FILOZOFUJ!_8(2016).pdf

(21141 KB) Pobierz

W poszukiwaniu

wolnej woli

Wywiad z prof. Robertem Kane'em

Lord Jim

i traf moralny

Natasza Szutta

Czego filozof może się

nauczyć od sportu?

Jan Woleński

2 016

nr 2 (8 )

Czasopismo popularyzujące filozofię

Cena 10 zł (w tym 5% VAT).

Nakład 1200 egz.

Gdzie na studia

filozoficzne?

Dodatek maturalny

Wolna

wola?

Wydawnictwo

s. 43–46

ISSN 2392-2249

filozofuj.eu

redakcja@filozofuj.eu

Academicon

Autoreklama

Od redakcji

Academicon

wydawnictwo naukowe

Zapraszamy

AUTORÓW

monograi, prac

doktorskich, habilitacyjnych

i innych prac naukowych,

popularnonaukowych

i dydaktycznych do wydania

książki w

nowoczesnym

wydawnictwie.

Zapraszamy także do

współpracy wydawniczej

REDAKTORÓW

czasopism,

serii wydawniczych i prac

zbiorowych.

Drodzy Czytelnicy,

w połowie ubiegłego roku podjęliśmy decyzję, by jeden

z numerów w roku bieżącym poświęcić zagadnieniu wol-

nej woli. Czy nasza decyzja była wolna, czy też już od po-

czątku istnienia świata było ustalone, że „wykręcimy” taki

numer? Nie któryś tam kiedyś, ale właśnie numer 2 w 2016

roku. I że zamieścimy w nim takie a nie inne artykuły, na

z góry ustalonych stronach, co zakłada wiele konkretnych

decyzji i działań naszych autorów i redaktorów. Nawet lite-

rówka na określonej stronie, w określonej szpalcie, w okre-

ślonym wyrazie miałaby być wpisana w warunki począt-

kowe tego świata. Czy zatem możecie mieć do nas pretensje

o ewentualne usterki językowe? Czy mogliśmy ich unik-

nąć? Nauka, z jej ścisłymi, powszechnymi i determini-

stycznymi prawami, wydaje się rozgrzeszać nas z przewin

redakcyjnych i wszelkich innych zresztą też. Nie może bo-

wiem zakładać, że nasze „postępki” nie mają określonych

przyczyn. Skoro zaś je mają, to wynikłe z nich czyny nie

mogły być inne. Tymczasem przynajmniej niekiedy czu-

jemy się wolni, przynajmniej niekiedy czujemy się spraw-

cami, czyli niezdeterminowanymi przyczynami naszych

czynów, niejednokrotnie w naszych wnętrzach doświad-

czamy trudu podejmowania wolnej – jak się nam wydaje

– decyzji. Wokół tego poczucia i zrodzonego z niego po-

jęcia odpowiedzialności zorganizowaliśmy nasze życie

społeczne, z moralnością i wymiarem sprawiedliwości.

Czym więc jest wolna wola? Czy podejmujemy, przy-

najmniej od czasu do czasu, wolne decyzje? Czy są one do

pogodzenia z wizją świata, w którym wszystkie zdarzenia,

również te zachodzące w obrębie naszych organizmów, wy-

znaczane są przez poprzedzające je przyczyny oraz prawa

rządzące w przyrodzie? Czy brak wolnej woli przekreślałby

możliwość etyki? Czy bez niej moglibyśmy sobie przypisy-

wać winę lub zasługi za nasze działania? Pytania te, choć

w różnych wersjach, nurtują filozofów już od starożytno-

ści. Pomimo upływu czasu i coraz większej wiedzy pyta-

nia o wolną wolę wciąż pozostają nierozstrzygnięte, wciąż

stanowi ona dla nas fascynującą zagadkę.

Chcemy, abyście i Wy jej zasmakowali, zmierzyli się z nią po-

przez lekturę artykułów tematycznych „Filozofuj!”. Ważnym

ich uzupełnieniem są: wywiad z Robertem Kane’em, jednym

z największych na świecie specjalistów od zagadnienia wolnej

woli, infografika prezentująca stanowiska w sporze o istnie-

nie wolnej woli oraz ankietowe opinie filozofów na ten temat.

Przygotowaliśmy dla Was także nasze stałe działy. Kon-

tynuujemy kurs logiki z Rafałem Urbaniakiem. Rozpoczy-

namy także „Warsztat logiki” prowadzony przez Witolda

Marciszewskiego. Krzysztof Wieczorek w swoim kursie

sztuki argumentacji objaśni, czym są argumenty

ad homi-

nem.

W kilku stałych działach nawiążemy także do głów-

nego tematu numeru. W dziale „Eksperymenty myślowe”

Alvin I. Goldman i Artur Szutta zachęcają do namysłu nad

paradoksami wolnej woli w fizycznym świecie. Michał Bi-

zoń zabierze nas w przeszłość, prezentując myśli starożyt-

nych Greków i Rzymian na temat wolnej woli. Tematyce tej

poświęcone są również felietony Wojciecha Żełańca i Jacka

Jaśtala. W etyczną podróż po literaturze zabierze Was Nata-

sza Szutta – tym razem będzie to wyprawa do świata

Lorda

Jima,

dająca okazję do refleksji na temat zasługi i trafu mo-

ralnego. Z kolei Piotr Bartula proponuje rozważania na

temat możliwości moralnej przemiany z istoty morder-

czej i moralnie zniszczonej w osobę moralnie wrażliwą.

Otwieramy także nowy cykl „Rozmaitości filozoficznych”

wybitnego filozofa, Jana Woleńskiego, który na początek za-

chęca do refleksji nad tym, czego filozof może nauczyć się od

sportu. Kontynuujemy spotkania z Arystotelesem, tym ra-

zem zapraszając do rozmowy prof. Henryka Podbielskiego,

specjalistę od filozofii Stagiryty i tłumacza jego dzieł. Propo-

nujemy Wam także rozważania nad filozofią sztuki, kolejną

dawkę filozofii w filmie, propozycje bajek do filozofowania

z dziećmi, następny odcinek cyklu poświęconego polskim

filozofom. Na koniec nie mogło zabraknąć filozoficznej roz-

rywki, komiksu i krzyżówki. Jest też kolejna nowość – „Filo-

zoficzne zoo”, w którym zwierzaki słynnych filozofów zachęcą

Was do refleksji nad wybranym problemem filozoficznym.

Przed nami maj. Czas matur i… podejmowania decyzji

o wyborze kierunku studiów. Ufamy, że rozważycie stu-

diowanie filozofii. W numerze znalazły się więc informa-

cje o ośrodkach akademickich, które prowadzą nabór na

studia filozoficzne. Szeroki ich wykaz poszerzy pole Wa-

szej wolności.

A zatem... Filozofujcie!

Redakcja

Grupa Academicon

Usługi dla

środowiska

akademickiego i biznesowego

ego

Wydawnictwo

Studio DTP

Księgarnia

Webmastering

Telewizja

Portal

Publikuj

z nami!

www:

http://wydawnictwo.academicon.pl/,

e-mail:

wydawnictwo@academicon.pl,

tel.:

603 072 530

Wydawnictwo

2016

n r 2 (8)

Czasopismo popularyzujące filozofię

Filozofuj!

›

2015

›

nr 2

www:



lozofuj.academicon.pl

e-mail:

filozofuj.eu, redakcja@filozofuj.eu



lozofuj@academicon.pl

Academicon

filozofuj.eu,

redakcja@filozofuj.eu

Filozofuj!

›

2016

›

nr 2 (8)

Kalendarium

W poszukiwaniu

wolnej woli

Wywiad z prof. Robertem Kane'em

Spis treści

Lord Jim

i traf moralny

Natasza Szutta

Czego ﬁlozof może się

nauczyć od sportu?

Jan Woleński

Ilustracja na okładce: Malwina Adaszek

2 016

n r 2 (8 )

Søren Kierkegaard

Fryderyk Schiller

5 maja 1813 r.

– w Kopenhadze urodził się

Søren Kierkegaard

– duński filozof, który,

pomimo iż nie stworzył jednolitej doktryny

filozoficznej, uznawany jest za prekursora

chrześcijańskiego nurtu filozofii egzysten-

cjalnej. W myśli Kierkegaarda można jednak

wyróżnić dwie dominujące cechy: pierwsza to

próba interpretacji podstawowych pojęć religii

chrześcijańskiej, druga natomiast zasadza się

na krytyce heglowskiego racjonalizmu. Co do

pierwszej – poszukiwania Kierkegaarda zwią-

zane były z głęboką, osobistą religijnością, prze-

syconą strachem przed Bogiem, który wynikał

z wyniesionego z rodzinnego domu przekona-

nia o ciążącej nad nim i jego bliskimi klątwie.

Natomiast krytyka filozofii Hegla wiązała się

przede wszystkim z podkreślaniem roli, jaką

odgrywa jednostka oraz jej egzystencja, która

indywidualnym aktem musi dokonać wyjścia

ku Bogu, utożsamianemu z absurdem.

9 maja 1802 r.

– w Weimarze zmarł

Fry-

deryk Schiller

– niemiecki filozof zajmujący

się głównie estetyką, poeta, przedstawiciel

tzw. klasyki weimarskiej. Zdaniem Schillera

droga do ideału prowadzi przez piękno, które

jako jedyne jest w stanie zapewnić jednostce

tzw. człowieczeństwo doskonałe. Zastanawia-

jąc się nad skutecznym sposobem uzyskania

wolności, odnalazł go w rozbudzeniu cnót

oraz wyzwoleniu ludzi z okowów zła i prze-

mocy poprzez piękno. Tematowi temu poświę-

cił zarówno filozoficzne

Listy o estetycznym

wychowaniu człowieka,

będące bezpośred-

nią reakcją na rozczarowanie krwawą rewo-

lucją francuską, jak i niektóre ze swych wier-

szy (m.in.

Die Künstler,

pol.

Artysta).

MAJ

23 maja 1883 r.

–

w Paryżu zmarł

Cy-

prian Kamil Norwid

(właściwie Cyprian

Ksawery Gerard Wa-

lenty Norwid) – pol-

ski poeta, eseista, rzeź-

biarz, dramatopisarz,

grafik i filozof, którego

Cyprian Norwid

działalność umysłowa przypadała na czasy

przełomu romantyzmu i pozytywizmu. Kry-

tykował romantyczny mesjanizm, skłaniając

się ku filozofii narodowej Augusta Cieszkow-

skiego. Jego myśl ścisłe wiązała się z religią:

na przykład postrzegał pracę fizyczną jako

pozostającą w mistycznym związku z wcie-

lonym słowem Bożym – logosem.

26 maja 1976 r.

– we Fryburgu Bryzgowij-

skim zmarł

Martin Heidegger

– niemiecki

filozof, zaliczany do najwybitniejszych my-

ślicieli XX wieku. Autor dzieła ontologicz-

nego

Bycie i czas,

w którym prezentuje fun-

damentalne dla swojej filozofii zagadnienie

sensu bycia. Jako pierwszy postulował od-

różnienie od siebie bycia i bytu. Do swojej

ontologii wprowadził również pojęcie

Da-

sein –

bytu cechującego się wyjątkową formą

bycia – egzystencją, która umożliwia nie-

jako przekroczenie bytu w kierunku bycia.

Edmunda Husserla w swoich badaniach na-

wiązywał do teorii mistrza, nierzadko jed-

nak odnosząc się do niej krytycznie. I tak

na przykład w epistemologii był zwolen-

nikiem realizmu, zaś swe poglądy wyraził

w monumentalnym, trzytomowym dziele

Spór o istnienie świata.

Ingarden stworzył

również specyficzną teorię estetyki, polega-

jącą na poddawaniu dzieł sztuki drobiazgo-

wym analizom dotyczącym ich budowy oraz

sposobu istnienia.

18 czerwca 1929 r.

– w Düsseldorfie uro-

dził się

Jürgen Habermas

– niemiecki socjo-

log i filozof, najbardziej znany współcześ-

nie przedstawiciel teorii krytycznej, a także

publicysta polityczny. Jednym z jego naj-

większych dokonań jest stworzenie – na

podstawie pragmatyki aktów mowy – te-

orii racjonalności komunikacyjnej. W ra-

mach owej teorii przedstawia się wzorcową

(a przez to w praktyce nieosiągalną) sytua-

cję komunikacji, w której prowadzony mię-

dzy podmiotami dyskurs jest wolny zarówno

od czynników zewnętrznych (np. wpływów

społeczno-kulturowych), jak i wewnętrznych

(np. zniekształcenia języka poprzez koniecz-

ność interpretacji komunikatów). Zdaniem

Habermasa taki dyskurs prowadziłby do ra-

cjonalności podmiotów, a przez to umożli-

wiałby osiągnięcie konsensusu w wielu waż-

nych konfliktach społecznych.

19 czerwca 1623 r.

– w Clermont-Fer-

rand urodził się

Blaise Pascal

– francuski fi-

zyk, matematyk i filozof. Współtwórca teorii

prawdopodobieństwa, wynalazca strzykawki

i prasy hydraulicznej. W filozofii uważany

za jednego z prekursorów egzystencjalizmu.

Twórca słynnego zakładu Pascala – odwołu-

jącego się do praktyki argumentu za istnie-

niem Boga. Jako obrońca jansenizmu stwo-

rzył dzieło

Prowincjałki,

stanowiące krytykę

oficjalnej metody Kościoła katolickiego – ka-

zuistyki, stosowanej szczególnie przez jezui-

tów. Jego zdaniem kazuistyka była przykładem

na usprawiedliwianie niemoralnych czynów

przy pomocy skomplikowanych wywodów.

28 czerwca 1712 r.

– w Genewie urodził

się

Jean-Jacques Rousseau

– filozof, pedagog,

a także kompozytor. Rousseau najbardziej

znany jest jako przedstawiciel myśli politycz-

nej i społecznej, którą zaprezentował między

innymi w klasycznej utopii politycznej zaty-

tułowanej

Umowa społeczna.

Pionier nowo-

żytnej pedagogiki, autor słynnego dzieła

Emil,

czyli o wychowaniu.

Jednak w jego twórczym

dorobku, obok dzieł poświęconych tematyce

ideologicznej, można także znaleźć teksty

traktujące o muzyce. Są to zarówno dzieła

teoretyczne, takie jak

Rozprawa o nowej mu-

zyce

z 1743 roku, jak i utwory muzyczne, czego

przykładem może być opera baletowa z roku

1745

Les muses galantes.

Opracowali Karolina Mierczak i Jacek Jarocki

ISSN 2392-2249

Czasopismo popularyzujące filozofię

Cena 10 zł (w tym 5% VAT).

Nakład 1200 egz.

Gdzie na studia

ﬁlozoﬁczne?

Dodatek matrualny

Spór o istnienie wolnej woli – infografika

Greka i łacina z wielkimi klasykami

Wolna wola u Greków i Rzymian

〉

Michał Bizoń

Dylematy moralne

Wolna

wola

Wydawnictwo

s. 43–46

Lord Jim i traf moralny

〉

Natasza Szutta

Piotr Bartula

Zagadka moralnej przemiany

〉

Wolna decyzja

〉

ﬁlozofuj.eu

redakcja@ﬁlozofuj.eu

Academicon

Wolna wola?

Czy w świecie jest miejsce

na wolność?

〉

Jacek Wawer

Jaką rolę odgrywa wolna wola w podejmowaniu racjonalnych decyzji?

Czy decyzje podjęte pod wpływem substancji odurzających są wolne? Czy

wychowanie ogranicza spektrum wolnych wyborów? Jak wiążą się ze sobą

wolność i odpowiedzialność? To zaledwie kilka pytań sygnalizujących

trudne i złożone zagadnienia. By nie musieć ich rozstrzygać, wystarczy

wykazać, że wolnych decyzji po prostu nie ma. A więc do dzieła!

Felietony

Jacek Jaśtal

Wojciech Żełaniec

Sens i nonsens problemu wolnej woli

〉

Spotkania z Arystotelesem

Myśl Arystotelesa do bólu racjonalna

〉

Dodatek maturalny

Henryk Podbielski

Gdzie na studia filozoficzne?

Wydział Filozofii KUL

Instytut Filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

w Toruniu

Instytut Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa

Uniwersytetu Gdańskiego

Johann Gottlieb Fichte

Martin Heidegger

Jeremy Bentham

Blaise Pascal

Jean-Jacques Rousseau

10–13 maja 1923 r.

– we Lwowie odbył się

pierwszy Polski Zjazd Filozoficzny zorganizo-

wany przez Polskie Towarzystwo Filozoficzne.

Ogólny Komitet Zjazdowy tworzyli Witold Lu-

tosławski, Jan Łukasiewicz, Witold Rubczyń-

ski, Michał Sobieski i Kazimierz Twardowski.

Zagadnienia referowano na obradach plenar-

6 czerwca 1909 r.

– w Rydze urodził się

nych – wygłoszone referaty dotyczyły wolno-

Isaiah Berlin

– brytyjski filozof zajmujący

ści woli – oraz na obradach sekcyjnych, które

się głównie filozofią polityki, między innymi

obejmowały sekcję łączoną logiki i historii fi- koncepcją wolności. Rozróżniał dwie od-

lozofii oraz epistemologii i metafizyki, a także

miany wolności: wolność negatywną i po-

sekcje historii filozofii, logiki, metafizyki i epi- zytywną. Pierwsza z nich to tzw. wolność

stemologii, psychologii i sekcję ogólną. W Zjeź- „od” – wolność indywidualna, sfera bądź ob-

dzie wzięło udział 123 uczestników, którzy za- szar działania jednostki charakteryzujący

prezentowali 51 referatów.

się brakiem ingerencji z zewnątrz. Jej prze-

ciwieństwo stanowi przymus. Wolność po-

19 maja 1762 r.

– w Rammenau urodził

zytywna natomiast jest wolnością „do”, zaś

się

Johann Gottlieb Fichte

– zaliczany do

jej wyznacznikiem jest źródło władzy – jed-

grona filozofów klasycznego niemieckiego

nostka jest wolna, gdy nie ma nad sobą wła-

idealizmu (obok Georga Hegla i Friedricha dzy zwierzchniej, tj. rządzi sama sobą. Berlin

Schellinga). Twórca filozofii czynu, charak- uważał, że wolność pozytywna jest jednym

teryzującej się ideą świadomego działania

ze źródeł totalitaryzmu.

tworzącego i nadającego sens rzeczywisto-

ści. Filozofię tę cechował również prymat „ja

14 czerwca 1970 r.

– w Krakowie zmarł

Ro-

man Ingarden

– polski filozof, główny przed-

praktycznego”, tj. działania moralnego, nad

stawiciel fenomenologii w Polsce. Jako uczeń

„ja teoretycznym”, czyli poznaniem.

6 czerwca 1832 r.

– w Londynie zmarł

Je-

remy Bentham

– angielski filozof, ekonomi-

sta, prawnik. W dziedzinie prawa prekursor

pozytywizmu prawniczego, w filozofii spo-

łeczno-ekonomicznej opowiadał się za libe-

ralizmem i utylitaryzmem, w ekonomii na-

tomiast był zwolennikiem wolnego rynku.

Twórca koncepcji panoptikonu – nowoczes-

nego więzienia dającego strażnikom możli-

wość obserwowania więźniów w taki sposób,

aby nie wiedzieli oni, kiedy i czy w ogóle są

obserwowani. Pomimo starań Benthama pa-

noptikon nie został zbudowany.

CZERWIEC

Nauka przeciw wolnej woli?

〉

Adam Grobler

Cóż warte byłoby życie, gdyby kierowało nim ślepe przeznaczenie lub równie

ślepy przypadek? Jak uchronić się od pułapek myślenia, że tak właśnie jest?

Filozofia dla dzieci

Bajki filozoficzne

〉

Dorota Monkiewicz-Cybulska

Wolna wola i świat materialny

Judycki

〉

Stanisław

Wszyscy znamy te obrazy: fotografie satelitarne okrytej nocą kuli ziemskiej, na

których wprawdzie dominuje granatowa czerń mórz i lądów, lecz jednocześnie

jarzą się światła miast, a są one albo bardzo liczne i skupione, albo wśród

bezmiaru ciemności błyszczą tylko poszczególne świetliste punkciki. Tak

można widzieć ludzką wolną wolę w stosunku do reszty świata.

Estetyka

Dialog

Problemy z definicją sztuki

〉

Przed nami wieczny powrót

〉

Beniamin Bukowski

Traf moralny

Achille Varzi, Roberto Casati

〉

David Enoch

Zazwyczaj uważamy, że ponosimy odpowiedzialność za

skutki naszych wyborów. Czy jednak zawsze tak jest? Co jeśli

zasługa lub wina moralna mogą zależeć od trafu?

Czego filozof może się nauczyć od sportu?

〉

Woleński

Rozmaitości filozoficzne

Jan

W poszukiwaniu wolnej woli

Narzędzia filozofa

〉

Robert Kane

Wywiad z Robertem Kane’em, czołowym znawcą i autorem

licznych publikacji na temat wolnej woli.

Filozofia w filmie

Potwór moralny czy odpowiedzialna osoba?

Przypadek Leonarda z Memento

〉

Michael McKenna

Logika:

#4: Predatoryzacja logiki

〉

Rafał Urbaniak

Who is who w polskiej filozofii

Leopold Blaustein

〉

Paweł Rzewuski

Warsztat logiczny:

#I: Zasada niesprzeczności jako

narzędzie myślenia

〉

Witold Marciszewski

Teoria argumentacji:

#4: Ktoś taki jak ty nie może

mieć racji, czyli argumenty

ad hominem

〉

Krzysztof

A. Wieczorek

Ilustracje: Malwina Adaszek

Z półki filozofa...

Prawo wolności – komiks filozoficzny

Filozoficzne zoo

Mrówka Putnama

〉

Jakub Jernajczyk

Eksperyment myślowy:

Świat bez wolnej woli

〉

Eksperyment myślowy:

Księga życia

〉

Artur Szutta

Alvin I. Goldman

Filozofia z przymrużeniem oka

Filozofuj!

›

2016

›

nr 2 (8)

filozofuj.eu,

redakcja@filozofuj.eu

filozofuj.eu,

redakcja@filozofuj.eu

Filozofuj!

›

2016

›

nr 2 (8)

Wsparcie / Crowdfunding

Szanowna

Czytelniczko,

czasopismo „Filozofuj!” powstaje wysiłkiem kilku osób, któ-

rym leży na sercu popularyzacja filozofii. Chcemy, aby było

ono

dostępne bezpłatnie online

i dzięki temu mogło do-

cierać do jak najszerszego kręgu czytelników. Jego przygoto-

wywanie rodzi jednak niemałe koszty (skład i korekty, utrzy-

manie strony czasopisma). Twoje wsparcie pozwoliłoby nam

rozwijać czasopismo.

Szanowny

Czytelniku,

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł

lub inną), kliknij poniższy przycisk przekierowujący na naszą

stronę filozofuj.eu/wsparcie:

Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Z góry

dziękujemy!

Wolna wola?

Czy w świecie jest miejsce na wolność?

Jacek

Wawer

Doktorant

w Instytucie Filozofii

Uniwersytetu

Jagiellońskiego.

W pracy bada możliwe

historie. Po pracy

tańczy Lindy Hop. Do

pracy jeździ rowerem.

Czy w świecie

jest miejsce

na wolność?

Jaką rolę odgrywa wolna wola

w podejmowaniu racjonalnych decyzji?

Czy decyzje podjęte pod wpływem

substancji odurzających są wolne? Czy

wychowanie ogranicza spektrum wolnych

wyborów? Jak wiążą się ze sobą wolność

i odpowiedzialność? To zaledwie kilka

pytań sygnalizujących trudne i złożone

zagadnienia. By nie musieć ich rozstrzygać,

wystarczy wykazać, że wolnych decyzji

po prostu nie ma. A więc do dzieła!

W największym skrócie (i przy pew-

nym uproszczeniu)

Obraz Jana Matejki

Bitwa pod Racławi-

cami

(1888 r.), znaj-

duje się w Gale-

rii Sztuki Polskiej

XIX wieku w kra-

kowskich Sukienni-

cach. Upamiętnia

zwycięską bitwę

z 4 kwietnia 1794 r.

wojsk polskich, do-

wodzonych przez

T. Kościuszkę, nad

wojskami rosyj-

skimi. Drugim z bo-

haterów bitwy był

Wojciech Bartosz

Głowacki, uwiecz-

niony na obrazie.

pewne zdarzenie jest

deter-

ministyczne,

jeśli ma tylko

jedną możliwą kontynuację.

Jeśli mamy do czynienia ze zdarze-

niem deterministycznym, przesądzone

jest z góry, jaki będzie jego dalszy ciąg.

Wszystko, co dalej nastąpi, jest ko-

nieczne i nieodwracalne. Gdy jest prze-

ciwnie, tzn.

w tę debatę wnieśli polscy filozofowie

i logicy, z Janem

Łukasiewiczem

czele. Nowy impuls do badań nad

determinizmem dał również rozwój

nauk szczegółowych. Wraz z odkry-

waniem coraz to nowych praw rzą-

dzących przyrodą, takich jak prawa

newtonowskiej mechaniki, naukowcy

i filozofowie zaczęli zastanawiać się,

czy czynią one świat deterministycz-

nym. Do dzisiaj jest to przedmiotem

żywej debaty. Niezależnie jednak od

tego, jaki będzie ostateczny werdykt,

wolność decyzji staje pod znakiem

zapytania.

Racławicami zdecydował się zgasić

lont armatni czapką. Czy jego decyzja

była wolna? Skoro świat jest determi-

nistyczny, to od początku bitwy nie-

uniknione było, że tak zdecyduje. Nie

było możliwości, aby tak nie zdecydo-

wał. Przyjąłem we wstępie, że podmiot

decyduje w sposób wolny, o ile tylko

może zdecydować inaczej. W deter-

ministycznym świecie Głowacki nie

mógł zdecydować inaczej, a co za tym

idzie, jego czyn nie był wolny. To samo

rozumowanie można zastosować do

wszelkiej innej decyzji. W determini-

stycznym świecie zatem nie ma wol-

nych decyzji.

Część filozofów nie zgadza się z tą

tezą.

Fot. w tle: Some rights reserved by Unsplash, CC0

Słowa

kluczowe:

wolność,

wolna wola,

determinizm,

indeterminizm,

kompatybilizm

Wolność całko-

wita:

wypadkowa

wszystkich faktycz-

nie dostępnych

wolności, po

uwzględnieniu

ich wzajemnego

wspierania się lub

ograniczania.

gdy pewne zdarzenie może być

kontynuowane na wiele możli-

wych sposobów, uznajemy, że

jest ono

indeterministyczne.

Mówimy szerzej, że świat jest deter-

ministyczny, jeśli składa się z samych

deterministycznych zdarzeń, a że jest

indeterministyczny, jeśli ma w nim

miejsce choć jedno zdarzenie indeter-

ministyczne (świat może być mniej lub

bardziej deterministyczny, zależnie od

tego, jak dużo indeterministycznych

zdarzeń ma w nim miejsce).

Kwestia determinizmu (szczególnie

tzw. determinizmu logicznego) roz-

ważana była w filozofii od starożyt-

ności. Istotny wkład

Fot. w tle: Some rights reserved by Ali Inay, CC0

ypadałoby najpierw ustalić,

na czym konkretnie wolna

decyzja polega. Wszak do-

brze wiedzieć, o czym się mówi, za-

nim zacznie się twierdzić, że tego nie

ma. Postawienie precyzyjnej definicji

to jednak złożona kwestia, szczegól-

nie gdy mamy do czynienia z pojęciem

tak zniuansowanym jak wolność. Dla

potrzeb wywodu zadowolę się dwoma

minimalnymi warunkami. Po pierw-

sze, przyjmuję, że podmiot zdecydo-

wał w sposób wolny tylko wtedy, gdy

mógł zdecydować inaczej, niż to rze-

czywiście zrobił. Po dru-

gie, podmiot

zdecydował w sposób wolny, o ile tylko

można wyjaśnić, dlaczego zdecydował

tak, a nie inaczej. Żaden z tych dwóch

warunków nie wydaje się przesadnie

wymagający. Łącznie są jednak wy-

starczające, by stworzyć argument,

że nikt nigdy nie jest wolny w swo-

ich decyzjach!

Czy Głowacki mógł

nie zostać bohaterem?

Pomocne w tym okazują się rozważa-

nia z zakresu filozofii przyrody do-

tyczące determinizmu.

Determinizm

i indeterminizm

Załóżmy najpierw, że świat jest deter-

ministyczny, a więc składa się z samych

deterministycznych zdarzeń. Roz-

ważmy teraz przypadek Wojciecha

Głowackiego, który podczas bi-

twy pod

Tzw.

kompatybiliści

uważają, że

nawet w deterministycznym

świecie jest miejsce na wolność.

Proponują następującą linię obrony:

nawet jeśli Głowacki musiał zakryć

lont czapką, to był to przymus „we-

wnętrzny”, a nie „zewnętrzny”. Nikt

go przecież nie ciągnął za rękę, nikt

go nie szantażował, nikt mu nawet

nie wydał takiego rozkazu. Była to

bohaterska decyzja i akt wielkiej od-

wagi, podyktowane wyłącznie cha-

rakterem, przekonaniami i pragnie-

niami Głowackiego. Kompatybiliści

Jan Łukasiewicz (ur.

1878, zm. 1956) –

polski logik i filozof.

Zob. „Filozofuj”

2015, nr 3, s. 47.

Filozofuj!

›

2016

›

nr 2 (8)

filozofuj.eu,

redakcja@filozofuj.eu

filozofuj.eu,

redakcja@filozofuj.eu

Filozofuj!

›

2016

›

nr 2 (8)

Plik z chomika:

piwowar3

FILOZOFUJ!_8(2016).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: