M. Lachman - Okładkowy stan posiadania.PDF

(1028 KB) Pobierz
 
 
Okładkowy stan posiadania (w literaturze najnowszej)
«Cover inventory (in recent literature)»
 
 
 
 
 
by Magdalena Lachman
 
 
 
 
 
The following ad supports maintaining our C.E.E.O.L. service 
Source:
Second Texts (Teksty Drugie), issue: 6 / 2012, pages: 101­118, on www.ceeol.com.
 
 
Access via CEEOL NL Germany
Lachman
Okładkowy stan posiadania
Magdalena LACHMAN
Okładkowy stan posiadania
(w literaturze najnowszej)
Pewnie bardzo cię ko pisać ksią ki? Zwłaszcza okładki, co?
1
Problematyka dotycząca okładek ksią kowych wydaje się potencjalnie owoc-
nym przedmiotem eksploracji w przypadku literatury polskiej powstającej po 1989
roku
2
, tym bardziej e samo zainteresowanie oprawą edytorską rozmaitych publi-
kacji ulega aktualnie nasileniu i ukierunkowaniu. Oprócz specjalistycznych ujęć
designerskich, wydawniczych, księgoznawczych czy bibliotekoznawczych, porad-
ników bibliofilskich czy propozycji z obszaru księgarskiego marketingu
3
, poja-
1
A. Lindgren
My na wyspie Saltkråkan,
przeł. M. Olszańska, Nasza Księgarnia,
Warszawa 1990, s. 135.
Ta cezura wskazuje na zmianę politycznych i kulturowych dominant, co wpłynęło
na sposób funkcjonowania twórczości, jej materialne wykładniki oraz skalę
i ukierunkowanie zapotrzebowań odbiorczych. Zob. m.in. M. Hopfinger
Literatura
i media po 1989 roku,
Oficyna Naukowa, Warszawa 2010.
Zob. np. J. Trzynadlowski
Autor, dzieło, wydawca,
wyd. 2 uzupeł., Ossolineum,
Wrocław 1988, s. 171-173; A. Biały
Formy opraw ksią kowych – dotyk skórzanej okładki
czy wirtualna prezentacja,
w:
Dokąd zmierzamy? Ksią ka i jej czytelnik. Materiały
z II Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej zorganizowanej przez Bibliotekę Główną
Uniwersytetu Szczecińskiego, Międzyzdroje 20-22 września 2007 r.,
red. J. Gaziński,
Ksią nica Pomorska im. Stanisława Staszica, Szczecin 2008, s. 188-196; P. Rypson
Nie gęsi. Polskie projektowanie graficzne 1919-1949,
Wydawnictwo Karakter, Kraków
2011,
passim;
N. Drew, P. Sternberger
By Its Cover. Modern American Book Cover
Design,
Princeton Architectual Press, New York 2005.
2
3
101
Szkice
wiają się te teksty starające się wniknąć w okładkową specyfikę od strony jej wa-
lorów kulturotwórczych, estetycznych oraz ścisłych powiązań ze sztuką słowa
4
.
Akcentuje się zatem indywidualny artystyczny kształt opraw ksią kowych
5
, jak
te ich informacyjny
6
, niekiedy zaś ideologiczny czy perswazyjny wymiar
7
, wzra-
stającą rangę i urozmaicenie właściwych im paratekstowych wykładników
8
, a tak-
e powiązania okładek z konkretnymi formami podawczymi i gatunkami literac-
kimi, dostrzegając, e są one wa nymi identyfikatorami konwencji zwłaszcza
w przypadku utworów przynale nych do obiegu popularnego
9
. Nawet bez wnika-
4
Zob. zwłaszcza
Judging a Book by Its Cover. Fans, Publishers, Designers, and the
Marketing of Fiction,
ed. N. Matthews, N. Moody, Ashgate, Aldershot–Burlington,
VT 2007. Por. te J. Dunin
Okładka i obwoluta jako komunikat. Wprowadzenie do
problematyki,
w:
Sztuka ksią ki. Historia – teoria – praktyka,
red. M. Komza,
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003 [„Acta Universitatis
Wratislaviensis. Bibliotekoznawstwo” XXIV (2003)], s. 81-90 oraz inne prace tego
autora:
Okładka i obwoluta,
w:
Rozwój cech wydawniczych polskiej ksią ki literackiej
XIX-XX wieku,
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1982, s. 120-137;
Okładka i obwoluta w procesie komunikacji literackiej,
„Nowe Ksią ki” 1993 nr 1,
s. 70-71;
Okładki, obwoluty i wystawy ksią ek w komunikacji literackiej,
w:
Pismo
zmienia świat. Czytanie. Lektura. Czytelnictwo,
PWN, Warszawa–Łódź 1998, s. 98-105.
Zob. te mój artykuł: M. Lachman
Nie(d)ocenione usługi okładki,
w:
Stolice i prowincje
kultury. Księga Jubileuszowa ofiarowana Profesor Alinie Kowalczykowej,
red.
J. Brzozowski, M. Skrzypczyk, M. Stanisz, Wydawnictwo IBL, Warszawa 2012,
s. 566-584.
Zob. np. A. Węgrzyniak
Pomnik z czarnego marmuru. O ksią ce Tadeusza Ró ewicza
„Matka odchodzi”,
w:
Dzieło literackie i ksią ka w kulturze. Studia i szkice ofiarowane
profesor Renacie Ocieczek w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej,
red.
I. Opacki przy współudziale B. Mazurkowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego,
Katowice 2002, s. 511-520.
Zob. np. P.L. Shillingsburg
From Gutenberg to Google. Electronic Representation
of Literary Texts,
Cambridge University Press, Cambridge 2006, s. 63-65.
Zob. np. E. Tierling
Czytajmy Rodziewiczównę! O perswazyjności okładki,
w:
Rozgrywanie światów. Formy perswazji w kulturze współczesnej,
red. I. Iwasiów,
J. Madejski, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1994, s. 273-289.
Zob. zwłaszcza: I. Loewe
Parateksty na okładkach,
w:
Gatunki paratekstowe
w komunikacji medialnej,
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2007,
s. 85-111. Charakterystyczne, e autorka wpisuje swoje rozwa ania o nośniku
ksią kowym w szerzy kontekst współczesnych praktyk medialnych
i (auto)promocyjnych. Por. te M. Lalak
Słowo kuszące. O perswazyjności tekstu
okazjonalnego w ksią ce literackiej,
w:
Rozgrywanie światów,
s. 291-300.
Rejestrują to hasła w Słowniku
literatury popularnej,
red. T. abski, wyd. 2 popr.
i uzupełn., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006 – jego
pierwsze wydanie (Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław
1997) zawierało aneks wyposa ony w przedruki okładek konkretnych gatunków
i serii wydawniczych. Regularnie te kwestie wybrzmiewają w artykułach
zamieszczanych w piśmie „Esensja. Magazyn Kultury Popularnej”
5
6
7
8
9
102
Lachman
Okładkowy stan posiadania
nia w szczegółowy charakter tych rozwa ań rzuca się w oczy sama potrzeba roz-
pracowywania rozmaicie lokowanego przekazu, który niosą oprawy ksią kowe. Na
polskim gruncie pretekstu do namysłu nad tą kwestią dostarczyła ostatnio ksią ka
Tysiąc polskich okładek
Aleksandry i Daniela Mizielińskich, prezentująca modelo-
we osiągnięcia XX-wiecznej polskiej grafiki ksią kowej
10
. O tej stworzonej przez
grafików i designerów pracy, właściwie bardziej albumie czy antologii, chętnie
wypowiadali się przedstawiciele środowiska literackiego
11
, np. Krzysztof Varga
w entuzjastycznym felietonie podkreślał: „naprawdę jest to ksią ka o czytaniu,
najwa niejsza dla mnie od dawna ksią ka o fenomenie czytania i zbierania ksią-
ek”; przy okazji zaś deklarował: „okładka jest dla mnie integralną częścią powie-
ści”, i pokazywał, jak bodźce okładkowe mogą decydować o wyborach estetycz-
nych: „ksią ki z ładnymi okładkami podobają mi się bardziej, mo e nawet nieko-
niecznie z ładnymi, ale z ciekawymi na pewno”
12
.
Na takie nastawienie mają wpływ zadomowione ju zasady publikacyjne na-
rzucane przez rynek księgarski (stymulantem do jego rozwoju i do rozszerzenia
mo liwości wydawniczych w Polsce po 1989 roku było zniesienie cenzury, uła-
twiony dostęp do usług poligraficznych, ulepszenie technik drukarskich oraz wpro-
wadzenie technologii druku cyfrowego; wszystko razem z jednej strony zaowoco-
wało intensyfikacją produkcji w obiegu popularnym, a z drugiej strony doprowa-
dziło do wyłonienia się coraz chętniej praktykowanego self-publishingu, nabiera-
jącego rozpędu dzięki internetowi i mo liwości dystrybuowania za jego pośred-
nictwem publikacji papierowych oraz e-booków
13
), jak te kontekst kultury ma-
(zob. http://esensja.pl/), prezentującym m.in. rankingi najlepszych i najgorszych
okładek, ale i nowsze praktyki wydawnicze w tym zakresie. Por. te T. Stępień
Tekst
okładki,
w:
Dzieło literackie i ksią ka w kulturze,
s. 502-510; S. Brown
Magia Harry’ego
Pottera. Kreowanie globalnej marki,
przeł. H. Bem, PWN, Warszawa 2008, s. 52-53;
B. Krupa
Poetyka powieści Marka Krajewskiego,
„Podteksty” 2010 nr 4, http://
podteksty.amu.edu.pl/podteksty/?action=dynamic&dzial=4&id=158 [dostęp
30.09.2012].
10
Tysiąc polskich okładek. One Thousand Polish Book Covers,
wybór D. Mizieliński,
A. Mizielińska, Stowarzyszenie 40 000 Malarzy, Warszawa 2010.
Zob. np. M. Baranowska
Siła papieru,
„Nowe Ksią ki” 2011 nr 4, s. 56-57; A. Pałys
Oczy zaświeciły mi się z radości…,
„Lampa” 2011 nr 3, s. 59.
K. Varga
Melancholia okładek, czyli spieszmy się zbierać ksią ki,
„Du y Format”
(dodatek do „Gazety Wyborczej” 2011 nr 109), 2011 nr 18, s. 19. Swoją obserwację
komentator wzmacniał jeszcze inną autodiagnozą: „płyta z ładną, a przynajmniej
ciekawą okładką podoba mi się bardziej, muzyka brzmi lepiej”.
Zresztą i w ich wypadku okładka odgrywa wa ną rolę, o czym świadczą strony
z projektami lub szablonami wirtualnych okładek, umo liwiającymi
spersonalizowanie i dostosowanie oprawy e-booka do indywidualnych potrzeb; do
skorzystania z takiej oferty przekonuje następująca zachęta: „Widzisz więc jaką siłę
oddziaływania ma właściwa okładka!” (http://ebooki.tbg.net.pl/html/covery.html
[dostęp 15.10.2012]).
11
12
13
103
Szkice
sowej, która wa ne miejsce przyznaje okładkom nie tylko ksią ek, ale i komiksów,
płyt, filmów czy czasopism
14
, kładąc w tym zakresie nacisk na poszukiwanie coraz
bardziej wyszukanych rozwiązań i jednocześnie narzucając reguły obecności i pro-
mocji twórczości literackiej w mediach. Silne okładkowe priorytety potwierdza
obecnie sposób ekspozycji ksią ek w prasie, telewizji („niektórzy wydawcy kon-
sultują […] projekt okładki, aby dobrze wyglądała w telewizji”
15
), witrynach in-
ternetowych
16
, katalogach wydawniczych, księgarniach, oknach wystawowych, na
plakatach, stoiskach, kiermaszach, targach, ulicznych straganach, tak e w publicz-
nych i domowych bibliotekach
17
. Łatwo odnieść wra enie, e oprawa przekazu
staje się wa niejsza ni on sam – w myśl zasady: „Być mo e ludzie nie kupują
ksią ek dla okładek, ale na pewno kupują dzięki nim”
18
. Do tego cywilizacyjnego
trendu sarkastycznie odnosi się Andrzej Bart:
Moja kole anka, która uprawia inny gatunek sztuki, na którymś biennale rozdawała wi-
dzom stronę z „New York Timesa” z roku 2020. Były na niej wydrukowane wiadomości,
które mogły się przydarzyć w przyszłości. Zanim jednak widzowie donieśli gazetę do
domu, druk znikał i pozostawali z czystą kartką papieru. Często myślę, czy nie idą czasy,
w których w ten sposób będzie mo na sprzedawać niektóre ksią ki. Piękna okładka, a na
14
Zob. np. M. Rychlewski
Suwaki, plakaty i inne atrakcje. Rzecz o okładkach rockowych,
„Kultura Popularna” 2003 nr 3, s. 95-101 (skrócona wersja tego tekstu:
Suwaki,
plakaty i inne atrakcje. O okładkach rockowych,
„Polonistyka” 2007 nr 1, s. 45-50);
A.E. Sekuła
Okładka „Cosmopolitan”,
„Kultura Współczesna” 2004 nr 4, s. 11-15;
J. Szyłak
Okładki i odbiorcy. Komiks jako ksią ka,
w:
Poetyka komiksu. Warstwa
ikoniczna i językowa,
słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2000, s. 154-173; por. te
Polowanie na okładki i kluczowe sceny. Rozmowa z Krzysztofem Masiewiczem,
w:
S. Frąckiewicz
Wyjście z getta. Rozmowy o kulturze komiksowej w Polsce,
Stowarzyszenie 40 000 Malarzy, Warszawa 2012, s. 236.
L. Mikołajczuk
Dyskusyjne kluby ksią ki – przenoszenie wzorów brytyjskich do polskich
na przykładzie współpracy British Council i Instytutu Ksią ki,
w:
Dokąd zmierzamy?
Ksią ka i jej czytelnik,
s. 103.
Zob. np. A. Weedon
In Real Life: Book Covers in the Internet Bookstore,
w:
Judging
a Book by Its Cover,
s. 117-127.
Te kwestie przewijają się m.in. w cyklu wywiadów z osobistościami ycia
publicznego o ich księgozbiorach:
Ksią ki i ludzie. Rozmowy Barbary Łopieńskiej,
Twój Styl, Warszawa 1998; por. te M. Lachman
Nie(d)ocenione usługi,
s. 568-570.
Równie wymowna jest konwencja prezentacyjna obowiązująca w zestawieniach
typu
must read.
Jedną z takich publikacji (P. Boxall
1001 ksią ek, które musisz
przeczytać przed śmiercią,
przeł. M. Balas i in., Elipsa – Publicat, Poznań 2008)
rekomenduje się w następujący sposób: „Dla bibliofilów jest to niepowtarzalna
okazja obejrzenia ponad 600 kolorowych okładek i frontyspisów oraz innych
materiałów ilustracyjnych związanych z poszczególnymi tytułami” (http://
lubimyczytac.pl/ksiazka/62613/1001-ksiazek-ktore-musisz-przeczytac; [dostęp
01.10.2012]).
S. Brown
Magia Harry’ego Pottera,
s. 52. Por. te D. Ugrešić
Czytanie wzbronione,
przeł. D.J. Cirlić, Świat Literacki, Izabelin 2004,
passim.
15
16
17
104
18

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin