socjologia zmian społecznych.pdf

(488 KB) Pobierz
CZEŚĆ  1  –  POĘCIA  I  KATEGORIE    
 
PODSTAWOWE  POJĘCIA  W  BADANIU  ZMIANY  
 
METAFORA  ORGANICZNA:  KLASYCZNE  PODEJŚCIE  DO  ZMIANY  SPOŁECZNEJ  
Badania  synchroniczne-­‐  
przekrojowe;  definiowane  jako  spojrzenie  na  społ.  W  bezruchu;  statyka  
Badania  diachroniczne-­‐  
sekwencyjne;  spojrzenie  na  społ.  W  ruchu  i  skupienie  się  na  zachodzących  w  nim  zmian  
Aparat  pojęciowy  używany  zazwyczaj  do  analizy  zmiany  wywodzi  się  w  całości  przede  wszystkim  z  
modelu  
systemowego.  
Dopiero  niedawno  model  ten  napotkał  alternatywe  w  postaci  procesualnej  wizji  społ,  
podejścia  
morfogenetycznego  
 
MODEL  SYSTEMOWY  I  WYWODZĄCE  SIĘ  Z  NIEGO  POJĘCIE  ZMIANY  SPOŁECZNEJ  
Pojęcie  
systemu  
oznacza  złożoną  całość,  składającą  się  z  wielu  El.  Poł.  Wzajemnymi  relacjami  i  oddzielonych  od  
środowiska  zewn.  Wyraźną  granicą.    
Zmiana  społ  
jest  w  zw  z  tym  rozumiana  jako  zmiana  zachodząca  wewn  syst  bądź  tez  obejmująca  go  w  całości.  Jest  to  
różnica  między  rozmaitymi  następującymi  po  sobie  stanami  tego  samego  systemu.  
Aby  można  było  określić  różnice,  jednostka  musi  zachować  minimum  tożsamości-­‐  mimo  zmiany  w  czasie.  
Najprościej  ujmując  proces  zmiany  społ  zawiera  3  el:  różnicę;    w  różnych  momentach  czasu;  między  stanami  tego  
samego  systemu.  
Typowa  def:  Przez  zmianę  społ  rozumiem  jakąkolwiek  niecykliczną  przemianę  syst  spol  rozumianego  jako  całość  (  
Hawley)  
System:  
podstawowe  elementy;  relacje  między  elementami;  funkcje  el  w  systemie  jako  całości,  granice,  podsystemy,  
środowisko  
Możliwości  zmiany  systemu:  
zmiana  składu,  zmiana  w  strukturze,  zmiana  funkcji,  zmiana  granic,  zmiana  w  relacjach  
podsystemów,  zmiana  w  środowisku  
 Zmiana  w  systemie  
modyfikcja  adaptacyjna  
Zmiana  systemu  
 radykalna  transformacja  
 
WIĄZKI  ZMIAN:  ODEJŚCIE  OD  PROSTEJ  WIZJI  DYNAMIKI  SPOŁECZNEJ  
Proces  społeczny  
 sekwencja  wzajemnie  powiązanych  zmian;  każdy  rodzaj  ruchu,  modyfikacji,  transformacji,  przemiany  
lub  ewolucji.    
Wielość  zmian  odnoszących  się  do  tego  samego  systemu  przyczynowo  powiązanych  ze  sobą,  co  więcej  zmiany  te  
następują  po  sobie  sekwencyjnie  (  industrializacja,  globalizacja)  
Dwa  z  pośród  procesów  społecznych:  
rozwój  społeczny  
–  jest  kierunkowy  (żaden  ze  stanów  systemu  nie  powtarza  się  na  kolejnym  etapie),  każdy  
późniejszy  stan  systemu  przedstawia  wyższy  poziom  wybranej  cechy  oraz  procesy  stymulują  immanentne  (  
wewnętrzne)  skłonności  systemu  
cykl  społeczny  
–
 
 ruch  okrężny,  w  którym  każdy  stan  systemu  pojawia  się  ponownie  w  odpowiednim  
momencie  w  przyszłości,  będąc  jednoczenie  repliką  tego,  co  się  już  zdarzyło  w  jakimś  momencie  w  przeszłości,  
oraz  fakt,  iż  ta  powtarzalność  ,  przybierająca  postać  falowania  lub  oscylacji,  wynika  z  immanentnej  skłonności  
systemu.  
Postęp  społeczny-­‐  
poszerza  on  obiektywna  i  neutralną  kategorię  rozwoju  poł  o  wymiar  aksjologiczny,  oceniający.  
Zasadniczo  przez  postęp  rozumiemy:  kierunkowy  proces,  który  nieustannie  przybliża  system  do  preferowanego,  
korzystnego  stanu  lub  do  realizacji  wizji  społ  idealnego,  szczegółowo  i  całościowo  opisywanych  w  licznych  utopiach  społ.  
Najczęściej  idea  postępu  definiuje-­‐  zgodnie  ze  światopoglądem  danego  autora-­‐  jak  powinno  wyglądać  społ.  
 
MODEL  ALTENRATYWNY:  DYNAMICZNE  POLE  SPOŁECZNE  
Na  znaczeniu  zdają  się  zyskiwać  dwa  trendy  intelektualna:  1.  Podkreślanie  powszechnych  dynamicznych  właściwości  
rzeczywistości  społecznej,  to  jest  postrzeganie  społ  w  ruchu  (wizja  procesualna),  oraz  2.  Odejście  od  traktowania  społ  
jako  obiektu,  to  jest  de  reifikacja  rzeczywistości  społ  (  model  pola)  
Dla  socjologii  oznaczało  to  tyle,  że  nie  może  on  postrzegać  społ  jako  nieruchomego  stanu,  ale  jako  proces.  
W  tym  wypadku,  nie  postrzegamy  już  społ  jako  sztywnego,  twardego  systemu,  ale  raczej  jako  miękkie  pole  relacji.  
Rzeczywistość  społ  jest  interpersonalna,  istnieje  pomiędzy  ludźmi,  to  sieć  więzi,  zależności,  wymiany.  Innymi  słowy,  jest  
to  specyficzna  tkanka  łącząca  ludzi  razem.  Pole  interpersonalne  pozostaje  w  ciągłym  ruchu.  
Kiedy  przyjmie  się  taka  perspektywą,  najmniejszą,  elementarną  jednostką  analizy  socjologicznej  staje  się  zdarzenie.  
4  wymiary,  aspekty  pola:  idealny,  normatywny,  interakcyjny  i  szans  życiowych.  
W  zależności  od  tego  co  wchodzi  w  skład  sieci  relacji,  wyróżniamy  4  rodzaje  tkanek,  które  przenikają  i  scalają  społ.  Są  to  
tkanki:  idei,  reguł,  działań,  interesów.  
Uda  nam  się  uchwycić  faktyczną  złożoność  życia  społ  rozgrywającego  się  w  polu  społ-­‐  kulturowym,  jeżeli  zdamy  sobie  
sprawę  z  2  rzeczy:  1.  Procesy  zachodzące  we  wspomnianych  4  wymiarach  nie  rozgrywają  się  niezależnie  od  siebie.  2.  
Pole  społ-­‐  kulturowe  funkcjonuje  na  różnych  poziomach  złożoności:  mikro,  mezzo,  makro.  
W  ramach  modelu  płynnego  pola  społ-­‐kult,  powstałego  jako  alternatywa  dla  zreifikowanej  wizji  systemu  społ,  
prawomocność  zachowują  wprowadzone  wcześniej  podstawowe  pojęcia  dynamiki  społecznej,  choć  w  nieco  
zmodyfikowanym  znaczeniu.  A  zatem:  
Zmiana  społeczna-­‐  
różnica  między  stanami  pola  społ  w  czasie  
Proces  społeczny-­‐  
 sekwencja  zdarzeń  społecznych  
Rozwój  społeczny-­‐  
zróżnicowanie,  ekspansja,  formowanie  się  pola  społ  w  różnych  wymiarach,  wynikające  z  wewn  
właściwości  
Postęp  społeczny-­‐  
każdy  rodzaj  rozwoju  postrzegany  jako  korzystny  z  punktu  widzenia  jakiegoś  stanowiska  
aksjologicznego  
 
RÓŻNORODNOŚĆ  PROCESÓW  SPOŁECZNYCH:  TYPOLOGIA  
Typologia  procesów  społecznych-­‐  podstawowe  cechy,  kryteria:  
Forma,  skutki  procesu,  świadomość  procesu  społ  wśród  ludzi,  siła  napędowa  procesu,  poziom  rzeczywistości  społ  na  
którym  rozgrywa  się  proces,  zakres  czasowy  
 
1.  Forma  procesu  społecznego  
procesy  mogą  być  kierunkowe  i  niekierunkowe.  
Procesy  kierunkowe  
są  nieodwracalne  i  często  kumulatywne.  Jako  przykłady-­‐  socjalizacja  dziecka,  rozrost  miasta  
Procesy  kierunkowe  mogą  być  stopniowe,  narastające,  lub  linearne.  
Procesy  niekierunkowe  
(płynne)  mogą  być  dwóch  rodzajów.  Niektóre  całkowicie  przypadkowe,  chaotyczne,  np.  
falowanie  nastrojów  w  rewolucyjnym  tłumie.  Inne  mają  charakter  oscylacyjny-­‐  można    w  nich  wyodrębnić  powtarzające  
się  lub  chociaż  podobne  wzory,  a  kolejne  fazy  są  bądź  identyczne,  bądź  przynajmniej  jakościowo  podobne  do  innych.  
 
2.Skutki  procesu  społecznego  
niektóre  procesy  prowadzą  do  powstania  zupełnie  nowych  warunków  ,  stanów  społ,  
struktur  społ.  Mają  prawdziwie  twórczy  charakter.  Wszystkie  tego  typu  procesy  można  określić  mianem  
morfogenezy.  
Np.  mobilizacja  ruchu  społ,  powstanie  nowych  grup  
Trzeba  je  odróżnić  od  procesów  zwykłej  przemiany,  które  mają  mniej  istotne  konsekwencje,  nie  prowadzą  do  powstania  
zasadniczych  innowacji.  Niektóre  z  nich  nie  tworzą  w  ogóle  niczego  nowego,  rezultatem  innych  jest  niewielka  
modyfikacja,  reforma,  zmiana  kompozycji.  Te  pierwsze,  zwane  
reprodukcją  prostą  
 nie  powodują  zmiany  zastanych  
warunków.  Znajdują  się  one  w  centrum  uwagi  szkoły  strukturalno-­‐  funkcjonalnej,  która  interesuje  się  głównie  
warunkami  koniecznymi  do  zachowania  stabilności,  porządku  społ.,  np.  kontrola  społ  
Podczas  gdy  reprodukcja  prosta  pozostawia  wszystko  w  niezmienionym  stanie,  
reprodukcja  rozszerzona  
powoduje  
ilościowe  wzbogacenie  bez  zasadniczych  modyfikacji  jakościowych.  Dzieje  się  tak  na  przykład  przy  wzroście  
demograficznym,  rozrastaniu  się  przedmieść,  itp.  I  przeciwnie,  ilościowe  zubożenie,  analogicznie  bez  zmiany  
jakościowej,  można  nazwać  
 reprodukcją  zawężoną.  
Dochodzi  do  niej,  gdy  wydaje  się  rezerwy  finansowe,  nie  
oszczędzając,  gdy  następuje  tak  zwany  ujemny  wzrost  populacji  czy  niepohamowana  eksploatacja  zasobów  naturalnych.    
Kiedy  obok  ilościowych  modyfikacji  zachodzi  jeszcze  zasadnicza  zmiana  jakościowa,  nie  mówimy  już  o  reprodukcji,  ale  o  
transformacji.  
Transformacja  
odpowiada  temu,  co  wcześniej  nazywaliśmy  zmianą  systemu,  
reprodukcja  
 zaś  wskazuje  najwyżej  na  
zmianę  w  systemie.  
 
3.społeczna  świadomość  procesów  
Wprowadzając  do  naszej  typologii  czynnik  podmiotowy,  możemy  wyróżnić  trzy  
dodatkowe  rodzaje  zmian.  Te  rozróżnienia  krzyżują  się.  
a.  procesy  mogą  być  dostrzegane,  przewidywane  i  planowane.  Merton-­‐  jawne  
b.  procesy  mogą  być  niedostrzegane,  nieoczekiwane,  nieplanowane.  Merton-­‐  ukryte  
c.  ludzie  mogą  dostrzegać  proces,  przewidywać  jego  rozwój,  planować  określone  skutki,  jednocześnie  całkowicie  się  w  
swoich  obliczeniach  myląc.  Proces  przebiega  inaczej  niż  oczekiwali.  Merton-­‐  proces  bumerangowy.  
 
4.umiejscowienie  przyczynowości  
dotyczy  to  siły  sprawczej,  która  za  nimi  stoi,  czynników  przyczynowych,  
wprawiających  je  w  ruch.  W  pierwszym  wypadku  mówimy  o  
procesie  endogennym  
(procesy  są  immanentne,  wewn),  w  
drugim  o  
procesie  egzogennym  
(przyczyny  są  zewn)  procesy  endogenne  rozwijają  naturalny  potencjał,  skłonności  i  
tendencje  zawarte  w  zmieniającej  się  rzeczywistości.  Procesy  egzogenne  mają  charakter  reaktywny,  adaptacyjny;  są  
odpowiedzią  na  naciski,  bodźce  i  wyzwania  pochodzące  z  zewnątrz.  
Pośród  niezliczonych  wersji  determinizmów  społ,  w  których  różne  czynniki  wskazywano  jako  kluczowe,  można  wyróżnić  
dwie  podstawowe  kategorie  procesów.  Pierwsza  obejmuje  procesy  materialistyczne,  powodowane  przez  twarde,  
ekonomiczne,  biologiczne  bodźce.  Druga  to  procesy  idealistyczne,  gdzie  niezależną  rolę  sprawczą  przypisuje  się  
ideologii,  religii.    
Żadne  z  nich  nie  jest  już  traktowany  jako  podstawowa  przyczyna  procesów  społ.  Współczesna  socjologia  w  swojej  
naukowej  formie  zazwyczaj  rezygnuje  z  poglądu  o  istnieniu  dominującego  czynnika  zmiany  społecznej.  
Obecnie  uznaje  się  ,  że  za  wszystkimi  przyczynowymi  siłami  stoją  ludzkie  działania  i  tylko  one.  
Wyróżniamy  działania  
spontaniczne,  oddolne  
podejmowane  z  indywidualnych  powodów,  które  nie  maja  nic  wspólnego  
z  procesami  które  faktycznie  powodują  i  działania  
 planowane,  odgórne  
które    są  intencjonalne  i  zorientowane  na  
pewne  cele.  
 
5.poziomy  procesów  społecznych:  
 mikro,  mezzo,  makro  
6.zakres  czasowy  procesów  
ogromna  różnorodność  czasowa.  
 
 
ZMIENNE  KOLEJE  IDEI  POSTĘPU  
 
ZDEFINIOWANIE  IDEI  POSTĘPU  
Pojęcie  postępu  ma  sens  jedynie  w  połączeniu  z  ideą  transformacji  (zmianą  systemu  a  nie  tylko  w  systemie).  Dla  
przejrzystości  i  precyzji  analizy  można  ją  rozbić  na  kilka  głównych  składników:  1.pojęcie  nieodwracalnego,  liniowego  
czasu  zapewniającego  kontynuację  przeszłości,  teraźniejszości  i  przyszłości.  Postęp  to  z  definicji,  pozytywnie  
wartościowana  różnica  między  przeszłością  a  teraźniejszością  (  postęp  dokonany)  lub  między  teraźniejszością  a  
przyszłością  (  postęp  przewidywany).  2.  Pojęcie  kierunkowego  ruchu,  w  którym  żadna  z  faz  się  nie  powtarza,  a  każda  z  
nich  bardziej  niż  jakakolwiek  wcześniejsza  zbliża  się  do  ostatecznego  stanu  końcowego.  3.  Idea  kumulatywnego  
procesu,  który  dokonuje  się  bądź  stopniowe,  krok  po  kroku,  bądź  na  drodze  rewolucji  poprzez  okresowe  skoki  
jakościowe,  4.  Dające  się  wyróżnić  typowe  konieczne  stadia,  przez  które  przechodzi  proces.  5.naciski  na  endogenne  
przyczyny  procesu,  które  rozumie  się  jako  autodynamiczne  lub  rozwijające  naturalny  potencjał  zawarty  w  społ  
podlegającym  zmianie.  6.  Postrzeganie  procesu  jako  nieuchronnego,  koniecznego,  nie  da  się  go  zatrzymać  ani  odwrócić.  
7.  Pojęcie  poprawy,  rozwoju,  to  jest  ocenienie  każdej  kolejnej  fazy  procesu  jako  relatywnie  lepszej  od  poprzedniej,  aż  do  
ostatniej,  końcowej  fazy,  która  ma  doprowadzić  do  całkowitej  realizacji  preferowanych  wartości,  takich  jak  szczęście,  
dostatek,  wolność.  
Stało  się  jasne,  że  postęp  w  jednej  dziedzinie  odbywa  się  często  kosztem  regresu  w  innej.  
Jako  fragmentaryczne,  częściowe  kryteria  postępu  wyróżniliśmy:  zbawienie,  wiedzę,  wspólnotę,  wolność,  emancypację,  
panowanie  nad  naturą,  sprawiedliwość,  równość,  dostatek,  możliwość  wyboru,  powszechnie  dostępne  szanse  życiowe.  
 
MECHANIZM  POSTĘPU  
Musimy  pamiętać  o  trzech  sprawach:  1.  Siłach  napędowych  (  lub  podmiocie)  postępu.  2.  Musimy  mieć  na  uwadze  formę  
lub  kształt  procesu.  3.  Musimy  prześledzić  powodujący  postęp  sposób  działania  systemu  społ.  
Mówiąc  o  
podmiocie  postępu  
możemy  wyróżnić  trzy  następujące  po  sobie  etapy  w  historii  myśli  społ.  Pierwsi  myśliciele  
umieszczali  siłe  sprawczą  postępu  w  świecie  nadprzyrodzonym.  Późniejsi  zajęli  odmienne  stanowisko  i  umieścili  
podmiot  sprawczy  w  ludzkim  świecie.  Wreszcie  nowocześni  myśliciele  za  twórców  postępu  uznają  najczęściej  pomioty  
ludzkie  (  indywidualne  i  zbiorowe).  
Kiedy  rozważamy  zagadnienie  podmiotu,  podstawowym  problemem  staje  się  różnica  między  wizją  postępu  ,  
autodynamicznego  i  aktywistycznego.  
 Postęp  autodynamiczny  
 zakłada  pozaludzki  podmiot,  postęp  dzieje  się.  
Postęp  
aktywistyczny  
skupia  się  na  ludziach  i  działaniach,  postęp  jest  osiągany.  
Na  wiele  różnych  sposobów  można  również  postrzegać  formę  czy  kształt  procesu.  Jednym  z  wymiarów  trajektorii  
postępu  jest  jej  równość,  gładkość.  Niektórzy  autorzy  traktują  postęp  jako  stopniowy  ruch  ku  lepszym  stanom  społ.  
Istnieje  jednak  inny,  alternatywny  obraz  postępu  jako  procesu  nieregularnego,  przebiegającego  poprzez  nagłe  
przyspieszenia  oraz  zahamowania.    
Wreszcie,  jeżeli  weźmiemy  pod  uwagę  wytwarzający  postęp  sposób  działania  systemu  społ,  pojawiają  się  kolejne  dwie  
przeciwstawne  wizje.  Pierwsza  z  nich,  ponownie  charakterystyczna  dla  wczesnych  ewolucjonistów,  podkreśla  pokojowe,  
harmonijne  rozwijanie  postępowego  potencjału.  Druga  skupia  się  na  wewnętrznych  napięciach,  sprzecznościach  i  
konfliktach,  których  przezwyciężenie  popycha  system  w  kierunku  postępu.  
 
ALTERNATYWNE  POJĘCIE  POSTĘPU  
Kiedy  podmiotowość  nazwać  postępową?  Jakie  cechy  są  szczególnie  istotne?  
1.Kreatywne,  autonomiczne  i  samoświadome  jednostki.  2.  Bogate  w  opcje  i  elastyczne  struktury.  3.  Przyjazne  warunki  
naturalne.  4.  Zachowana  ciągłość  i  szanowanie  tradycji.  5.  Optymistyczne  nastawienie  do  przyszłości,  umiejętność  jej  
przewidywania  i  długofalowego  planowania.  Jest  to  typ  idealny  społ  aktywnego,  w  którym  może  wytworzyć  się  
postępowa  podmiotowość.  
Jaki  jest  modelus  operandi  podmiotowości  zanurzonej  w  zbiorze  warunków  i  oddziaływań  zawartych  w  naszym  typie  
idealnym?  Wolność  i  autotranscendencja!  
 
CZASOWY  WYMIAR  SPOŁECZEŃSTWA:  CZAS  SPOŁECZNY  
 
CZAS  JAKO  WYMIAR  ŻYCIA  SPOŁECZNEGO  
Wszystkie  działania  społ  zawierają  się  w  innych,  szerszych  działaniach.  Nazywamy  to  
osadzeniem  w  czasie.  
 
CZAS  JAKO  ASPEKT  ZMIANY  SPOŁECZNEJ  
W  odniesieniu  do  zmiany  społecznej  czas  przybiera  dwojaka  postać.    
Może  służyć  za  zewn  skalę  pomiaru  zdarzeń  i  procesów,  nadając  ład  ich  chaotycznemu  biegowi,  co  umożliwia  
lepszą  orientację  w  świecie  społ  lub  koordynację  dział  podejmowanych  przez  jednostkę.  Jest  to  
czas  ilościowy  
 mierzony  
przez  tradycyjne  urządzenia  tj  zegary  i  kalendarze  
Czas  jako  wewn,  immanentna,  ontologiczna  właściwość  zdarzeń  i  procesów  społ.  Jest  to  
czas  jakościowy  
określany  przez  naturę  samych  procesów  społ.  dowolne  procesy  społ  będą  przejawiały  różne  właściwości  czasowe:  
a.  mogą  być  z  natury  krótsze  lub  dłuższe  

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin