trybunal konstytucyjny.pdf

(1440 KB) Pobierz
Trybunał Konstytucyjny
1
Trybunał Konstytucyjny
Ten artykuł jest częścią
serii
Polityka Polski
Wikiprojekt Polityka
Trybunał Konstytucyjny
–
organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także w ustrojach innych państw.
Jego podstawowym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu (rangi ustawowej lub
podustawowej) z normami prawnymi wyższego rzędu, przede wszystkim z Konstytucją i niektórymi umowami
międzynarodowymi (tzw. "sąd nad prawem").
Historia
W Polsce Trybunał Konstytucyjny ustanowiono
ustawą z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie Konstytucji Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej
(Dz.U. z 1982 r. Nr 11, poz. 83
[1]
), a powołano do życia - po trzech latach ostrych sporów
-
ustawą z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym
(Dz.U. z 1985 r. Nr 22, poz. 98
[2]
z późn. zm.).
Działalność orzeczniczą rozpoczął w 1986 roku.
Pozycja i kompetencje Trybunału były ograniczone.
Orzeczenia o niekonstytucyjności ustaw nie były
ostateczne i mogły zostać odrzucone uchwałą Sejmu
podjętą większością 2/3 głosów (w praktyce zdarzało
się, że nie poddawano tych orzeczeń pod głosowanie,
co wprowadzało
sui generis
stan zawieszenia), a
uchwały w sprawie powszechnie obowiązującej
wykładni ustaw mogła podejmować tylko Rada
Państwa.
Pomimo wspomnianych ograniczeń Trybunałowi udało
się wypracować niezależność oraz rozwinąć
samodzielne i interesujące orzecznictwo (m.in. klauzule
demokratycznego państwa prawnego, równości wobec
prawa, niedziałania prawa wstecz).
Budynek Trybunału Konstytucyjnego
Po przemianach politycznych 1989 roku pozycja Trybunału Konstytucyjnego uległa wzmocnieniu: uzyskał on prawo
(po zniesionej Radzie Państwa) do ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw. Niemniej jednak
utrzymano możliwość odrzucania przez Sejm większością 2/3 głosów orzeczeń o niekonstytucyjności ustaw (w
przeciwieństwie do lat osiemdziesiątych uzyskanie takiej większości w następnej dekadzie nie było jednak proste).
Do czasu uchwalenia nowej ustawy zasadniczej w 1997 roku, Trybunał musiał dostosować dawne przepisy
konstytucyjne do nowych realiów ustrojowych, politycznych i społecznych.
20 października 1993 roku Trybunał podjął
uchwałę w sprawie wykładni art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985
r. o Trybunale Konstytucyjnym, sygn. akt W 6/93
(Dz.U. z 1993 r. Nr 105, poz. 481
[3]
), w której stwierdził, iż:
• Sejm ma obowiązek rozpatrzenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustawy z Konstytucją
nie później niż w okresie sześciu miesięcy od dnia przedstawienia orzeczenia Sejmowi przez Prezesa Trybunału
Konstytucyjnego,
Trybunał Konstytucyjny
• w przypadku uznania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego za zasadne Sejm powinien dokonać odpowiednich
zmian w ustawie objętej orzeczeniem bądź uchylić ją w części lub w całości w terminie określonym w art. 7 ust. 2
ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, oraz
• orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustawy z Konstytucją, które nie zostało rozpatrzone przez
Sejm w terminie sześciu miesięcy od dnia przedstawienia Sejmowi orzeczenia przez Prezesa Trybunału
Konstytucyjnego, ma (zachowuje) moc obowiązującą i powoduje uchylenie ustawy z dniem ogłoszenia w
Dzienniku Ustaw obwieszczenia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego o utracie mocy obowiązującej ustawy.
Rozwiązania wzmacniające pozycję Trybunału wprowadziła Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2
kwietnia 1997 r. oraz
ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym
(Dz.U. z 1997 r. Nr 102, poz.
643
[4]
z późn. zm.).
2
Pozycja ustrojowa
Trybunał Konstytucyjny jest odrębnym
od sądów, samodzielnym organem
konstytucyjnym państwa. Składa się z
15
sędziów,
wybieranych
indywidualnie przez Sejm na 9 lat
spośród osób wyróżniających się
wiedzą
prawniczą
[5]
.
Sędzią
Trybunału
może
zostać
osoba
posiadająca kwalifikacje wymagane do
zajmowania stanowiska sędziego Sądu
Najwyższego lub Naczelnego Sądu
Administracyjnego (m.in. warunek co
najmniej 10-letniego stażu pracy na
Prezesi Trybunału Konstytucyjnego w latach 2006-2010, od prawej: Rzepliński,
stanowisku sędziego lub prokuratora
Zdziennicki, Stępień
albo wykonywania przez co najmniej
10 lat zawodu adwokata, radcy
prawnego lub notariusza). Niezależność Trybunału zapewnia przede wszystkim zakaz wybierania sędziego na
kolejną kadencję. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału powołuje Prezydent RP spośród dwóch kandydatów
przedstawionych na każde z tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału.
Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Podlegają
niezwłocznemu ogłoszeniu w organie (wydawnictwie) urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli
akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".
Orzeczenie Trybunału wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał może określić inny termin utraty mocy
obowiązującej aktu normatywnego (osiemnaście miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt
normatywny - dwanaście miesięcy).
Do 17 października 1999 Sejm mógł odrzucić większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności ustaw uchwalonych przed wejściem w
życie Konstytucji z 1997 roku. Nie dotyczyło to orzeczeń wydanych w następstwie pytań prawnych do Trybunału.
Trybunał Konstytucyjny
3
Kompetencje Trybunału
Zakres działania Trybunału określa Konstytucja. Do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego należy:
• orzekanie w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (w tym wypadku z konstytucją
1997 roku)
• orzekanie w sprawach zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja
wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie
• orzekanie w sprawach zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami
• rozpatrywanie skarg konstytucyjnych
• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
• orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych
• rozstrzyganie o przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek
Marszałka Sejmu (tylko w wypadku niemożności zawiadomienia przez Prezydenta Rzeczypospolitej Marszałka
Sejmu o niemożności sprawowania urzędu) i powierzanie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania
obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej
• rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych przez sądy (art. 193 Konstytucji).
Kontrola norm
Podstawowym zadaniem Trybunału jest kontrola normatywnych aktów prawnych: ustaw, umów międzynarodowych
oraz innych przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe.
Kontrolę norm dzieli się na
kontrolę prewencyjną
(określaną też kontrolą
a priori)
i
kontrolę następczą
(kontrola
a posteriori).
Pierwsza, wprowadzona w 1989 roku, ogranicza się do kontroli na podstawie wniosku Prezydenta RP i
może się odnosić tylko do ustaw już uchwalonych przez Sejm i Senat i przedstawionych Prezydentowi do podpisu
oraz do umów międzynarodowych przedstawionych Prezydentowi do ratyfikacji.
Większe znaczenie ma kontrola następcza. Konstytucyjność aktu normatywnego może zakwestionować niemal
każdy organ konstytucyjny państwa - jest to tzw.
inicjatywa powszechna. Inicjatywa szczególna
pozwala na
kwestionowanie tylko takich aktów normatywnych, których treść dotyczy zakresu działania wnioskodawcy. W tym
przypadku wnioskodawcą może być określona liczba podmiotów: np. organy stanowiące jednostek samorządu
terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych czy Krajowa Rada Sądownictwa. Kontrola normy
prawnej może też być zainicjowana skargą konstytucyjną.
Istnieje też możliwość formułowania tzw. pytań prawnych (jest to tzw.
inicjatywa konkretna
w odróżnieniu od
inicjatywy abstrakcyjnej).
Z wnioskiem o rozstrzygnięcie kwestii, czy dany przepis prawny jest zgodny z
konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami, może zwrócić się każdy sąd, jeżeli zależy
od tego rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed tym sądem.
Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przewiduje w art. 42 trzy kryteria kontroli. Są to:
• treściowa zgodność kontrolowanego aktu normatywnego (jego przepisów) z konstytucją, ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi i ustawami,
• badanie dochowania trybu wymaganego przepisami prawa dla wydania kontrolowanego aktu normatywnego,
• ustalenie, czy organ, który wydał akt normatywny, ma kompetencję do jego wydania (np. istnienie podstawy
prawnej wydania aktu podustawowego).
Trybunał Konstytucyjny
4
Składy orzekające Trybunału
Trybunał Konstytucyjny orzeka:
• w
pełnym składzie
w sprawach:
• sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi
konstytucyjnymi organami państwa,
• o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez
Prezydenta Rzeczypospolitej oraz o powierzeniu Marszałkowi
Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta
Rzeczypospolitej,
• zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii
politycznych,
• z wniosku Prezydenta Rzeczypospolitej o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją przed jej podpisaniem
lub umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją,
• o szczególnej zawiłości, z inicjatywy Prezesa Trybunału lub gdy z wnioskiem o rozpoznanie zwróci się skład
orzekający wyznaczony do rozpoznania danej sprawy albo w sprawach, w których szczególna zawiłość wiąże
się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, a w szczególności gdy skład
orzekający zamierza odstąpić od poglądu prawnego wyrażonego w orzeczeniu wydanym w pełnym składzie,
• w
składzie pięciu sędziów
w sprawach:
• zgodności ustaw albo ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją,
• zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w
ustawie,
• w
składzie trzech sędziów
w sprawach:
• zgodności innych aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i
ustawami,
• zażaleń na odmowę nadania biegu wnioskom o stwierdzenie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami oraz skargom konstytucyjnym,
• wyłączenia sędziego.
Rozpoznanie sprawy w pełnym składzie wymaga udziału co najmniej dziewięciu sędziów Trybunału; rozprawie
przewodniczy Prezes lub Wiceprezes Trybunału, a w razie przeszkód w przewodniczeniu przez te osoby
–
najstarszy
wiekiem sędzia Trybunału.
Sędziów do składu orzekającego (pięcio- lub trzyosobowego) Trybunału, w tym przewodniczącego składu i sędziego
sprawozdawcę z uwzględnieniem kolejności wpływu spraw, wyznacza Prezes Trybunału.
Sala rozpraw.
Sygnatury akt oznaczające rodzaj spraw rozpatrywanych przez Trybunał
•
K
- wnioski o stwierdzenie zgodności ustaw lub ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją oraz
zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w
ustawie oraz do 2004 roku sprawy z zakresu kontroli prewencyjnej (wnioski Prezydenta Rzeczypospolitej);
•
Kp
- wnioski Prezydenta Rzeczypospolitej o stwierdzenie zgodności z Konstytucją ustaw przed ich podpisaniem
albo umów międzynarodowych przed ich ratyfikacją;
•
U
- wnioski o stwierdzenie zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z
Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami;
•
P
- pytania prawne w sprawie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi lub ustawą;
•
SK
- skargi konstytucyjne;
Trybunał Konstytucyjny
•
Kpt
- wnioski dotyczące rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi
organami państwa;
•
Pp
- wnioski dotyczące stwierdzenia zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;
•
M
- wnioski Marszałka Sejmu o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta
Rzeczypospolitej oraz powierzeniu Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta
Rzeczypospolitej;
•
S
- postanowienia Trybunału sygnalizujące uchybienia lub luki w prawie;
•
Tp
- pytania prawne podlegające wstępnej kontroli formalnej;
•
Tw
- wnioski organów i organizacji, wymienionych w art. 191 ust. l pkt 3-5 Konstytucji podlegające wstępnemu
rozpoznaniu;
•
Twn
- wnioski podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt1 i 2 Konstytucji podlegające wstępnej kontroli
formalnej;
•
Kw
i
Uw
–
sprawy wszczęte z inicjatywy własnej Trybunału (1986-1997);
•
W
–
uchwały i postanowienia w przedmiocie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw (1990-1997);
•
Bez sygn.
–
inne, np. wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu
5
Dane dot. działalności orzeczniczej Trybunału od 1997 r.
Podmioty inicjujące postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym zakończone wyrokiem w sprawach
rozpoznanych od wejścia w życie Konstytucji z 1997 r. do końca 2006 r.
Podmiot
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
w trybie kontroli prewencyjnej ustaw
Marszałek Sejmu
Marszałek Senatu
Prezes Rady Ministrów
Grupa posłów
Grupa senatorów
Prokurator Generalny
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego
Prezes Najwyższej Izby Kontroli
Rzecznik Praw Obywatelskich
Krajowa Rada Sądownictwa
Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego
1997
0
1998
4
1999
5
2000
0
2001
5
2002
1
2003
2
2004
2
2005
3
2006
1
Razem
23
0
0
0
0
0
0
0
0
0
6
0
2
0
0
0
2
0
0
0
0
0
12
0
11
5
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
14
1
7
8
1
0
0
1
1
0
3
0
0
0
0
1
16
1
13
3
1
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
11
0
20
8
4
0
0
0
0
0
6
0
0
0
0
0
14
0
11
3
4
0
0
1
0
0
6
0
0
0
0
0
14
0
19
6
1
1
2
0
0
0
8
0
0
0
1
0
19
1
6
2
1
0
0
[6]
0
0
0
9
1
2
0
1
0
14
1
11
8
0
1
1
0
0
0
5
0
1
0
3
0
19
0
10
8
1
0
0
[7]
2
1
0
42
1
3
0
5
1
139
4
110
56
13
2
4
Organy związków zawodowych i organizacje zawodowe 5
Organizacje pracodawców
Kościoły i inne związki wyznaniowe
Sąd Najwyższy
w trybie pytań prawnych
Naczelny Sąd Administracyjny
w trybie pytań prawnych
Inne sądy
w trybie pytań prawnych
0
0
0
0
1
4
2
5
5
5
3
2
0
27
0
0
7
7
8
18
12
13
20
29
114

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin