Gawrychowski S. et al., Wpływ berlińskich studiów ... Biegańskiego, 2007.pdf

WIADOMOŚCI LEKARSKIE 2007, LX, 3–4

194

Nr 3–4

VARIA

Stanisław Gawrychowski*, Jacek Gawrychowski**, Agata Gawrychowska**

WPŁYW BERLIŃSKICH STUDIÓW DOSKONALĄCYCH

WŁADYSŁAWA BIEGAŃSKIEGO NA JEGO TWÓRCZOŚĆ NAUKOWĄ

*Honorowy prezes Częstochowskiego Towarzystwa Lekarskiego

Z **Katedry i Oddziału Klinicznego Chirurgii Ogólnej w Bytomiu

Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach

Wykazując, że studia doskonalące Władysława Biegańskiego w Berlinie odegrały ważną rolę w jego działalności naukowej, uwypuklono

rolę tamtejszych wykładowców – F.T. Frerichsa, S. Henocha, F.K. Westphala i R. Virchowa – na których zajęcia uczęszczał. Zwrócono uwagę,

iż pobyt w stolicy Niemiec przyniósł doktorowi Biegańskiemu wielką korzyść, pogłębił wiedzę medyczną, obudził chęć do pracy naukowej,

uświadomił doniosłość problemów związanych z teorią nauk lekarskich. [Wiad Lek 2007; 60(3–4): 194–197]

Słowa kluczowe: Władysław Biegański.

W niektórych publikacjach doktora Władysława

Biegańskiego [1,2,3,4,5], jak również w wydanej przez

jego żonę Mieczysławę monograﬁi o nim [6] można

znaleźć opisy dotyczące studiów doskonalących tego

znakomitego lekarza ﬁlozofa, które odbył w Berlinie

na przełomie lat 1882 i 1883. W przekonaniu, że miały

one znaczący wpływ na poważny, bo liczący ponad

100 pozycji, dorobek naukowy autora „Diagnostyki

różniczkowej chorób wewnętrznych”, chcielibyśmy je

bliżej omówić.

W latach 1883–1917 Biegański jako skromny lekarz

rozwinął w prowincjonalnej Częstochowie potężną,

twórczą działalność, co było tym bardziej zaskakujące,

że jego studia medyczne w okresie 1875–1880 odbywały

się w zaborze rosyjskim na Cesarskim Uniwersytecie

Warszawskim, powstałym po zamknięciu w 1869 r. Aka-

demii Medyko-Chirurgicznej i reprezentującym bardzo

niski poziom naukowy. Tamtejszymi wykładowcami byli

w większości Rosjanie – pedagodzy o miernych prze-

ważnie kwaliﬁkacjach–przysłanipopowstaniustycz-

niowym 1863 r. w ramach bezwzględnej akcji rusyﬁka-

cyjnej. Na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim nie

było wówczas żadnych pracowni analitycznych, nie było

wielu klinik specjalistycznych, takich jak okulistyczna,

pediatryczna, ginekologiczna. Nie prowadzono zupełnie

ćwiczeń praktycznych. Zdobywanie wiedzy polegało na

pamięciowym opanowaniu materiału ze skryptów, co nie

dawało żadnego przygotowania nie tylko do działalności

naukowej, ale i do zawodu [9].

Biegański po otrzymaniu w 1880 r. dyplomu lekarza

i po objęciu pierwszej pracy w guberni kałuskiej, we wsi

Kcynia, uświadomił sobie, iż ma duże braki edukacyjne.

Postanowił zatem je uzupełnić. Po dwuletnim pobycie

w Rosji i zaoszczędzeniu tam przeszło 1000 rubli – według

relacji żony, kosztem ograniczenia wydatków na życie

– wyjechał pod koniec 1882 r. na sześciomiesięczne stu-

dia doskonalące do Berlina [6]. Miasto to, w odróżnieniu

od innych stolic europejskich, stosunkowo późno, bo na

początku XIX wieku, stało się ośrodkiem uniwersyteckim.

Istniały tu już wprawdzie od dłuższego czasu zakłady

naukowe, takie jak Akademia Nauk, Szpital Charité,

Fot. 1. Dr Władysław Biegański po uzyskaniu dyplomu – lekarz

wiejski we wsi Kcynia (1882 r.).

Berlińskie studia Władysława Biegańskiego

Nr 3–4

195

Kolegium Medyko-Chirurgiczne, Akademia Sztuk Pięk-

nych, Instytut Elewów Górniczych, lecz Uniwersytet

Berliński powstał dopiero w 1810 r. Założył go Wilhelm

W. Humboldt, kierujący pruskim departamentem

oświaty. Pierwszym dziekanem utworzonego wydziału

lekarskiego został K.W. Hufeland, przyboczny medyk

Fryderyka Wilhelma III i naczelny lekarz wojsko-

wego Szpitala Charité, na bazie którego powstawały

sukcesywnie kliniki akademickie. Intensywny rozwój

i osiągnięcia berlińskiego wydziału lekarskiego datują

się od drugiej połowy XIX wieku, z uwagi na wkład,

jaki do teorii medycyny i nauk klinicznych wnieśli tacy

lekarze, jak: anatomopatolog R. Virchow, interniści

L. Traube i F.T. Frerichs, pediatra S. Henoch, psychia-

trzy neurolodzy W. Griesinger i F.K. Westphal, gineko-

log E. Martini, chirurg K.J.M. Langenbeck, okulista

A. Graefe, ﬁzjolog E. du Bois-Reymond i inni.

Wiodąca rola, jaką berliński ośrodek medyczny zaczął

odgrywać wówczas w nauce, a także względy praktyczne

– stosunkowo niewielka odległość od kraju rodzinnego,

rozpowszechniona w polskich środowiskach lekarskich

dobra znajomość języka niemieckiego – powodowały, iż

Polacy chętnie udawali się tam na studia [8].

W czasie pobytu w stolicy Niemiec Biegański, pra-

gnąc jak najwięcej skorzystać, całymi dniami przebywał

w klinikach, zwłaszcza neurologicznej. Podpatrywał

stosowane metody diagnostyczne i lecznicze. Uczęszczał

na wykłady Frerichsa, Henocha, Westphala i Vircho-

wa. Oglądał z wielkim zainteresowaniem urządzoną

w tym mieście wystawę dotyczącą problemów sanitar-

no-socjalnych, zapoznając się z produkcją szczepionki

przeciw ospie prawdziwej, ze sposobami właściwie

przeprowadzanej dezynfekcji. Pilnie patrzył na wzorowo

wyposażone pracownie bakteriologiczne, modele nowo-

czesnych, skanalizowanych mieszkań [2,3,4,6].

Pobyt w Berlinie, jak napisał w swoich wspomnie-

niach, przyniósł mu wielką korzyść, pozwolił pogłębić

wiedzę medyczną, obudził też chęć do pracy naukowej,

uświadamiając doniosłość problemów związanych

z teorią nauk lekarskich [6].

Zdobyta w czasie berlińskich studiów wiedza oraz

własne obserwacje i przemyślenia stały się podstawą

podręcznika „Diagnostyka różniczkowa chorób we-

wnętrznych”, który Biegański wydał w 1891 r., zyskując

od razu olbrzymią popularność. Była to pierwsza tego

rodzaju publikacja w języku polskim oraz jedna z pierw-

szych w całym piśmiennictwie światowym. Zawarty

w niej rozdział o chorobach nerwowych uważa się za

pierwszą rodzimą monograﬁę z zakresu neurologii [1].

Ze względu na duże walory naukowe i dydaktyczne

książka ta ukazywała się jeszcze dwukrotnie – w 1896

i 1903 roku. Biegański nawiązuje w niej do spostrzeżeń

swych berlińskich wykładowców, rozwija je, uzupełnia

i wygłasza własne opinie:

Ryc . 1 . Karta tytułowa i fragment pierwszego wydania „Diagnostyki różniczkowej chorób wewnętrznych”.

196

Nr 3–4

S. Gawrychowski i wsp.

1. Omawiając wiąd rdzenia i powołując się na doniesie-

nia Westphala dotyczące zniesienia odruchów ścięg-

nistych – kolanowych i zmian w układzie kostnym

w tej jednostce chorobowej, 15 lat przed wykryciem

przez F. Schaudinna i E. Hoffmana krętka bladego,

Biegański wyraził przypuszczenie o istnieniu związku

przyczynowego między przebytą kiłą a tabes dorsalis

[1] ( ryc. 1 ).

2. Omawiając białaczki rozszerzył ich podział opisy-

wany przez Virchowa. Zaznacza, że twórca patologii

komórkowej, kierując się objawami powiększenia

gruczołów chłonnych i śledziony, wyróżniał 3 rodzaje

leukemii: leucaemia splenica , limphatica i mieszaną.

Autor „Diagnostyki … ” wskazuje też na postaci bez

powiększenia gruczołów chłonnych i śledziony,

w których źródłem choroby są zmiany w szpiku kost-

nym [1].

3. Uzupełniając przedstawione przez Frerichsa trudno-

ści diagnostyczne w różnicowaniu między guzami

wątroby na tle bąblowicy a otorbionymi wysiękami

opłucnej, Biegański zaleca w takich przypadkach

wykonywanie punkcji. Zwraca uwagę, że w surowi-

czych wysiękach opłucnej obecne jest białko, czego

nie znajduje się w płynie z pęcherza bąblowca [1].

4. Wnikliwymi spostrzeżeniami wzbogaca podany przez

Henocha obraz gruźliczego zapalenia opon mózgo-

wych, eksponując charakterystyczne dla tej choroby

takie objawy, jak niewyraźny okres zwiastunów

u dzieci, nagły początek u dorosłych i zwolnione tęt-

no, stosunkowo niezbyt wysoka gorączka z licznymi

spadkami, obecność gruzełków na dnie oka [1].

W ostatnich dwóch dekadach XIX wieku zaczęły

zanikać w naukach lekarskich wpływy szkół paryskiej,

z jej wyłącznym skupieniem uwagi na terapii, oraz

wiedeńskiej, kładącej nacisk jedynie na diagnostykę

schorzeń. Nastąpiła natomiast dominacja głoszonych

przez Virchowa haseł patologii komórkowej, haseł tzw.

czystej nauki, dążącej do teoretycznego poznania przy-

czyn i rozwoju zjawisk chorobowych [7].

Zdając sobie sprawę, że idee twórcy teorii celularnej

odegrały w dziedzinie anatomii patologicznej ważną

rolę, Biegański doszedł jednak do wniosku, iż uczony

niemiecki traktując organizm ludzki zgodnie z zasada-

mi determinizmu matematycznego jako arytmetyczną

sumę komórek, uważając zmiany morfologiczne za

istotę procesu chorobowego, nie doceniając roli układu

nerwowego w koordynacji najważniejszych czynności

ustroju i absolutyzując względną niezależność reakcji

miejscowych, nadawał nauce błędny kierunek. W książce

pt. „Zagadnienia ogólne z teorii nauk lekarskich”, wyda-

nej w 1897 r., Biegański przeprowadził krytyczną analizę

determinizmu mechanistycznego jako metody naukowej,

Ryc . 2 . Karta tytułowa i fragment pierwszego wydania „Zagadnień ogólnych z teorii nauk lekarskich” .

Berlińskie studia Władysława Biegańskiego

Nr 3–4

197

Fot. 2 . Dr Władysław Biegański w swoim gabinecie (ok. 1916 r.).

udowadniając, że spycha ona poznanie na błędne tory,

prowadzi do agnostycyzmu. Zdecydowanie przeciw-

stawił się poglądom mechanistycznym w medycynie.

Głosił, że traktowanie przez Virchowa zmian anatomo-

patologicznych jako głównej treści procesu patologicz-

nego stanowi daleko posunięte uproszczenie, podobne

rozumowaniu, które „w spalonych wsiach i osiedlach

widzi istotę wojny” [5] ( ryc. 2 ). Pouczał, że schorzenie

jest ogólnym dynamicznym odczynem organizmu na

nadmierne bodźce, w stosunku do których ustrój nie

potraﬁłprzezwielepokoleńwytworzyćodpowiednich

mechanizmów przystosowawczych, że zdrowie i choroba

to tylko różne objawy adaptacji organizmu do otoczenia,

że w koordynacji czynności życiowych dominującą rolę

odgrywa układ nerwowy, że w ciągle zmieniających się

warunkach zewnętrznych przewodnia rola należy do

przemiany materii [7].

Poglądy te, tak oczywiste dzisiaj, wówczas należały

do nowatorskich, wręcz rewolucyjnych. Biegański do-

chodził do nich drogą pełną wyrzeczeń i poświęceń, na

której pobyt w stolicy Niemiec odegrał ważną rolę. Spo-

tkanie z ówczesnymi, nieprzeciętnymi osobowościami

życia naukowego stanowiło bodziec twórczy, wyzwoliło

talent, który może by drzemał rozproszony w codziennej,

trudnej pracy prowincjonalnego lekarza.

Pragniemy o tym przypomnieć, tym bardziej że

w 2007 r. mija 150. rocznica urodzin i 90. rocznica

śmierci tego wielkiego lekarza ﬁlozofa.

Piśmiennictwo

[1] Biegański W . Diagnostyka różniczkowa chorób wewnętrznych. Druk. K. Kowalewskiego. Warszawa 1891, 226–227, 396–397, 430–431, 516–519.

[2] Biegański W . Korespondencja z Wystawy Higienicznej w Berlinie. Gazeta Lekarska, Warszawa 1883, T III Nr 23, 436. [3] Biegański W . Korespondencja

z Wystawy Higienicznej w Berlinie. Gazeta Lekarska, Warszawa 1883, T III Nr 28, 527. [4] Biegański W . Korespondencja z Wystawy Higienicznej w Berlinie.

Gazeta Lekarska, Warszawa 1883, T III Nr 30, 568. [5] Biegański W . Zagadnienia ogólne z teorii nauk lekarskich. Druk. Tow. S. Orgelbranda Synów. Warszawa

1897, 234–235. [6] Biegańska M . Władysław Biegański – życie i praca. Wyd. Kasy im. Mianowskiego, Instytut Popierania Nauki. Warszawa 1930, 20–32. [7]

Gawrychowski S, Gawrychowski J . Badania nad genezą naukowych osiągnięć Władysława Biegańskiego. Biuletyn Głównej Biblioteki Lekarskiej. Zakłady

Wydawnicze G.B.L. Warszawa 1997, Nr 356, 52–62. [8] Kusztelak G . Polacy na studiach lekarskich w Berlinie. Archiwum Historii Medycyny. Warszawa 1972,

T XXXV, Nr 1/2, 1–28. [9] Seyda B . Dzieje medycyny w zarysie. Państwowe Zakłady Wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1965, 349–350.

Adres autorów: Jacek Gawrychowski, Katedra i Oddział Kliniczny Chirurgii Ogólnej ŚAM, ul. Batorego 15, 41-902 Bytom, tel. (0-32) 786 15 18

S. Gawrychowski, J. Gawrychowski, A. Gawrychowska

THE INFLUENCE OF POSTGRADUATE STUDIES IN BERLIN

ON THE RESEARCH ACTIVITY OF WŁADYSŁAW BIEGAŃSKI

Summary

The authors showed that Władysław Biegański’s postgraduate studies in Berlin played a signiﬁcantruleinhisscientiﬁcactivity.Theyalso

presented the impact of lectures of F.T. Frerichs, S. Henoch, F.K. Westphal and R. Virchow. His stay in Berlin was for Biegański an advantage,

giving him the opportunity to improve his medical knowledge, encouraged him to scientiﬁcworksandmadehimawareofsigniﬁcanceof

problems connected with the theory of medical studies.

Key words: Władysław Biegański.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: