yścig kosmiczny – współzawodnictwo Stanów Zjednoczonych i ZSRR w eksploracji kosmosu, w przybliżeniu obejmujące okres 1957- 1975. Obejmował wysiłki zmierzające do eksploracji przestrzeni kosmicznej przez sztuczne satelity, umieszczenia w niej człowieka oraz jego lądowania na powierzchni Księżyca.
Pomimo, iż jego korzenie leżą we wczesnej technologii rakietowej i międzynarodowych napięciach powstałych po II wojnie światowej, wyścig kosmiczny faktycznie rozpoczął się po sowieckim wystrzeleniu Sputnika 1 w dniu 4 października 1957 roku.
Po II wojnie światowej, Stany Zjednoczone i Związek Radziecki zostały wciągnięte w szpiegostwo i propagandę zimnej wojny. Eksploracja kosmosu i technologia satelitarna mogła zasilić obie strony konfliktu. Odpowiednio wyposażone satelity mogły prowadzić nasłuch nad dowolnym terytorium i być symbolem propagandowym potencjału naukowego i militarnego państwa.
Te same rakiety które były w stanie wynieść człowieka w kosmos albo trafić w określony punkt na powierzchni Księżyca mogły również posłużyć do ataku nuklearnego na wybrane miasto wroga.. Badania kosmiczne miały więc podwójną przyczynę: mogły być zarówno wykorzystywane w celach pokojowych, jak również do osiągnięcia określonych celów militarnych
4 października 1957 Związek Radziecki wystrzelił Sputnika, pierwszego sztucznego satelitę Ziemi, rozpoczynając tym samym wyścig kosmiczny. W wyniku konsekwencji militarnych i ekonomicznych tego wydarzenia, wywołał on strach i wzmożoną debatę polityczną w Stanach Zjednoczonych, rezultatem której było uchwalenie przez administrację Eisenhowera szeregu nowych inicjatyw, w tym powołanie NASA. W ZSRR natomiast wystrzelenie Sputnika było postrzegane jako ważny znak potencjału naukowego i inżynieryjnego narodu radzieckiego.
Niemal cztery miesiące po Sputniku Stany Zjednoczone wystrzeliły swojego pierwszego satelitę o nazwie Explorer 1. Zanim to jednak nastąpiło, miało miejsce kilka kłopotliwych porażek na Przylądku Canaveral.
Pierwsze satelity zostały użyte w celach naukowych. Sputnik pomógł w ustaleniu gęstości wyższych warstw atmosfery, a dane zgromadzone przez Explorera 1 doprowadziły do odkrycia pasów Van Allenaprzez Jamesa Van Allena.
Pierwszy amerykański satelita telekomunikacyjny, projekt SCORE, wystrzelony 18 grudnia 1958 roku, dokonał transmisji życzeń noworocznych prezydenta Dwight D. Eisenhowera dla świata. .
Pierwszym załogowym lotem kosmicznym była misja Wostok 1, w czasie której 27-letni kosmonauta Jurij Gagarin 12 kwietnia 1961 r. dokonał jednego kompletnego okrążenia Ziemi w czasie ok. 1 godziny 48 minut. Obecnie rocznica pierwszego załogowego lotu w kosmos jest obchodzona jako Dzień Kosmonautyki, a także Noc Jurija.
Dwadzieścia trzy dni później, w trakcie misji Freedom 7 w locie suborbitalnym wysokość 187 km osiągnął pierwszy amerykański kosmonauta Alan Shepard, a John Glenn 20 lutego 1962 roku w trakcie misji Friendship 7 dokonał trzech kompletnych okrążeń Ziemi.
Walentina Tierieszkowa została pierwszą kobietą w kosmosie biorąc udział w misji Wostok 6 16 czerwca 1963 roku. Pierwszy lot z więcej niż jednym członkiem załogi odbył się 12 października 1964 roku statkiem Woschod 1 , zmodyfikowanej wersji pojazdu Wostok, w składzie: Władimir Komarow, Konstantin Fieoktistow oraz Boris Jegorow. Lot ten zaznaczył się w historii jako pierwszy podczas którego załoga nie była ubrana w skafandry.
Pierwszą osobą która odbyła spacer kosmiczny był Aleksiej Leonow z radzieckiego statku Woschod 2 wystrzelonego 18 marca 1965 roku. Misja omal nie skończyła się katastrofą, kiedy pod wpływem panującej w kosmosie próżni kombinezon Leonowa spuchł do rozmiarów uniemożliwiających mu ponowne wejście do śluzy powietrznej statku oraz w wyniku zbyt małej mocy silnika hamującego kapsuła wylądowała 1600 km od celu.
Związek Radziecki jako pierwszy wysłał sondy planetarne na Wenus oraz Marsa w 1960 roku. Pierwszym statkiem kosmicznym, który minął Wenus był Mariner 2 wysłany 14 grudnia 1962 roku przez Stany Zjednoczone. Przesłał on zaskakujące dane o wysokiej temperaturze powierzchni oraz dużej gęstości atmosfery planety. Z powodu braku przyrządów fotograficznych odkrycia te nie skupiły uwagi opinii publicznej tak jak dokonały tego zdjęcia pochodzące od sond kosmicznych, rozszerzających możliwości teleskopów na powierzchni Ziemi.
Pierwszym pojazdem, który osiągnął powierzchnię Wenus i przesłał stamtąd dane była wystrzelona w 1970 roku radziecka Wenera 7. Pierwsze zdjęcia z powierzchni innej planety zostały przesłane przez Wenerę 9. Obydwie sondy były częścią programu Wenera mającego na celu zbadanie drugiej planety Układu Słonecznego.
Amerykańskie loty kosmiczne Gemini 7 oraz Gemini 6 zakończyły się pierwszym w historii spotkaniem na orbicie pomiędzy dwoma załogowymi statkami kosmicznymi 15 grudnia 1965 roku. Pojazdy zbliżyły się na odległość około metra i utrzymywały ten dystans przez następne kilka orbit.
Amerykański statek Gemini 8 wykonał pierwsze dokowanie orbitalne 16 marca 1966 roku. Pierwszy automatyczny tego typu manewr połączył radzieckie satelity Kosmos 186 i Kosmos 188 (dwa bezzałogowe statkiSojuz) 30 października 1967 roku.
Pomimo, że tempo wyścigu zmalało, eksploracja kosmosu trwała. W dwudziestą rocznicę lotu Gagarina 12 kwietnia 1981 roku Stany Zjednoczone wystrzeliły pierwszy prom kosmiczny wielokrotnego użytku. 15 listopada 1988 roku Związek Radziecki odpowiedział uruchomieniem programu wahadłowców Buran.
Inne kraje są również w stanie dołączyć do rywalizacji w eksploracji kosmosu - w największym stopniu Japonia, Chiny oraz Indie. Pomimo tego że środki finansowe chińskiego programu kosmicznego nie są porównywalne do funduszy agencji ESA czy NASA, to zakończone pełnym sukcesem loty załogowe chińskiego kosmonauty w misjach Shenzhou 5 i Shenzhou 6 ujawniły wielki potencjał Chińskiej Republiki Ludowej w tej dziedzinie.
VASKOW