Robert Graves
MITY GRECKIE
wyd. V
Warszawa 1992
SPIS ILUSTRACJI
ILUSTRACJE WIELOBARWNE
między str.64–65
1. Partenon (gr. Parthenon). Świątynia Ateny na Akropolis ateńskiej, widoczna od strony Propylejów, zbudowana w latach 448–432 p.n.e. przez architekta Iktinosa i budowniczego Kallikratesa.
2. Hermes wstępujący na rydwan Afrodyty. W zaprzęgu dwa erosy z atrybutami: gołębiem i naczyniem na wonności. Wotywna tabliczka z wypalonej gliny (tzw. pinaks) ze świątyni Persefony w Locri (gr. Lokroi Epizephyrioi) w płd. Italii. VI w. p.n.e. Reggio di Calabria, Museo Nazionale.
3. Dionizos na okręcie, wiozący do Grecji szczep winnej latorośli. Malowidło na czarnofigurowej czarze malarza i garncarza Eksekiasa. Ok.540–530 r. p.n.e. Monachium, Museum Antiker Kleinkunst.
4. Tyfon. Fragment polichromowanej wapiennej rzeźby z zachodniego przyczółka Hekatompedonu (dosł. świątyni o długości stu stóp; nazwa nadana archaicznej świątyni Ateny Polias na Akropolis ateńskiej zbudowanej prawdopodobnie w czasach Solona w początkach VI w. p.n.e.). Ok.570 r. p.n.e. Ateny, Muzeum na Akropolu.
5. Polowanie na dzika kalidońskiego. Malowidło na słynnym attyckim czarnofigurowym kraterze malarza Klitiasa i garncarza Ergotimosa (zwanym również "kraterem FranFois" od nazwiska jego znalazcy). Ok.570 r. p.n.e. Florencja, Museo Archeologico. Por. nr 14 ilustracji czarnych.
6. Herakles z Cerberem u Eurysteusa chowającego się przed nim do beczki. Malowidło na czerwonofigurowej hydru należącej do grupy charakterystycznych naczyń tego rodzaju znalezionych w Caere (Cerveteri) w Etrurii. Ok.530–525 r. p.n.e. Paryż, Luwr.
7. Oślepienie Polifema. Malowidło na protoattyckiej amforze z Eleuzis.670–650 r. p.n.e. Eleuzis, Muzeum.
8. Achilles i Ajas przy grze podobnej do szachów. Malowidło na czarnofigurowej amforze malarza i garncarza Eksekiasa. Ok.630 r. p.n.e. Rzym, Museo Vaticano.
ILUSTRACJE JEDNOBARWNE
między str.128–129
1. Mojry w walce z gigantami. Marmurowa płaskorzeźba na północnej stronie fryzu wielkiego ołtarza Zeusa w Pergamonie. Ok.180 r. p.n.e. Berlin, Pergamonmuseum.
2. Taniec wojenny kuretów wokół nowo narodzonego Zeusa. Rzymski terakotowy relief architektoniczny z I w. n.e., należący do grupy tzw. reliefów Campana (nazwisko kolekcjonera). Rzym, Museo Vaticano.
3. Walka Hery z gigantami. Marmurowa płaskorzeźba z północnej strony fryzu jońskiego skarbca Syfnijczyków w Delfach. Ok.525 r. p.n.e. Delfy, Muzeum Archeologiczne.
4. Zeus dzierżący piorun. Marmurowa kopia rzymska z II w. n.e. wg oryginału greckiego z końca IV lub początku III w. p.n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
5. Hera i Zeus na górze Ida. Wapienna płaskorzeźba z dodatkiem marmuru (tworząca tzw. metopę) ze świątyni Hery w Selinuncie. Ok.470 r. p.n.e. Palermo, Museo Nazionale.
6. Zgromadzenie bogów olimpijskich. Posejdon, Apollo i Artemida. Marmurowa płaskorzeźba stanowiąca fragment wschodniego fryzu Partenonu. Ok.440 r. p.n.e. Ateny, Muzeum na Akropolu.
7. Narodziny Dionizosa. Bóg wychodzący z uda Zeusa wyciąga ręce do Hermesa. Za Hermesem trzy kobiety z berłami (Mojry?) oraz Demeter (?). Marmurowa płaskorzeźba z I w. n.e. wg greckiego oryginału z połowy IV w. p.n.e. Rzym, Museo Vaticano.
8. Atena, Zeus i Nike. Malowidło na czerwonofigurowej hydrii attyckiej z lat 480–470 p.n.e., tzw. malarza Providence. Warszawa, Muzeum Narodowe.
9. Afrodyta z rękami podtrzymującymi włosy, w pozycji klęczącej. Marmurowy posąg (zwany od miejsca znalezienia Afrodytą Rodyjską), którego archetyp powstał prawdopodobnie w Ale ksandrii w końcu II w. p.n.e. Muzeum na Rodos.
między str.192–193
10. Apollo z kitharą. Rzymski posąg marmurowy z II w. n.e. wg hellenistycznego oryginału. Rzym, Museo Nazionale.
11. Posejdon rzucający trójzębem. Srebrna moneta króla Macedonu Demetriusza Poliorcetesa panującego w latach 306–283 p.n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
12. Artemida klęcząca z łukiem. Brązowa moneta z Chersonezu Taurydzkiego z końca IV w. p.n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
13. Śmierć Akteona. Wapienna płaskorzeźba z dodatkiem marmuru (tworząca tzw. metopę) ze świątyni Hery w Selinuncie. Ok.470 r. p.n.e. Palermo, Museo Nazionale.
14. Powrót Hefajstosa na Olimp w orszaku Dionizosa, który kroczy na przedzie. Malowidło na słynnym attyckim czarnofigurowym kraterze malarza Klitiasa i garncarza Ergotimosa (zwanym również "kraterem Francois" od nazwiska jego znalazcy). Ok.570 r. p.n.e. Florencja, Museo Areheologico.
15. Kuźnia Hefajstosa. Wykuwanie zbroi Achillesa w obecności Ateny (częściowo niewidocznej) i Hery. Rzymska marmurowa płaskorzeźba z pierwszej połowy II w. n.e. Rzym, Palazzo dei Conservatori.
16. Demeter i Kora. Marmurowa płaskorzeźba z Eleuzis. Ok.440 r. p. n. e Muzeum w Eleuzis.
17. Pallas Atena. Marmurowy posąg z zachodniego przyczółka świątyni bogini Afai na wyspie Eginie. Ok.490 r. p.n.e. Monachium, Gliptoteka.
18. Głowa Ateny. Srebrna moneta ateńska z V w. p.n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
19. Atena i Marsjasz. Nowoczesna rekonstrukcja w brązie słynnej grupy rzeźbiarskiej Myrona wykonana na podstawie jej rzymskich kopii marmurowych. Oryginał brązowy rzeźby pochodził z połowy V w. p.n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
między str.256–257
20. Orfeusz, Eurydyka i Hermes w podziemiach Hadesu. Rzymska marmurowa płaskorzeźba z przełomu I w. p.n.e. i I w. n.e. stanowiąca kopię oryginału greckiego z połowy V w. p.n.e. Neapol, Museo Nazionale.
21. Porwanie Ganimedesa. Dekoracja brązowej pokrywki lustra. IV w. p.n.e., Berlin, Antiquarium.
22. Menada ze skórą pantery i tyrsem (prostą, długą laską zakończoną szyszką). Malowidło wnętrza biało gruntowanej czary, wykonane przez malarza Brygosa. Ok.490 r. p.n.e. Monachium, Museum Antiker Kleinkunst.
23. Bogowie świata podziemnego wśród postaci Tartaru. Hades i Persefona (w środku, wewnątrz pałacu w kształcie świątyni). M. in. Orfeusz grający na kitharze (pierwsza postać po lewej stronie pałacu); Minos, Radamantys, Ajakos (po prawej stronie pałacu). W dolnej części malowidła, po lewej stronie, Syzyf toczący kamień, smagany biczem przez Erynię, Hermes, Herakles z Cerberem, druga Erynia z pochodniami oraz Tantal pod zwisającą skałą. Malowidło na apulskiej amforze czerwonofigurowej z IV w. p.n.e. Monachium, Państwowe Zbiory Sztuki.
24. Persefona i Hades na tronie, z darami wotywnymi. Wotywna gliniana tabliczka (tzw. pinkas) ze świątyni Persefony w Locri (gr. Lokroi Epizephyrioi) w płd. Italii. Koniec VI – pierwsza połowa V w. p.n.e. Reggio di Calabria, Museo Nazionale.
25. Hermes oddający Charonowi zmarłą do Hadesu. Malowidło na attyckim biało gruntowanym lekycie. Ok.445 r. p.n.e. Ateny, Muzeum Narodowe.
26. Nereida i trytony. Mozaika w rzymskiej rezydencji pałacowej w Piazza Armerina na Sycylii. Pierwsza połowa IV w. n.e.
27. Helios na kwadrydze. Płaskorzeźba ze świątyni Ateny w Troi (tzw. Ilium Novum – Nowa Troja). Początek III w. p.n.e. Berlin, Pergamonmuseum.
28. Narodziny Erichtoniosa. Bogini Atena przejmuje dziecko z rąk bogini Gai w obecności Hefajstosa. Malowidło na czerwonofigurowym stamnosie malarza Hermonaksa. Ok.460 r. p.n.e. Monachium, Museum Antiker Kleinkunst.
między str.320–321
29. Asklepios. Marmurowa kopia rzymska z II w. n.e. wg oryginału rzeźby greckiej z połowy V w. p.n.e. (laska owinięta wężem, częściowo zniszczona, głowa zrekonstruowana). Warszawa, Muzeum Narodowe.
30. Hekate. Marmurowa płaskorzeźba na wschodniej stronie fryzu wielkiego ołtarza Zeusa w Pergamonie. Ok.180 r. p.n.e. Berlin, Pergamonmuseum.
31. Europa na byku. Płaskorzeźba z tufu (tworząca tzw. metopę) ze świątyni Hery w Selinuncie. Ok.550 r. p.n.e. Palermo, Museo Nazionale.
32. Leda z łabędziem. Marmurowa płaskorzeźba z końca IV w. p.n.e. Londyn, British Museum.
33. Perseusz z głową Meduzy. Rzymski terakotowy relief architektoniczny z I w. n.e. należący do grupy tzw. reliefów Campana (nazwisko kolekcjonera). Warszawa, Muzeum Narodowe, depozyt Luwru.
34. Dioskrzrowie. Malowidło wnętrza czerwonofigurowej czary tzw. malarza Pentezilei.460–4, 50 r. p.n.e. Ferrara, Museo Archeologico.
35. Apollo i Artemida zabijający strzałami z łuku dzieci Niobe. Malowidło na attyckim czerwonofigurowym kraterze tzw. malarza Niobidów. Ok.460–450 r. p.n.e. Paryż, Luwr.
36. Głowa Niobe. Marmurowa kopia rzymska z I w. n.e. oryginał z greckiego z drugiej połowy IV w. p.n.e. Nieborów, Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie. Rzeźba ta stała się dla K. I.Gałczyńskiego inspiracją do napisana poematu pt. Niobe.
między str.384–385
37. Walka Greków z Amazonkami. Malowidło na czerwonofigurowej pelike. Ok.440––430 r. p.n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
38. Narcyz podziwiający własne odbicie w wodzie. Malowidło ścienne z ok.50 r. n.e. w Casa di Lucrezio Frontone w Pompe. Tzw. IV styl pompejański.
39. Tezeusz zabijający Minotaura. Malowidło wnętrza czerwonofigurowej czary, wykonane przez tzw. malarza Dokimasia.500–480 r. p.n.e. Florencja, Museo Archeologico.
40. Umierający Talos. Malowidło na czerwonofigurowyrn kraterze tzw. malarza Talosa. Ok.405 r. p.n.e. Ruvo, kolekcja Jatta.
41. Tezeusz porywający Antiope. Malowidło na czerwonofigurowej amforze wykonane prawdopodobnie przez malarza Myjona. Ok.500–490 r. p.n.e. Paryż, I.uwr.
42. Tezeusz i Atena na dnie morza u Amfitryty. Malowidło wnętrza czerwonofigurowej czary attyckiej malarza Panajtiosa i garncarza Eufroniosa. Ok.490 r. p.n.e. Paryż, Luwr.
43. Walka centaurów z Lapitami na weselu Pejritoosa, w obecności Apollina. Marmurowe rzeźby z zachodniego frontonu świątyni Zeusa w Olimpii. Ok.460–456 r. p.n.e. Olympia, Muzeum.
44. Pojedynek centaura z Lapitą. Marmurowa płaskorzeźba (tworząca tzw. metopę) z południowej strony Partenonu. Ok.445 r. p.n.e. Londyn, British Museum.
45. Ukaranie Kirke przez Amfiona i Zetosa. Marmurowa rzymska kopia z I w. n.e. monumentalnej rzeźby hellenistycznej wykonanej w brązie przez Apollozziosa i Tauriskosa z Tralles z II w. p.n.e. Kopia ta znana jest też pod nazwą Byka Farnezyjskiego. Neapol, Museo Nazionale.
46. Edyp rozwiązujący zagadkę Sfinksa. Malowidło wnętrza czerwonofigurowej attyckiej czary, wykonane przez tzw. malarza Edypa. Ok.470 r. p.n.e. Rzym, Museo Vaticano.
47. Herakles odpoczywający. Marmurowa kopia rzymska z II w. n.e. wg rzeźby Lizypa z końca IVw. p.n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
między str.448–449
48. Herakles i Ptaki Stymfalskie. Malowidło na czarnofigurowej wazie attyckiej z połowy VI w. p.n.e. Londyn, British Museum.
49. Trzygłowy Gerion i Hydra Lernejska. Mozaika w rzymskiej rezydencji pałacowej w Piazza Armerina na Sycylii. Pierwsza połowa IV w. n.e.
50. Herakles w Ogrodzie Hesperyd. Malowidło ścienne w Casa del "Sacerdos Azzzandtts" w Pompei. Pierwsza połowa I w. n.e. Tzw. III styl pompejański.
51. Wyprawa Argonautów. Malowidło na czerwonofigurowym kraterze tzw. malarza Talosa. Ok.405 r. p.n.e. Ruvo, kolekcja Jatta. (Por. nr 40)
52. Ares i Afrodyta. Po lewej stronie Eros. Malowidło ścienne z Casa di Marte e Venere w Pompei z ok.70 r. n.e. wg motywów z IV w. p.n.e. Tzw. IV styl pompejański, Neapol, Museo Nazionale.
53. Eos ze zwłokami Memnona. Wśród napisów imiona postaci. Jest to tzw. Pieta antyczna. Malowidło wnętrza czerwonofigurowej czary wykonane przez malarza Durisa i garncarza Kalliadesa. Ok.490 r. p.n.e. Paryż, Luwr.
54. Lot Ikara. Malowidło ścienne w Casa del "Sacerdos Amandus" w Pompei. Pierwsza połowa I w. n.e. Tzw. III styl pompejański.
55. Medea przed zabójstwem dzieci. Fragment malowidła ściennego z Casa dei Dioscuri w Pompei. Druga połowa I w. n e. Tzw. IV styl pompejański. Neapol, Museo Nazionale.
56. Zeus z orłem (tzw. Zeus Aetoforos). Srebrna moneta króla Macedonii, Aleksandra Wielkiego, panującego w latach 336–323p.n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
57. Nike. Srebrna moneta miasta Teriny w płd. Italii 420–400r. p.n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
między str.512–513
58. Helena, Afrodyta, Eros, Parys (Aleksander) oraz Peito (personifikacja perswazji, towarzyszka Afrodyty, Charyt i Hermesa. Nad głowami inskrypcje imion postaci. Płaskorzeźba rzymska z I w. p.n.e. wg oryginału greckiego z IV w. p.n.e. Neapol, Museo Nazionale.
59. Porwanie Heleny. Grecki marmurowy relief hellenistyczny z II w. p.n.e. (?). Rzym, Museo Laterano.
60. Achilles zabijający Pentezyleę, królową Amazonek. Napisy imion bohaterów widoczne nad głowami. Malowidło na czarnofigurowej amforze malarza i garncarza Eksekiasa. Ok.525 r. p.n.e. Londyn, British Museum.
61. Koń trojański. Malowidło ścienne z Pompei z drugiej połowy I w. n.e., zapewne wg oryginału greckiego z IV w. p.n.e. Tzw. IV styl pompejański. Neapol, Museo Nazionale.
62. Śmierć Priama. Rzymska marmurowa płaskorzeźba wg oryginału greckiego z IV w. p.n.e. Boston, Museum of Fine Arts.
63. Scena walki z wojny trojańskiej. Menelaos atakujący Parysa w obecności Artemidy i Afrodyty. Malowidło na czerwonofigurowej czarze malarza Durisa i garncarza Kalliadesa. Ok.490 r. p.n.e. Paryż, Luwr (Por. nr 53.)
64. Upadek Troi. Płaskorzeźba z kalcytu, tzw. Tabliczka iliońska. Duży obraz po lewej stronie przedstawia upadek Troi i ucieczkę Eneasza wg poematu Stesichorosa; scenki u góry i poprawej stronie ilustrują poszczególne pieśni Iliady; dwa pasy dolne poświęcone są poematom: Etiopida i Mała Iliada. Schyłek I w. p.n.e. Rzym, Museo Capitolino.
65. Odyseusz. Relief na na policzniku brązowego hełmu z Megaxy. Ostatnia ćwierć V w. p.n.e. Berlin, Antiquarium.
66. Ucieczka z groty Polifema. Grupa figuralna z brązu. Druga połowa VI w. p.n.e. Delfy, Muzeum.
67. Odyseusz u Kirke. Miniaturowa płaskorzeźba w kamieniu palombino. tzw. tabliczka odysejska. Trzy sceny przedstawiają kolejno od dołu: 1) Rozmowę Odyseusza z Hermesem, 2)Sterroryzowanie Kirke przez Odyseusza oraz 3) Odyseusza, Kirke i towarzyszy Odyseusza zamienionych w wieprze. Początek I w. n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
68. Odyseusz słuchający śpiewu syren. Malowidło na italskim czerwonofigurowym kraterze. IV w. p.n.e. Berlin, Staatliche Museen.
Zdjęcia wykonał Stanisław Turski. Zdjęcia nr 6 i 38 wykonał Waldemar Jerke. Zdjęcia nr 43 i 66 dostarczone przez Zofię Skulimowską.
KARTA TYTUŁOWA
Hermes Niosący Barana, tzw. Hermes Kriophoros. Brązowa statuetka z lat 530–520 p.n.e. Boston, Museum of Fine Arts.
OBWOLUTA
Ilustracja górna: Ares, rzeźba etruska. Rzym, Muzeum Szluki Etruskiej.
Ilustracja dolna: Achilles zabijający Pentezyleę. Czarnofigurowa waza attycka, ok.530 r. p.n.e. Londyn, British Museum.
MAPY
Mapa świata antycznego (s.40).
Mapa obejmująca miejscowości wymienione w tekście (wyklejka).
WSTĘP
Pierwszy zbiorek poezji wydał Robert Graves w 1916 r. mając lat 21[1]. Potem ukazały się dalsze tomy wierszy, autobiografia, eseje i krytyki, ale sławę światową przyniosła Gravesowi dopiero dwuczęściowa powieść historyczna opublikowana w 1934 r. : I Claudius i Claudius the God. Uzyskała ona dwie nagrody, miała kilkanaście wydań, została przetłumaczona na wiele języków, w tym i na polski[2]. Powieść łączy dużą wiedzę o przedstawianej epoce, czyli o Rzymie w okresie wczesnego cesarstwa, z pewną śmiałością spojrzenia. Narratorem jest sam jej bohater, cesarz Klaudiusz, rzecz ma charakter pamiętnika, a osoby występujące w tej opowieści, choć noszą kostiumy starożytne, myślą i przemawiają bardzo nowocześnie. Wszystko to pozwala zarówno na znaczną swobodę w interpretacji wypadków historycznych, jak też ułatwia przerzucenie mostu nad wielowiekową przepaścią czasu. Tak więc powodzenie powieści było zasłużone, a sposób zbliżania współczesnemu czytelnikowi odległych epok znalazł później wielu naśladowców; jednym z nich był sam Graves.
Starożytność dostarczyła mu tematu do kilku jeszcze książek, a wszystkie one są pisane w formie wspomnień świadków wydarzeń lub osób danym wypadkom bliskich. Akcja romansu Count Belisarius rozgrywa się w VI wieku n.e., w czasach cesarza Justyniana[3]. King Jesus jest bardzo swobodną – chciałoby się powiedzieć "przewrotną" – interpretacją ewangelicznych opowieści[4]. Cofał się też Graves aż w przeszłość mityczną. W Hercules My Shipmate[5] opisuje wyprawę Argonautów po złote runo, a w powieści Homer's Daughter[6] wywodzi żartobliwie ustami córki poety, że właściwym autorem Odysei była królewna Nauzykaja. Jednakże sięgał Graves i w czasy nowsze. Wystarczy tu przypomnieć Wife to Mr. Milton[7], obrazującą wiek XVII, lub dwie opowieści z czasów wojny Stanów Zjednoczonych o niepodległość[8]. Wymieniliśmy tu tylko rzeczy ważniejsze i bardziej znane.
Tak więc w opinii szerokiej publiczności Graves jest przede wszystkim dobrym powieściopisarzem, interesującym się głównie tematyką historyczną, którą ujmuje czasem w sposób nazbyt śmiały, jakby przekorny, ale świadczący o dużym (choć amatorskim) oczytaniu w źródłach i, co najistotniejsze, pisze zajmująco. Sam jednak Graves ma zgoła odmienny pogląd na swój dorobek. Najwyżej ceni w nim twórczość poetycką. W przedmowie do jednego ze zbiorów wierszy stwierdza otwarcie: "Poezję piszę dla poetów, a satyry i groteski dla ludzi dowcipnych. Dla szerokiego ogółu piszę prozą i jestem zupełnie zadowolony, jeśli jest on nieświadom, że tworzę cokolwiek poza tym. To marnotrawstwo pisać, poezje dla kogokolwiek poza poetami![9]" Z innej zaś, równie szczerej wypowiedzi dowiadujemy się, że powieściopisarstwo uważa Graves przede wszystkim za dogodny sposób zarabiania na życie – by móc naprawdę zajmować się poezją[10].
Piętnaście tomików poezji to dorobek duży i wartościowy. Zdaniem niektórych krytyków przyszłe pokolenia będą istotnie znały przede wszystkim Gravesa–poetę. Nie tu miejsce na omawianie i ocenę tej dziedziny jego twórczości, pamiętać jednak należy o niej stale, przy rozpatrywaniu każdego dzieła Gravesa. Nie jest bowiem tak, jak to zdawałoby się wynikać z przytoczonych jego wypowiedzi, że prozaik tylko współistnieje obok poety. Związki między dwoma rodzajami pisarstwa są szczególnie ciekawe właśnie w tych pracach, które Graves poświęcił mitologii.
Byłoby rzeczą całkowicie zrozumiałą i nie wymagającą żadnych szczególnych wyjaśnień, że poetę i miłośnika antyku zainteresowały helleńskie podania o bogach i bohaterach. Stanowią one nieprzebraną skarbnicę barwnych wątków, a zarazem dają możliwości śmiałych rekonstrukcji. Dlatego to we wszystkich epokach mity były wdzięcznym i ulubionym tworzywem dla całych pokoleń artystów. Mogłoby się więc wydawać, że Mity greckie – książka, którą mamy przed sobą – to prosta kontynuacja poszukiwań nowych motywów dla twórczości prozatorskiej, że droga do opracowania całości greckiej mitologii wiodła przez wspomnianą już opowieść Herkules z mojej załogi. Jednakże źródła Gravesowego zainteresowania tą tematyką są inne, znacznie ciekawsze.
Praca nad Herkulesem z mojej załogi odegrała tu rzeczywiście pewną rolę, raczej jednak pośrednią. Właśnie w czasie pisania owej książki doznał Graves, jak sam to określił, "an unsolicited enlightenment" – spontanicznego olśnienia." Co było jego treścią?
Odpowiedź przynosi dzieło, nad którym pisarz zaczął pracować prawie bezpośrednio po owym "olśnieniu"; ukończył je po kilku tygodniach niemal nie przerywanego wysiłku. Nosi ono tytuł The White Goddess – Biała Bogini. Ukazało się w 1948 r., wydanie zaś drugie, rozszerzone, w 1952 roku. Wychodząc od pewnych motywów w starych legendach i wierzeniach celtyckich, Graves swobodnie rozwija różne wątki, cofa się aż do czasów starogreckich, aby w końcu znowu powrócić do Irlandii. Jak można spostrzec od razu, konstrukcja Białej Bogini przypomina nieco sławne dzieło Frazera Złota gałąź – tym bardziej, że treścią są nie tylko same mity, lecz również ich interpretacja oraz rozważania nad genezą i właściwym znaczeniem. Baza źródłowa jest szeroka, świadczy o imponującym oczytaniu autora zarówno w autorach starożytnych, jak i w nowszej literaturze. Nie jest to jednak dzieło naukowe i nie chce być takim. Sam Graves określił w przedmowie Białą Boginię jako "historical grammar of poetic myth" – "gramatykę historyczną mitu poetyckiego". A więc ma to być próba rozszyfrowania umownego i symbolicznego języka, którym posługiwali się poeci zamierzchłych czasów dla przekazania następnym pokoleniom tajemnej mądrości. W istocie zaś rzeczy Graves utworzył ze starożytnych motywów mit nowy, podporządkowany pewnej zasadniczej idei, która wiąże się jak najściślej z Gravesową koncepcją poezji w ogóle; ona to właśnie była treścią wspomnianego wyżej "spontanicznego olśnienia".
Jeden z krytyków tak charakteryzuje zasadniczą ideę Białej Bogini:
"Zaczyna się [to dzieło) jak osobliwie inspirowane badanie historii mitu, aby w rozdziałach końcowych stać się traktatem dla epoki współczesnej. Poeta kreśli wzór duchowych i kulturowych klęsk, które przywiodły poezję do jej obecnego upadku, a następnie przechodzi do ataku na różne modne kierunki. Przez swoją niezrozumiałość, twierdzi, dzisiejsi surrealiści, impresjoniści, ekspresjoniści i neoromantycy pragną tylko ukryć "nieszczęsny brak tajemnicy"[11]. A właśnie przechowywanie tajemnicy ludu było, jak wierzy Graves, zadaniem poetów w wielkich epokach przeszłości. Jedyny ratunek leży w odrodzeniu kultu bogini, w powrocie od społeczeństwa patriarchalnego do matriarchatu, w porzuceniu zimnego intelektualizmu..."[12]
Mity greckie ukazały się w 1955 r. Czytelnik, który zapozna się ze wstępem do tej książki, zrozumie od razu, że jest ona tylko rozwinięciem zasadniczych koncepcji wyłożonych w Białej Bogini. Ideę przewodnią Mitów przedstawia Graves w sposób całkowicie jasny: "Zachowane zabytki kultury materialnej i mity świadczą o tym, że cała neolityczna Europa miała zdumiewająco jednolity system idei religijnych oparty na znanym również w Syrii i Libii kulcie noszącej wiele tytułów Bogini Matki. Starożytna Europa nie znała bogów. Wielką Boginię uważano za nieśmiertelną, niezmienną i wszechwładną." Kult tej bogini związany był ściśle z czcią księżyca i życiodajnych sił odradzającej się przyrody. W nieco późniejszym stadium "plemienna Nimfa, królowa, wybierała sobie dorocznego kochanka, którego pod koniec roku składano w ofierze. Stawał się on w ten sposób symbolem płodności, nie zaś przedmiotem przyjemności erotycznych". Tak było przed pojawieniem się aryjskich najeźdźców z północy i wschodu. Ci zaczynają przybywać z początkiem drugiego tysiąclecia p.n.e., przynosząc ze sobą zdecydowanie patriarchalną organizację społeczną, której odbiciem jest kult bóstw męskich. Zderzenie tej kultury z matriarchatem i kobiecą teokracją miało pewne fazy przejściowe, jakby kompromisowe. Tak na przykład "dawne mity o nimfach uwodzonych przez boga odnoszą się prawdopodobnie do ślubów między helleńskimi wodzami i miejscowymi kapłankami księżyca. Zaciekle sprzeciwiała się im Hera, czyli śluby te natrafiały na opór konserwatywnych uczuć religijnych". Ostatecznie jednak, po przyjściu z końcem drugiego tysiąclecia nowej i ostatniej fali Hellenów, ustala się dziedziczenie po mieczu i cały patriarchalny porządek. Boginie, jak to widzimy już wśród bóstw olimpijskich, są w mniejszości i nie odgrywają roli decydującej. "Odtąd zaczynają się legendy historyczne, które powoli gasną w świetle zwyczajnej historii."
Czymże bowiem, zdaniem Gravesa, jest mit grecki?
"Prawdziwy mit jest [...] czymś w rodzaju stenograficznej relacji rytualnego mimu odgrywanego podczas publicznych uroczystości. [...] Treścią tych widowisk były archaiczne zabiegi magiczne, mające na celu zwiększenie płodności lub dalszą stabilizację rządów świętej królowej względnie świętego króla [...} oraz uzupełnienia do tych zabiegów wprowadzane w miarę nowych potrzeb."
Ocz...
izebel