UNIWERSYTET ŚLĄSKI OŚRODEK DYDAKTYCZNY W RYBNIKU
Kinga Mańka
Nr albumu: 252567
NOWE SPOJRZENIE NA POWIEŚCI LEWISA CARROLLA
PRACA DYPLOMOWA(LICENCJACKA)
Promotor: dr Ewa Ogłoza
Rybnik, 2011
Słowa kluczowe:
Alicja, kraina czarów, tłumaczenia, humor językowy, baśń
Oświadczenie autora:
Świadoma odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca została napisana przeze mnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.
Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.
Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.
...................................................
Data
..................................................
Podpis autora pracy
Przygody Alicji w krainie czarów i O tym co Alicja odkryła po drugiej stronie lustra, to książki ponadczasowe, którym nie poświęca się zbyt wiele uwagi w polskiej szkole. Ponadto powstało wiele innych tekstów kultury dotyczących historii Alicji, które również z powodzeniem mogą być wykorzystywane na lekcjach języka polskiego. Lewis Carroll jako wiktoriański duchowny i matematyk poprzez kryształ dziecięctwa jaki w sobie zachował był w stanie zabrać w magiczny świat krainy czarów nie tylko młodych odbiorców ale również dorosłych czytelników. Książka o przygodach Alicji stała się bestsellerem i do tej pory odbiorcy chętnie po nią sięgają. Warto zatem zastanowić się nad fenomenem przywołanej publikacji i wykorzystać jej potencjał.
Właściwą analizę utworu utworów poprzedzi skrótowa biografia autora. Niektóre elementy życiorysu Carolla miały wyraźny wpływ na jego twórczość, w tym na powstanie omawianych tekstów. Między innymi znajomość z siostrami Liddell była bezpośrednią przyczyną powstania historii Alicji.
Rozważania właściwe rozpoczną się od rozdziału poświęconego światu przedstawionemu w utworze. Szczególnie ważną rolę odgrywają sposoby przemieszczania się bohaterów w przestrzeni świata przedstawionego, zmiany rozmiaru oraz tajemnicze pojawienia się. Ponadto rozdział ten poświęcony jest elementom baśniowym, które odnajdujemy książkach Carrolla. Korzystając z badań Proppa, Bettelheima i Krajki poddana zostanie analizie budowa historii Lewisa Carrolla i elementy świata przedstawionego. Pomimo sprzecznych stanowisk badaczy, uznać można historie napisane przez Lewisa Carrolla za baśnie, bajki. Dowiodą tego przeprowadzone rozważania.
Następny rozdział poświęcony jest grom językowym w utworze Carrolla. Szczególnie warto się im przyjrzeć ze względu na fakt, iż autor doskonale rozumie mechanizmy komizmu językowego, przez co utwór jest atrakcyjny dla młodego czytelnika i stał się inspiracją dla późniejszych twórców literatury dziecięcej i absurdalnej. Inspirowali się nim również polscy twórcy. Ponadto w „Alicji” odnajdujemy liczne łamigłówki matematyczne, w których układaniu lubował się pisarz. Rozważania oparte zostały na artykule Bernadety Niesporek – Szamburskiej[1] oraz książce Wszechświat w chusteczce, omawiającej zagadki matematyczne i językowe Lewisa Carrolla.
Kolejny rozdział poświęcony został porównaniu przekładu wiersza Jabberwocky, który odnajdziemy na kartach drugiej części przygód Alicji. Kwestia porównania tłumaczeń jest ciekawa, gdyż na rynku wydawniczym pojawiają się nowe przekłady, które nie zawsze w pełni oddają charakter historii oraz możliwości autora. Dla polonisty istotnym jest, by uczniowie korzystali z najlepszego dostępnego tłumaczenia; aby to osiągnąć należy obiektywnie ocenić dostępne przekłady. W niniejszej pracy porównaniu podlega jedynie fragment utworu Lewisa Carrolla w dwóch spośród dostępnych tłumaczeń: Macieja Słomczyńskiego i Stanisława Barańczaka. Wybór taki jest nieprzypadkowy, gdyż Słomczyński stworzył najlepsze tłumaczenie Tekstu Carrolla, które najwierniej oddaje charakter oryginału, natomiast Stanisław Barańczak jest niekwestionowanym autorytetem w dziedzinie tłumaczeń.
Ostatnia część pracy poświęcona jest pomysłom dydaktycznym związanym z omawianiem lektury w szkole podstawowej i gimnazjum. Przedstawione konspekty mogą być wykorzystywane jako cykl lekcji bądź też mogą funkcjonować jako samodzielne jednostki lekcyjne. Każdy konspekt zakłada znajomość przez uczniów lektury. Znajdują się tam lekcje dotyczące neologizmów, związków frazeologicznych, kształcące warsztat pisarski na podstawie metody analizy i twórczego wykorzystania wzoru.
Rysunek 1, źródło: Carroll photobooks and internet. Morten Cohen, Lewis Carroll, photographer : four nude studies
Rysunek 2, źródło: Carroll photobooks and internet. Morten Cohen, Lewis Carroll, photographer : four nude studies
Wielebny C. L. Dodgson nie miał życia. Przeszedł przez świat tak lekko, że nie zostawił śladu. [...] Był tak dobry, że uwielbiały go rodzone siostry, tak niewinny, że jego rodzony siostrzeniec nie miał o nim nic do powiedzenia. Możliwe tylko, jak nieśmiało napomyka, „że jakiś cień rozczarowania przysłaniał życie Lewisa Carrolla”. Ale pan Dodgson natychmiast odrzeka się od tego cienia. „Moje życie – mówi – jest wolne od wszelkich prób i kłopotów”. A jednak ta bezbarwna meduza zawierała w sobie najtwardszy kryształ. Zawierała dzieciństwo.[2] Tak o Lewisie Carrollu pisała w swoim eseju Virginia Woolf. Niewiele wiadomo o pisarzu, jego życiu. Wiadome jest jednak to, iż uwielbiał on małe dziewczynki, to dla nich tworzył swoje utwory. Z nimi prowadził korespondencję. Znane są również przypadki pozowania dziewczynek do aktów, za zgodą i w obecności rodziców:
Dorobek pisarski Carrolla powstał właśnie dzięki jego znajomości z młodymi damami. Również „Alicja...” powstała dzięki jednej z przyjaciółek pisarza i to na jej prośbę przygody dziewczynki zostały spisane. 4 lipca 1862 wielebny Dodgson oraz wielebny Robinson Duckworth wraz z trzema małymi dziewczynkami: Loriną Charlottą Liddell (13 lat; Prima w wierszu rozpoczynającym książkę), Alice Pleasance Liddell (10 lat; Secunda w wierszu) i Edith Mary Liddell (8 lat; Terctia w wierszu) wyruszyli w podróż łodzią po Tamizie. Podróż łodzią opisana jest w wierszu rozpoczynającym książkę o przygodach Alicji:
Pośród złotego popołudnia
Łódź się nie ślizga prawie,
Gdyż oba wiosła w małych rączkach
Pracują mało wprawnie,
A małe dłonie nadaremnie
Ster dzierżą w tej wyprawie
Trójko okrutna! Pragnąć bajek
Wśród sennej tak pogody,
Od tchu słabego tak, że piórka
Nie zdmuchnąłby bez szkody!
Lecz jakże przeciw trzem językom
Jednemu iść w zawody?
„Zaczynać!” Prima niecierpliwa
Wygłasza swe orędzie;
Secunda grzeczna ma nadzieję,
Że „Bzdur w tym wiele będzie!”;
Tertia przerywać chce opowieść
Co chwila. Lecz nie częściej.
I oto cichną. W wyobraźni
Dziecko ze snu się zjawia;
Wchodzą wraz z nim w Krainę Czarów
Przedziwnych, gdzie rozmawia
Wesoło z ptakiem i zwierzęciem...
I już w to wierzą prawie
Lecz gdy ofiara udręczona
Wreszcie do dna osuszy
Fantazji studnię i powiada,
Dość mając tych katuszy:
„Dokończę później...”
„Już jest później!”
Słyszą zmęczone uszy
Tak bajka o Krainie Czarów
Z wolna jak gmach urosła,
Pełen postaci osobliwych...
Załogo, chwyć za wiosła,
By nas pod słońcem zachodzącym
Łódź ku domowi niosła.
Alicjo! Wsuń łagodną dłonią
Dziecinna bajeczkę
Tam, gdzie Dzieciństwa sny związałaś:
Pod Pamięci wstążeczkę.
Jak pielgrzym niesie z obcych krain
Zwiędłych kwiatów wiązeczkę.[3]
Podobny prolog ma druga część powieści Carrolla, w której autor wyraża smutek i tęsknotę za Alicja, która dorosła. Podczas podróży, opisanej w powyższym wierszu, narodził się zarys opowieści o Alicji. Wycieczka rozpoczęła się od Folly Bridge niedaleko Oksfordu i zakończyła osiem kilometrów dalej, w wiosce Godstow. Podczas rejsu Lewis Carroll (wtedy jeszcze wielebny Dodgson) snuł opowieść, której główną bohaterką była mała Alice. Dziewczynki zachwyciły się historią, a Alice poprosiła o spisanie jej, co Dodgson uczynił 26 listopada 1864r. Alice otrzymała wtedy rękopis Przygód Alicji pod ziemią. Spekulowano, że powstała wcześniejsza wersja opowieści, która została zniszczona przez autora.
Rękopis Przygód Alicji pod ziemią wędrował z rąk do rąk. Trafił miedzy innymi do bajkopisarza Henry’ego Kingsleya oraz do przyjaciela i mentora pisarza - Georga MacDonalda. Każdy kto przeczytał „Przygody Alicji” niezależnie od wieku był nimi zachwycony. Alice Liddell namawiała Dodgsona do publikacji. Jednak Dodgson nadal pracował nad opowieścią. W wyniku tych poprawek tekst rozrósł się niemal dwukrotnie. Dodane zostały: epizod o Kocie z Cheshire i Obłąkanej herbatce. Dokładnie trzy lata po pamiętnej wycieczce historia Alicji w krainie czarów została opublikowana wraz z ilustracjami Johna Tenniela. Było to 4 lipca 1865 r. Wtedy też wielebny Dodgson przyjął pseudonim Lewis Carroll by oddzielić publikacje naukowe od literatury pięknej. Carroll do tego stopnia rozgraniczał pisarstwo popularne od naukowego, że odsyłał nieprzeczytane listy, które adresowane do Lewisa Carrolla trafiały na uniwersytet.
Pierwsze wydanie książki, liczące dwa tysiące egzemplarzy zostało zniszczone, gdyż ilustrator miał wątpliwości w kwestii jakości druku. Jeszcze w grudniu tego roku wydrukowano nowy nakład książki, jednak na okładce widnieje rok 1866. Przygody Alicji były rozchwytywaną sensacją, czytaną i docenianą zarówno przez dzieci, jak i dorosłych. Nakład szybko został wyczerpany. Do dziś przygody Alicji zostały przetłumaczone na 125 języków.
Virginia Woolf wspomina: najtwardszy kryształ – dzieciństwo – normalnie dzieciństwo powoli blednie[...] Dzieciństwo powraca, czasami w dzień, częściej w nocy. Ale z Lewisem Carrollem było inaczej[...] (dzieciństwo) zamieszkało w nim całe i nienaruszone. Nie mógł go rozkruszyć. Toteż w miarę jak płynęły lata, ta zasada w centrum jego istoty, ten twardy blok czystego dzieciństwa wysysał żywotne soki dojrzałego człowieka[4]. W kontekście słów Virginii Woolf, na myśl przychodzi postać Piotrusia Pana – chłopca, który w obawie przed dorosłością ucieka do swojego świata i otacza się zagubionymi dziećmi tocząc bój z dorosłymi. Podobnie było z Carrollem. Pod maską wiktoriańskiego duchownego ukrywał się chłopiec czerpiący pełnymi garściami ze studni dziecięcej fantazji. W kręgu jego przyjaciół były dziewczynki, którym dedykował utwory, z którymi wymieniał zaszyfrowane listy i dla których pisał niezwykłe zagadki. Jednak Lewis Carroll w odróżnieniu od Piotrusia Pana był dojrzałym mężczyzną, bardziej niż Piotrusiem Panem, był wiktoriańskim Panem Kleksem. Tak jak Pan Kleks, tworzył świat wyobraźni, do którego zapraszał swoje małe przyjaciółki. W epoce wiktoriańskiej, która wytyczała surowe reguły postępowania, Lewis Carroll stwarzał bezpieczną przystań, wyspę, gdzie można było bez obaw uciec w krainę wyobraźni. Lewis Carroll przemykał przez świat dorosłych jak cień, materializując się jedynie na plaży Eastbourne w towarzystwie małych dziewczynek, którym podpinał spódniczki agrafkami. Ponieważ jednak dzieciństwo pozostało w nim nienaruszone, mógł robić to, co jeszcze nikomu się nie udało: mógł wracać do tego świata, mógł go odtwarzać, żebyśmy i my stawali się na powrót dziećmi[5]. To ów kryształ dzieciństwa uczynił Lewisa Carrolla niezwykłym, tajemniczym człowiekiem, który jak nikt inny tworzył pełne niespodzianek zaczarowane krainy.
Witajcie w naszej bajce, słoń zagra na fujarce,Pinokio nam zaśpiewa, zatańczą wkoło drzewa,Tu wszystko jest możliwe, zwierzęta są szczęśliwe,A dzieci wiem coś o tym, latają samolotem.[6]
Baśń to gatunek epicki wywodzący się z kultury ludowej zaliczany do fantastyki, akcja rozgrywa się w bliżej nieokreślonym czasie i miejscu, w utworze występują fantastyczne i realistyczne postaci, zdarzenia i przedmioty. Opowiedziana w baśni fabuła służy ukazaniu zwycięstwa sił dobra nad złem.[7] Natomiast bajka to krótki utwór wierszem lub prozą, którego bohaterami mogą być zwierzęta, ludzie, rośliny, przedmioty lub inne postaci stanowiące alegorię pewnych cech. Ukazana w bajce historia przedstawia ogólna prawdę o ludziach i życiu, wyrażoną w morale wprost lub wyraźnie zasugerowaną.[8] Obecnie termin baśń i bajka w potoczonym rozumieniu mają to samo znaczenie. Baśnie od zawsze miały służyć tłumaczeniu zjawisk przyrody, pokrzepieniu (Kopciuszek, Kot w butach, Alibaba i 40 rozbójników); opowiadano je ku przestrodze (Jaś i Małgosia, Czerwony kapturek, baśnie o utopcach i strzygach). Bajka także ma bogate tradycje na polu dydaktycznym (Ezop, La Fontaine, w Polsce Krasicki).
Początki baśni są silnie związane z wierzeniami ludowymi i sięgają dawnych wieków, wskazują na to badania antropologiczne. Pierwszym gatunkiem, z którego wywodzi się współczesna baśń (bajka) to prabaśń lub baśń mityczna. Była to magiczna interpretacja rzeczywistości, nasycona wierzeniami w nadprzyrodzone zjawiska i elementami czarodziejskimi. Miała na celu wyjaśnienie i ochronę przed światem otaczającym człowieka prehistorycznego. Z uwagi na fakt, że nie była nigdzie spisywana, cechowała się ...
zmordulec