Nerem, Treblince, Sobiborze i w BełŜcu, a takŜe w obozach

koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau i na Majdanku naziści wymordowali w ramach „Akcji

Reinhard” kilka milionów

śydów

polskich i europejskich.

Podsumowując straty wojenne Rzeczypospolitej Biuro Odszkodowań Wojennych przy

Prezydium Rady Ministrów w styczniu 1947 r. liczbę ofiar ludności polskiej i

Ŝydowskiej

więc bez mniejszości ukraińskiej, białoruskiej i niemieckiej) oceniło na 6 028 000 osób.

W rozkazie Himmlera czytamy: „KaŜdego mieszkańca naleŜy zabić (w tym równieŜ kobiety i dzieci), nie

wolno brać

Ŝadnych

jeńców. Warszawa ma być zrównana z ziemią”. Za: T. Sawicki, Rozkaz zdławić powstanie.

Siły zbrojne III Rzeszy w walce z Powstaniem Warszawskim, Warszawa 2001, s. 24.

Patrz np.: Cz. Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 1-2, Warszawa 1970; Cz. Madajczyk,

Faszyzm i okupacje 1938-1945, t. 1-2, Poznań 1983; J. Fajkowski, J. Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi

polskiej 1939 – 1945, Warszawa 1981; W. Jastrzębski, Hitlerowskie wysiedlenia z ziem polskich wcielonych do

Rzeszy w latach 1939-1945, Poznań 1968; Zbrodnie okupanta hitlerowskiego na ludności cywilnej w czasie

Powstania Warszawskiego w 1944 r. (w dokumentach), wybór i opracowanie S. Datner, Warszawa 1970;

Zbrodnie niemieckie w Warszawie 1944 r. Zeznania. Zdjęcia, oprac. E. Serwański, I. Trawińska, Poznań 1946;

Zamojszczyzna- Sonderlaboratorium SS, t. 1-2, Warszawa 1977; Cz. Łuczak, Polityka ludnościowa i

ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Poznań 1979; i inne. Po 1989 r. opublikowano m.in.:

Cz. Łuczak, Polska i Polacy w drugiej wojnie

światowej,

Poznań 1993; Rutowska M., Wysiedlenia ludności

polskiej z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa 1939-1941, Poznań 2003; i inne.

Tej roli nie spełnia skądinąd interesująca ksiąŜka: Ausserordentliche Befriedungsaktion 1940. Akcja AB na

ziemiach polskich. Materiały z sesji naukowej, red. Z. Mańkowski, Warszawa 1992.

Z najnowszych publikacji warto zwrócić uwagę na: Akcja „Reinhardt“. Zagłada

śydów

w Generalnym

Gubernatorstwie, red. D. Libionka, Warszawa 2004.

Polaków miało zginąć ok. 2,6 mln, a

śydów

3,4 mln (dzisiaj straty ludności

Ŝydowskiej

ocenia się na 2,6 – 2,9 mln osób). Jak piszą Czesław Brzoza i Andrzej Leon Sowa: „Dane te –

powstałe raczej w wyniku zapotrzebowania politycznego niŜ wywiedzione z rzetelnych badań

naukowych – traktowane były przez historiografię polską, i to zarówno na emigracji, jak i w

Polsce Ludowej, niemal jak aksjomat”.

Dopiero dosłownie w ostatnich dniach powstał

projekt naukowy mający sprawdzić ówczesne ustalenia

Dla Ukraińców o wyjątkowości okresu wojny decyduje fakt, iŜ Ukraina poniosła jedne

z największych strat ludzkich i gospodarczych spośród wszystkich republik ZSRR. W

literaturze historycznej podkreśla się okrucieństwa reŜimu Komisarza Rzeszy na Ukrainie

Ericha Kocha, które dobrze oddaje jego cyniczne stwierdzenie,

Ŝe

„gdyby spotkał Ukraińca

godnego usiąść z nim przy jednym stole [...], to musiałby go natychmiast zastrzelić”.

Opierając się na instrukcjach otrzymanych od Hitlera Koch prowadził politykę

maksymalnego wyzysku gospodarczego i wpajał swoim urzędnikom zasadę, iŜ nie wolno

patrzeć ze współczuciem na głodujących Ukraińców, kiedy chodzi o wyŜywienie Niemców.

Miejsce szczególne na ukraińskiej mapie martyrologii zajmuje Babi Jar w Kijowie, gdzie

zaraz po opanowaniu miasta przez Niemców rozstrzelano ponad 30 tys. miejscowych

śydów.

W sumie do końca okupacji zamordowano tam ok. 100 tys. osób, w większości

śydów,

ale

takŜe Ukraińców. W ramach przygotowanego przez nazistów Generalplan Ost los Ukraińców

miał być podobny do polskiego – pozbawieni warstwy przywódczej, częściowo wyniszczeni i

przesiedleni mieli stać się rezerwuarem taniej siły roboczej. W dalekiej perspektywie Hitler

myślał o skolonizowaniu Ukrainy, dlatego nawet w działalności partyzantki widział

znakomity pretekst i usprawiedliwienie dla prowadzenia krwawych akcji pacyfikacyjnych.

Wyniszczenie jak największej części ludności miało ułatwić realizację dalekosięŜnych

zamiarów kolonizacyjnych. Nic zatem dziwnego,

Ŝe

główną metodą niemieckich działań

przeciwpartyzanckich było mordowanie całych wsi.

Jednym z tragiczniejszych epizodów II wojny

światowej

była zagłada jeńców Armii

Czerwonej. W latach 1941-1945 Niemcy wzięli do niewoli 5 734 528

Ŝołnierzy

ACz, z czego

aŜ 3 350 000 do grudnia 1941 r. Zgodnie z tzw. rozkazem o komisarzach specjalne ekipy SS

likwidowały komisarzy i

śydów,

ale i los pozostałych był nie do pozazdroszczenia.

Wykorzystując fakt, iŜ ZSRS nie podpisał konwencji genewskiej Niemcy postanowili

zgładzić większość wziętych do niewoli. Warunki stworzone jeńcom – brak

Ŝywności,

higieny, przebywanie na otwartej przestrzeni sprawiały, iŜ jeńcy masowo umierali. W sumie

śmierć

poniosło ok. 3,3 mln jeńców.

Według innych danych wzięto do niewoli 6,2 mln

czerwonoarmistów, z czego zginęło 4,3 mln, w tym ponad milion (być moŜe aŜ 1,8 mln) na

Ukrainie m.in. w obozie w Darnicy w Kijowie.

Ukraina była jednym z tych terenów skąd masowo wywoŜono ludność na przymusowe

roboty do Rzeszy. KaŜda wioska miała dostarczyć określony kontyngent ludzi w wieku od 18

do 45 lat do wywózki. Tylko w 1942 r. z Wołynia wywieziono ok. 100 tys. osób. W sumie w

czasie wojny wywieziono na roboty przymusowe do Niemiec od 2,2 do 2,5 mln osób z

Ukrainy.

Bojkot wyjazdu na roboty groził pacyfikacją całej wsi. Na oporne wioski

nakładano teŜ dodatkowe kontrybucje, konfiskowano gospodarstwa osób bojkotujących

wyjazd, miały miejsce wypadki egzekucji schwytanych uciekinierów.

Cz. Brzoza, A. L. Sowa, Historia Polski 1918-1945, Kraków 2006, s. 695.

M. Kowal, Ukrajina...

Spośród wydanych w Polsce na ten temat prac patrz: Sz. Datner, Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach wojennych

armii regularnych w II wojnie

światowej,

Warszawa 1961; J. Tobiasz, Na tyłach wroga. Obywatele radzieccy w

ruchu oporu na ziemiach polskich 1941-1945, Warszawa 1972; M. Bartnicz, Grądy i Komorowo 1941-1944. z

dziejów Stalagów 324 i 333 – Ostrów Mazowiecka, Warszawa 1978; W. Korol, Trahedija wijśkowopołonenych

na okupowanij terytoriji Ukrajiny w 1941-1944 rokach, Kyjiw 2002; i inne.

W. Kuczer, P. Czerneha, Ukrajina u Druhij switowij wijni (1939-1945), Kyjiw 2004, s. 117.

W. Kuczer, P. Czerneha, Ukrajina..., s. 259.

Jeśli chodzi o zagładę

śydów,

to większość z nich została rozstrzelana na miejscu w

egzekucjach prowadzonych przez specjalne komanda SS. Pierwsze mordy miały miejsce

zaraz po opanowaniu terenu przez Wehrmacht. Na przełomie 1941-1942 r przystąpiono

stopniowo do całkowitej likwidacji

śydów.

Ci, którym udała się ucieczka błąkali się po

lasach tworząc większe obozy. Były one bezwzględnie tropione i likwidowane, a na osoby

pomagające

śydom

spadały surowe represje.

Nieco inaczej wyglądała sytuacja w Galicji Wschodniej. Miejscem zagłady

galicyjskich

śydów

był przede wszystkim obóz w BełŜcu, ginęli oni jednak równieŜ w

lwowskim obozie przy ul. Janowskiego, niektóre transporty trafiły teŜ do Sobiboru. Część

osób zginęła w masowych egzekucjach. Większość

śydów

zamordowano do końca 1942 r.,

pozostałych, zgromadzonych w tzw. gettach wtórnych zabito do 23 czerwca 1943 r.

Ocenia się, iŜ w efekcie niemieckiej okupacji poniosło

śmierć

ok. 5,5 mln cywilnych

mieszkańców Ukrainy (razem z

śydami).

Ukraina poniosła teŜ największe straty materialne

wśród wszystkich republik ZSRR.

Zarówno Polska, jak i Ukraina były w czasie II wojny

światowej

nie tylko ofiarą

nazizmu, ale takŜe komunizmu. Polska historiografia (jeśli nie liczyć autorów emigracyjnych)

dopiero po 1989 r. zajęła się zbrodniami komunistycznymi. Ukazało się szereg prac na temat

agresji ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 r. oraz sowieckiej okupacji lat 1939-1941.

Wiele

miejsca poświęcono w nich kulisom zbrodni popełnionej na polskich oficerach w Katyniu.

Decyzja o zamordowaniu polskich oficerów zapadła na szczytach sowieckiej władzy, a

główną rolę w jej podjęciu odegrali Józef Stalin i Ławrientij Beria. Odpowiednią uchwałę

Biuro Polityczne WKP (b) przyjęło 5 marca 1940 roku. Zakładała ona likwidację 14 700

jeńców znajdujących się w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz

przetrzymywanych w więzieniach tzw. zachodniej Ukrainy i Białorusi. W sumie w trakcie

„operacji katyńskiej” zamordowano ponad 22 tys. osób.

Wiele miejsca w polskiej historiografii zajęły badania nad deportacjami polskich

obywateli w latach 1940-1941. Szacuje się,

Ŝe

w wyniku czterech deportacji

przeprowadzonych przez Sowietów wywieziono ponad 300 tys. osób. Warto zaznaczyć,

Ŝe

literaturze emigracyjnej szacowano liczbę deportowanych na 1,5 mln osób, co jednak nie

znalazło potwierdzenia w badaniach prowadzonych w oparciu o dokumenty sowieckie.

Po 1989 r. pojawił się teŜ istny zalew publikacji dotyczących problematyki łagrowej,

czyli losów osób, które znalazły się w sowieckich obozach.

Opublikowano legalnie m.in.

S. Spector, The Holocaust of Volhynian Jews 1941-1944, Jerusalem 1990; G. Hryciuk, Zmiany ludnościowe I

narodowościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1939-1948, w: Przemiany narodowościowe na

Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej 1931-1948, red. S. Ciesielski, Toruń 2003.

Z waŜniejszych prac na ten temat patrz: T. Sandkhuler, „Endlosung” in Galizien. Der Judenmord in Ostpolen

und die Rettungsinitiativen von Berthold Beitz 1941-1944, Bonn 1996; D. Pohl, `Nazionalsozialistiche

Judenverfolgung in Ostgalizien 1941-1944. Organisation und Durchfuhrung eines staatlichen

Massenverbrechens, Munchen 1996; F. Katzmann, Rozwiązanie kwestii

Ŝydowskiej

w dystrykcie Galicia, oprac.

śbikowski,

Warszawa 2001.

W. Kuczer, P. Czerneha, Ukrajina...

Cz. Grzelak, Kresy w czerwieni. Agresja Związku Sowieckiego na Polskę w 1939 r., Warszawa 1998; A.

Głowacki, Sowieci wobec Polaków na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej 1939-1941, Łódź 1998; R.

Szabłowski, Wojna polsko-sowiecka, 1939, t. 1-2, Warszawa 1995; i inne.

Katyń. Dokumenty ludobójstwa. Dokumenty i materiały archiwalne przekazane Polsce 14 października 1992

r., Warszawa 1992; Katyń. Dokumenty zbrodni, t. 1, Warszawa 1995; I. JaŜborowska, A. Jabłokow, J. Zoria,

Katyń. Zbrodnia chroniona tajemnicą państwową, Warszawa 1998; i inne.

Szerzej: S. Ciesielski S., G. Hryciuk, A. Srebrakowski., Masowe deportacje ludności w Związku Radzieckim,

Toruń 2003; G. Gryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w

latach 1931-1948, Toruń 2005.

Deportacje obywateli polskich z Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi w 1940 r., Warszawa – Moskwa

2003; Łagry. Przewodnik encyklopedyczny, red. N. Ochotna, A. Rogiński, Warszawa 1998; Wspomnienia

Sybiraków, t. 1-9, Warszawa 1989-1997; Kowalska E., PrzeŜyć, aby wrócić! Polscy zesłańcy z lat 1940-1941 w

naleŜące do pereł polskiej literatury wspomnienia Gustawa Herlinga-Grudzińskiego „Inny

świat”,

dotąd znane z wydań emigracyjnych. Równolegle trwały badania nad represjami z lat

1944-1956, które towarzyszyły instalowaniu w Polsce systemu komunistycznego. Warto

wspomnieć,

Ŝe

zasadniczo uznaję się dziś, iŜ trudno w wypadku zajęcia Polski przez ACz w

1944/1945 r. mówić o wyzwoleniu, gdyŜ pomimo „ogromnego wkładu w ostateczne

zwycięstwo wojna zakończyła się dla Polski polityczną klęską”.

Polska utraciła swoją

suwerenność na rzecz ZSRR, a w kraju zapanowała dyktatura komunistyczna zainstalowana

dzięki sowieckiej przemocy.

RównieŜ na Ukrainie po 1989/1991 r. wiele zrobiono dla przewartościowania

koncepcji wypracowanych w czasie sowieckim. Na fali odkrywania „białych plam” powstała

moŜliwość dyskusji o zbrodniach komunizmu: aresztowaniach i deportacjach, „archipelagu

Gułag”, sztucznie wywołanych klęskach głodu, przymusowej sowietyzacji Ukrainy

zachodniej w latach 1939-1941 i po 1944 r., pakcie Ribbentrop – Mołotow, masakrach w

więzieniach w czerwcu 1941 r.

DuŜe zainteresowanie wywołały dyskusje wokół strat

wojennych Armii Czerwonej i ogromnej ceny, jaką zapłacono za odniesione zwycięstwo.

W ukraińskich pracach obecnie otwarcie pisze się o represjach lat 1939-1941 i

prowadzonych wówczas aresztowaniach i deportacjach. O ile jednak w literaturze polskiej

sowiecka okupacja jest oceniana jednoznacznie negatywnie, to przynajmniej niektórzy z

ukraińskich historyków najpierw mówią o korzyściach, jakie Ukraińcy odnieśli z inwazji

sowieckiej w 1939 r., a dopiero później o represjach. Zalicza się do nich m.in. przejęcie

wielkiej własności ziemskiej i formalną ukrainizację. W wydanej w Kijowie „Istoriji

Ukrajiny” czytamy: „sensacją stało się powszechne wprowadzanie języka ukraińskiego, a

takŜe ukraińskiego repertuaru w teatrach i szybkie zwiększenie liczby ukraińskich szkół (do

6,5 tys.) przy jednoczesnym zmniejszeniu liczby polskich”.

W podręczniku do 11 klasy

czytamy: „Wprowadzono bezpłatną pomoc medyczną. Szczególnie przypadło to do gustu

ludności wiejskiej, której znacząca część w ogóle nie wiedziała, co to takiego stacjonarną

pomoc medyczna”.

RównieŜ w pracy „Tysjacza rokiw susidstwa i wzajemodiji”

Wołodymyra Łytwyna (byłego przewodniczącego Rady NajwyŜszej Ukrainy) podkreśla się,

Ŝe

sowietyzacja lat 1939-1941 miała „dwie strony”.

Do dobrej zalicza m.in. „podjęte na

szeroką skalę działań na rzecz likwidacji bezrobocia oraz podwyŜszenia stopy

Ŝyciowej

ludności”.

Dopiero na drugim miejscu jest mowa o represjach, spadających na miejscową

ludność. Trudno natomiast dostrzec „pozytywy” systemu komunistycznego w syntezie

Jarosława Hrycaka.

Podobną tendencję moŜna zauwaŜyć takŜe u innych lwowskich

historyków. W wydanej we Lwowie w 1998 r zbiorowej „Istoriji Ukrajiny”, jej autorzy

ZSRR i ich losy do roku 1946, Warszawa 1998; „W czterdziestym nas Matko na Sybir zesłali”. Polska a Rosja

1939-1942, oprac. J. T. Gros, I. Grudzińska-Gross, Warszawa 1989; i inne.

Cz. Brzoza, A. L. Sowa, Historia...

Proces szesnastu. Dokumenty NKWD, Warszawa 1995; NKWD o Polsce i Polakach. Rekonesans archiwalny.

Red. W. Majerski, A. Paczkowski, Warszawa 1996; Wojna domowa czy okupacja, Warszawa 1998.

Patrz: I. Biłas, Represywno-karalna systema w Ukrajini 1917-1953, t. 1-2, Kyjiw 1994; Zachidnoukrajinśka

trahedija 1941, oprac. O. Romaniw, I. Feduszczak, Lwiw-Niu Jrok 2003; Hołod w Ukrajini 1946-1947.

Dokumenty i materiały, Kyjiw – Niu Jork 1996; i inne.

I. T. Mukowśkyj, O. J. Łysenko, Zwytiaha i

Ŝertownist’.

Ukrajinci na frontach druhojo switowoji wijny,

Kyjiw 1997.

Istorija Ukrajiny. Nawczalnyj posibnyk, red. W. Werstiuk, Kyjiw 2002, s. 337.

F. Turczenko, P. Panczenko, S. Timczenko, Nowejszaja istorija Ukrainy. Czast’ wtoraja (1939-2001):

Uczebnik dlia 11-go kłasa, Kiew 2001, s. 8.

W. Łytwyn, Tysjacza rokiw susidstwa i wzajemodiji, Kyjiw 2002, s. 81.

TamŜe.

J. Hrycak, Narys istoriji Ukrajiny. Formuwannia modernoji ukrajinśkoji naciji XIX-XX stolittia, Kyjiw 2000.

Plik z chomika:

Erdikow24

protokol_ukraina_x_motyka-2013-09.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: