Krzysztof Michałek DYPLOMACI I OKRĘTY Z dziejów polityki zagranicznej Skonfederowanych Stanów Ameryki 1861-1865 WARSZAWA 1987 PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE WSTĘP Amerykańska wojna domowa z lat 1861 - 1865 stanowi wcišż, mimo upływu lat od jej zakończenia, przedmiot żywych dyskusji w rodowiskach profesjonalnych badaczy przeszłoci i przedmiot niesłabnšcego zainteresowania publicystów oraz różnego rodzaju amatorów pisarstwa. Tylko mały procent z liczby kilkudziesięciu tysięcy prac, jakie ukazały się na ten tematl, traktuje o wojennych losach utworzonego przez Południe państwa - - Skonfede-rowanych Stanów Ameryki (potocznie zwanego Konfederacjš). Pytajšc tak jak czyni to wielu historyków amerykańskich czy mogło ono istnieć dłużej niż tylko cztery lata odpowiedzi powinnimy poszukiwać nie tylko w analizie działań militarnych, które stały się przedmiotem niezliczonych opracowań ukazujšcych się w Stanach Zjednoczonych, ale w znacznym stopniu w sferze polityki zagranicznej rzšdu Jeffersona Davisa. W niej bowiem najpełniej uzewnętrzniały się zarówno oczekiwania polityków Południa, jak i możliwoci realizacji założeń celów. Szczególne miejsce w polityce zagranicznej Konfederacji zajmowała problematyka morska. Na czoło wysuwajš się w tym przypadku dwa kompleksy spraw. Jeden dotyczy wysiłków na rzecz likwidacji blokady morskiej ustanowionej przez rzšd Abrahama Lincolna, drugi ma zwišzek z problemem budowy przez Konfederację własnej floty wojennej w stoczniach europejskich. Z ewentualnociš wprowadzenia przez Unię blokady, liczono się w Konfederacji jeszcze przed wybuchem wojny. Jednak dwa miesišce dzielšce moment ukonstytuowania się władz państwowych od podjęcia działań wojennych, były zbyt krótkim okresem czasu, aby przekształcić strukturę gospodarki w kierunku większej niż dotšd samowystarczalnoci. Gospodarka stanów położonych na południe od linii Masona--Dixona była bardzo czuła na wszelkie utrudnienia w handlu międzynarodowym 2. Będšc przed wojnš największym w wiecie producentem i eksporterem bawełny, Południe pokrywało swoje potrzeby w zakresie artykułów luksusowych i przemysłowych importem z Europy. Okres wojny spotęgował skutki tej zależnoci i unaocznił wszystkim obywatelom Konfederacji, iż funkcjonujšca dotšd bez żadnych przeszkód wymiana na szlaku atlantyckim stanowi faktycznš linię życia". Struktura gospodarki konfederackiej czyniła bowiem niewykonalnym zadanie szybkiego zwiększania produkcji broni, amunicji, sprzętu wojennego, czy też odzieży, obuwia, a nawet w pewnej mierze także żywnoci. Zmuszało to rzšd Davisa do importu zarówno karabinów, saletry, silników parowych, jak i kocy czy uprzęży końskiej. Nic zatem dziwnego, że blokada uznana za jedno z głównych zagrożeń dla fizycznej egzystencji państwa stanęła w centrum uwagi rzšdu Konfederacji. Nie łudzono się przy tym, iż jej likwidacja będzie możliwa do osišgnięcia jedynie przy użyciu własnych, szczupłych przecież, sił morskich. Podejmowane przez cały okres wojny tego rodzaju próby potwierdziły (z paroma wyjštkami) słusznoć tych przypuszczeń. Postanowiono zatem umiędzynarodowić sprawę blokady, korzystajšc z faktu, że państwa najbardziej zainteresowane w wymianie handlowej z Konfederacjš Wielka Brytania i Francja sš stronami Deklaracji Paryskiej z 1856 r. Ta za okrelała, iż blokada musi być efektywna, w innym bowiem przypadku państwa trzecie majš prawo jej nie uznać. Stwierdzenie przez wymienione państwa, iż blokada stosowana wobec Południa jest nieefektywna, a tym samym nielegalna, było w przekonaniu polityków konfederackich warunkiem wstępnym podjęcia przez mocarstwa europejskie akcji na rzecz jej likwidacji przy użyciu własnych sił morskich. Oznaczałoby to w konsekwencji faktycznš interwencję Europy, a w dalszej perspektywie poczštek końca wojny i wygranš Konfederacji. Problem blokady w polityce rzšdu Davisa miał zatem wymiar taktyczny i strategiczny. W pierwszym przypadku chodziło o przywrócenie normalnego funkcjonowania drogi życia", jakš dla Południa stanowiły dostawy z Europy nadchodzšce szlakiem atlantyckim. W znaczeniu szerszym była to kwestia, która zaważyć mogła na przebiegu konfliktu i przesšdzić o istnieniu Konfederacji. W tym zwłaszcza rozumieniu problem blokady współgrał z innym, którego rozwišzanie było kwestiš nadrzędnš w przekonaniu bardzo legalistycznie mylšcych polityków Południa. Sšdzono bowiem, że wspólne interesy w sprawie blokady sprawiš, iż Europa potwierdzi niepodległoć Konfederacji, a uznajšc jej rzšd, nawišże z nim stosunki dyplomatyczne. W rezultacie, traktujšc zniesienie blokady jako pierwszy i zarazem najważniejszy krok w tym kierunku, działaniom zmierzajšcym do wykazania jej nieefektywnoci zapewniono szczególne miejsce w polityce zagranicznej państwa. Innym zagadnieniem, które wchodzšc w zakres pojęcia problematyka morska" stanowiło rezultat wojny z Uniš, była kwestia budowy własnej floty wojennej. Istnienie blokady uniemożliwiajšcej normalne funkcjonowanie mechanizmów gospodarczych, koniecznoć wsparcia działań lšdowych podobnymi podejmowanymi na morzu i w końcu prowadzenie operacji przeciwko marynarce wojennej przeciwnika, powodowało, że niezbędnym warunkiem powodzenia w realizacji każdego z wymienionych zadań, było posiadanie, a w razie braku, budowa floty wojennej. Jednak okazało się, iż było to zadanie niewykonalne, jeliby oprzeć się wyłšcznie na własnych siłach, bowiem brakowało niezbędnego zaplecza technicznego i materiałowego, a nade wszystko tradycji budownictwa okrętowego. Z tych też względów postanowiono realizować budowę floty w Europie. Neutralnoć przyjęta w stosunku do konfliktu amerykańskiego przez państwa Starego Kontynentu stawiała pod znakiem zapytania możliwoć jawnego i otwartego działania w tym kierunku. Waga jednak sprawy była tej miary, iż postanowiono prowadzić całš operację niezależnie od tego, czy i w jakim stopniu zostaje pogwałcona neutralnoć Wielkiej Brytanii i Francji. Tym samym z chwilš wodowania pierwszych jednostek w 1862 r. i przejcia ich pod banderę Konfederacji, cała sprawa przestała być kwestiš natury techniczno-organizacyjnej, przechodzšc w sferę politycznš. Wówczas współodpowiedzialnoć za powodzenie operacji brał na siebie również Departament Stanu i jego wysłannicy w państwach europejskich. Podstawowym w tym przypadku zadaniem było prowadzenie działań dyplomatycznych o charakterze osłonowym". Ponadto próbowano wywierać presję na odpowiednich decydentów, aby przekazanie jednostek pod banderę Konfederacji odbywało się bez większych przeszkód. Jeli z różnych przyczyn było to niemożliwe do osišgnięcia, to zadania dyplomacji sprowadzały się do minimalizowania negatywnych skutków wywołanych zatrzymaniem przez władze danego kraju zbudowanych już okrętów. Kwestia budowy floty pełniła zatem zupełnie inne miejsce w polityce konfederackiej niż problem blokady. W przeciwieństwie do tego ostatniego, ,,ochrona dyplomatyczna" operacji realizowanej przez Departament Marynarki, nie stanowiła podstawowego zadania w działalnoci Departamentu Stanu. Kroki podejmowane w tym kierunku miały wyranie defensywny charakter i były niejako wymuszone biegiem wydarzeń. Wynikało to po częci z niechęci dyplomatów wywołanej brakiem ich zrozumienia dla wagi problemu. W większym jednak stopniu stanowiło rezultat braku wewnętrznej spoistoci polityki kreowanej przez rzšd Davisa. Pamiętać jednak należy, że na kształt tej polityki miały wpływ czynniki i zjawiska, których genezy szukać trzeba przed rokiem 1861. Cechy osobowe mieszkańców Południa czy stan szeroko pojętej kultury politycznej decydowały i to czasem bezporednio 0 profilu podejmowanych w czasie wojny decyzji. Przykładem tego jest kwestia oddziaływania na politykę zagranicznš Konfederacji teorii King Cotton". Teoria ta w pierwszych dwóch latach wojny okrelała rodki realizacji założonych celów oraz metody służšce ich osišgnięciu. Z tych włanie względów wydaje się uzasadnione podjęcie próby okrelenia miejsca 1 roli wspomnianej teorii oraz innych elementów sytuacji wewnętrznej Południa sprzed 1861 r. w procesie kształtowania pryncypiów politycznych Konfederacji. Koniecznym ponadto wydaje się także ukazanie międzynarodowego tła wydarzeń w Ameryce i działań podejmowanych przez Południe. Pamiętać bowiem należy, że komisarze Departamentu Stanu nie działali w próżni politycznej. Przeciwnie, skutecznoć podejmowanych przez nich kroków warunkowała zła lub dobra w danym momencie koniunktura. Niezbędne jest zatem choć szkicowe nawietlenie stosunku wielkich mocarstw do całoci konfliktu, a zwłaszcza do spraw Konfederacji. Należy zwrócić w tym przypadku uwagę nie tylko na globalne interesy polityczne czy gospodarcze państw europejskich, ale także na aktualnš w danym momencie pozycję czołowych polityków znajdujšcych się u władzy w Paryżu lub Londynie. Ich bowiem stanowisko nieraz osłabiało lub przeciwnie wzmacniało rezultaty działań podejmowanych przez dyplomatów Południa. /Takie poszerzenie tła lub mówišc inaczej takie potraktowanie tematyki pracy służy dwum podstawowym celom: a) merytorycznej prezentacji problematyki okrelonej w tytule ksišżki; b) ukazaniu końcowych efektów przez odniesienie ich do skali trudnoci, z jakimi borykała się dyplomacja konfederacka, podejmujšc się rozwišzania kwestii objętych tu terminem problematyka morsk?\j Pewnš częć ocen formułowanych w odniesieniu do problematyki stanowišcej przedmiot pracy, rozcišgnšć można na całoć polityki zagranicznej Konfederacji. Pamiętać bowiem należy, że w zdecydowanej większoci te same czynniki okrelały powodzenie działań podejmowanych przez Departament Stanu w odniesieniu do blokady czy budowy floty, jak i w przypadku innych problemów. Podobne były też zwykle rezultaty tych działań. Autor pragnie wszakże dodać, iż jego praca nie pretenduje do roli syntezy całociowo traktujšcej o dyp...
marszalek1