7

SŁOWNIK TERMINÓW, ISTOTNYCH W RATOWNICTWIE

AIDS (ang. Acquired Immune Deficiency Syndrome): zespół nabytego upośledzenia odporności. Choroba wywołana przez zakażenie wirusem HIV, które następuje głównie trzema drogami: drogą płciową (homo- i heteroseksualną), przez krew (np. wskutek wstrzyknięcia dokonanego strzykawką zanieczyszczoną krwią chorego, podczas transfuzji krwi bądź preparatów krwiopochodnych uzyskanych od chorego dawcy) oraz z chorej matki na dziecko (w czasie porodu lub przez mleko matki). Sam wirus HIV nie powoduje choroby, niszczy natomiast układ odpornościowy, co powoduje zapadalność na wszelkie choroby zakaźne.

ALS (Advanced Life Support) - zaawansowane (specjalistyczne) czynności podtrzymujące życie (= podstawowe zabiegi resuscytacyjne BLS, plus przyrządowe udrożnienie dróg oddechowych, plus defibrylacja, plus farmakoterapia)

Ambu - potocznie oznacza każdy worek samorozprężalny, służący do ręcznego prowadzenia sztucznego oddychania. Samorozprężalny worek posiada możliwość podłączenia np. maski twarzowej, żródła tlenu, zakończenia rurki intubacyjnej. Prawidłowo: worek typu AMBU (firma AMBU była pierwsza na naszym rynku, więc AMBU stało się nazwą rodzajową, co powoduje wściekłość innych firm, produkujących takie worki).

Ambulans (karetka): samochód o nadwoziu przystosowanym do przewożenia chorych, wyposażony w zestaw urządzeń, narzędzi i środków do ratowania ludzi. Także ambulans diagnostyczny, usługowy innego typu.

Ambulatorium: placówka lecznictwa otwartego (przychodnia, poliklinika), w której udziela się pomocy medycznej podstawowej i specjalistycznej pacjentom nie wymagającym leczenia szpitalnego. Ambulatorium znajduje się zwykle na terenie jakiejś większej instytucji, np. szpitala, sanatorium, szkoły, zakładu pracy.

Asfiksja (asphyxia): zamartwica, uduszenie, ciężkie niedotlenienie organizmu powstałe w wyniku uszkodzenia lub zatkania dróg oddechowych, także wskutek zniszczenia lub zalania (np. przez wodę podczas utonięcia) pęcherzyków płucnych.

Astma oskrzelowa, dychawica oskrzelowa - zespół chorobowy wywołany zwężeniem dróg oddechowych spowodowanym skurczem oskrzeli, obrzękiem błony śluzowej i nadprodukcją wydzieliny przez gruczoły śluzowe.

Bandaż: opaska z gazy, bawełny, wełny, gumy lub innego materiału, używana do owijania (bandażowania) części ciała w celu przymocowania opatrunku, uszczelnienia, ocieplenia i przytrzymania kompresu, unieruchomienia stawu lub kończyny, wzmocnienia i unieruchomienia powłok po zabiegach operacyjnych czy też zapobieżenia zastojowi żylnemu w żylakach kończyn. W nowoczesnym ratownictwie techniki bandażowania nie są już tak istotne.

Bezdech: zatrzymanie, ustanie oddychania. Klatka piersiowa nie porusza się, płuca nie zmieniają swej objętości, wskutek czego nie ma ruchu gazów w drogach oddechowych i wentylacji przestrzeni pęcherzykowej.

BLS (Basic Life Support) - podstawowe czynności podtrzymujące życie obejmujące udrożnienie dróg oddechowych, podtrzymanie oddychania i krążenia.

Ciśnienie krwi: siła, z jaką krew prze na ściany naczyń krwionośnych. Ciśnienie to jest różne w tętnicach, żyłach i naczyniach włosowatych. Ciśnienie krwi w tętnicach nie jest stałe co do wartości, lecz zmienia się w zależności od skurczu i rozkurczu serca, dlatego też wyróżniamy ciśnienie skurczowe i rozkurczowe.

CPR (Cardiopulmonary Resuscitation) - resuscytacja krążeniowo-oddechowa

CPR – Centrum Powiadamiania Ratunkowego

Czepiec Hipokratesa: opatrunek na owłosioną część głowy, wykonany z opaski dwugłowej. Obecnie nie stosowany (nowe materiały opatrunkowe, nowe standardy pierwszej pomocy)

Defibrylacja: przywrócenie normalnego rytmu sercu, które znajduje się w stanie migotania komór.

Defibrylacja elektryczna - przykładając dwie metalowe elektrody do klatki piersiowej przepuszcza się przez serce prąd elektryczny (około 300J), wywołując jednoczesna depolaryzację całego mięśnia serca

Defibrylacja chemiczna (farmakologiczna), mechaniczna (uderzenie przedsercowe).

Desmurgia: nauka o opatrunkach i przyrządach chirurgicznych

Drenowanie: odprowadzenie z jam ciała albo ran ropy, krwi, żółci lub innych płynów (wydzielin) za pomocą drenów. Drenaż może być bierny i czynny (odsysanie).

Drgawki (convulsiones, konwulsje, spazmy): mimowolne skurcze mięśni szkieletowych.

ERC (European Resuscitation Council) – Europejska Rada do Spraw Resuscytacji

Gorączka (febris): zaburzenie regulacji temperatury wewnętrznej, powodujące wyższe jej wartości. Temperatura ciała przekraczająca normę fizjologiczną 36.6-37°C; na ogół jako gorączkę traktujemy temp. powyżej 38°C. Może być wynikiem udaru cieplnego lub innego podrażnienia ośrodka termoregulacji zlokalizowanego w podwzgórzu (przez toksyny bakteryjne, wirusy, produkty rozpadu martwych komórek itd.).

Hiperwentylacja: przyspieszenie czynności oddechowej płuc, mogące doprowadzić do zmniejszenia ciśnienia cząstkowego CO2 we krwi tetniczej. Hiperwentylację często wywołuje zdenerwowanie (ale także odma opłucnowa, kwasica, niedotlenienie, gorączka, nadczynność tarczycy).

Hiperglikemia: zwiększenie ilości glukozy (cukru) we krwi. Może być przyczyną cukrzycowej śpiączki hiperglikemicznej.

Hipoglikemia (glikopenia, niedocukrzenie): zespół objawów, związanych ze zmniejszeniem stężenia glukozy we krwi. Występują m. in. bladość, poty, uczucie głodu, zaburzenia świadomości, drgawki, śpiączka.

Hipotermia: temperatura ciała niższa od bezwzględnego minimum normy fizjologicznej, czyli od 36 C. Stan ten znamionuje znaczną przewagę oddawania ciepła nad jego wytwarzaniem. Przyczyną hipotermii może być długotrwałe oddziaływanie niskiej temperatury otoczenia na organizm, lub zahamowanie procesów przemiany materii (występujące np. w: charłactwie i niedoczynności gruczołu tarczowego).

Hipowolemia: zmniejszenie objętości krwi krążącej poniżej 85ml/kg u  mężczyzn i 75ml/kg u kobiet wskutek utraty krwi (krwotok), osocza (oparzenie) lub płynów pozakomórkowych (biegunki, wymioty, przetoki, zapalenie otrzewnej, niedrożność przewodu pokarmowego, zapalenie trzustki).

ILCOR (International Liaison Committee on Resuscitation) - Międzynarodowy Wspólny Komitet ds. Resuscytacji skupiający przedstawicieli Narodowych Komitetów do Spraw Resuscytacji z: Europy, Kanady, Stanów Zjednoczonych, Ameryki Łacińskiej, Afryki Południowej, Australii i Nowej Zelandii. Zadaniem jego jest m.in. opracowanie ujednoliconych i uproszczonych algorytmów dotyczących postępowania w stanach zagrożenia życia

Intubacja dotchawicza: wprowadzenie do tchawicy (przez usta lub przez nos) rurki z tworzywa sztucznego, co zapewnia drożność dróg oddechowych i ułatwia prowadzenie wentylacji kontrolowanej.

Krwiak (haematoma): wylew krwi do jam surowiczych, światła narządów jamowych, naturalnych przestrzeni i szczelin tkankowych. Przyczyną krwiaka może być uraz lub zaburzenia krzepnięcia krwi. Jeżeli dojdzie do zakażenia, powstaje ropień. Krwiak często powoduje ucisk na ważne dla życia ośrodki (mózg, serce). Szczególnie niebezpieczną jego lokalizacją jest wnętrze czaszki (krwiak wewnątrzczaszkowy).

Krwotok (haemorrhagia): wypływ krwi poza naczynie krwionośne wskutek przerwania lub zmniejszenia szczelności jego ściany. Krwotok żylny – krwotok tętniczy – omówić różnice.

Niedrożność dróg oddechowych: zaburzenie swobodnego ruchu gazów oddechowych wskutek przeszkody w drogach oddechowych. Może doprowadzić do uduszenia. Niedrożność dróg oddechowych może być całkowita lub częściowa.

Nieprzytomności stan (unconscientia): utrata świadomości (przytomności), ilościowe zaburzenie czynności ośrodkowego układu nerwowego. Jest to stan zagrożenia życia. Oddychanie oraz krążenie mogą być utrzymane, ale oprócz czynnika przyczynowego zagrożenie stanowi niedrożność oddechowa (najczęściej opadanie żuchwy i „zapadanie się” języka oraz ryzyko zachłyśnięcia) prowadząca - jeśli nie jest usunięta - do niewydolności oddechowej, bezdechu, następnie do nieodwracalnego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, niewydolności krążenia i śmierci.

Odmrożenie (congelatio): uszkodzenie tkanek wskutek działania niskiej temperatury. Zależnie od natężenia zmian miejscowych wyróżnia się cztery stopnie odmrożenia:

1° - rumień, obrzęk, swędzenie i pieczenie skóry,

2° - martwica części naskórka, wytworzenie się pęcherzy jak przy

       oparzeniu,

3° - martwica całej skóry, a często i głębiej położonych tkanek

       miękkich,

4° - martwica części miękkich i kości.

Omdlenie (syncope): krótkotrwała utrata przytomności wywołana ostrym niedokrwieniem mózgu, związanym ze spadkiem ciśnienia tętniczego krwi (niedociśnienie) najczęściej na podłożu reakcji naczynioruchowych.

Oparzenie (combustio): uszkodzenie tkanek wywołane działaniem wysokiej temperatury (oparzenie termiczne), żrących środków chemicznych (oparzenie chemiczne), promieniowania jonizującego (np. oparzenie rentgenowskie). Zależnie od głębokości zmian miejscowych rozróżnia się cztery stopnie oparzenia:

I.                    zaczerwienienie (rumień), obrzęk i bolesność miejscowa

II.                 rumień, obrzęk, powstają pęcherze wypełnione osoczem, w razie oparzenia większego obszaru występują ciężkie objawy ogólne

III.              występuje martwica naskórka i skóry właściwej, owrzodzenia, objawy ogólne

IV.              głębokie zniszczenie skóry, tkanko podskórnej, mięśni, niekiedy kości, ciężkie objawy ogólne (wstrząs, objawy toksyczne, posocznicowe)

Padaczka (epilepsia): przewlekłe zaburzenie mózgowe o różnej etiologii. Charakteryzuje się najczęściej krótkotrwałą utratą przytomności i drgawkami.

Posocznica (sepsis, septicaemia): zespół objawów chorobowych, wywołanych obecnością drobnoustrojów i ich toksyn we krwi krążącej i w tkankach.

Rana (vulnus): uszkodzenie ciała z przerwaniem anatomicznej ciągłości tkanek i narządów. R. cięta, darta (szarpana), drążąca (do jamy ciała), kąsana, kłuta, miażdżona (tłuczona), oparzeniowa, otwarta, postrzałowa, rąbana, z podmuchu, skażona (np. zatruta).

Reanimacja (reanimatio – czynność przywracania do życia w pełni): zespół czynności ratunkowych (oddech zastępczy, masaż serca, elektroterapia, farmakoterapia), mających na celu utrzymanie lub przywrócenie transportu tlenu do tkanek, w wyniku których u poszkodowanego powróciła spontaniczna czynność serca, spontaniczna (lub wspomagana) czynność oddechowa i czynność ośrodkowego układu nerwowego (mózgu) - powrót świadomości

Resuscytacja (resuscitare – wznieść, odnowić, wskrzesić): zespół czynności ratunkowych (oddech zastępczy, masaż serca, elektroterapia, farmakoterapia), mających na celu utrzymanie lub przywrócenie transportu tlenu do tkanek. W wyniku tych zabiegów powraca spontaniczna czynność serca i spontaniczna (lub wspomagana) czynność oddechowa

Rękoczyn Heimlicha - uciśnięcia nadbrzusza przy zadławieniu ciałem obcym.

Rękoczyn Sellicka - polega na uciśnięciu chrząstki pierścieniowatej, która przesunięta ku tyłowi powoduje zamknięcie światła przełyku. Wykonuje go jeden z ratowników, podczas gdy drugi prowadzi sztuczną wentylację. Chrząstka pierścieniowata leży poniżej chrząstki tarczowej, która u mężczyzn tworzy tzw. jabłko Adama. Nacisk na nią nie może być duży, gdyż utrudni to oddech, a ma jedynie zamknąć przełyk, który jest podatny na ucisk. Najlepiej chwycić obustronnie krtań poniżej jabłka Adama i nacisnąć (gdy poszkodowany leży) z małą siłą. Rękoczyn ten zapobiega wdmuchiwaniu powietrza do żołądka i następowej aspiracji treści żołądka do płuc.

Skala AVPU - skala oceny stanu nieprzytomności popularna w krajach anglosaskich:

-          A (alert) - poszkodowany czujny, uważny,

-          V (vocal) - poszkodowany reaguje na głos,

-          P (pain) - poszkodowany reaguje na ból,

-          U (unresponsive) - poszkodowany jest nieprzytomny, nie reaguje.

Skala Śpiączki Glasgow (Glasgow Coma Scale - GCS) - skala oceny stanu nieprzytomności, oparta na badaniu reakcji otwierania oczu, odpowiedzi ruchowej i odpowiedzi słownej.

Ocena minimalna 3 punkty (głęboka śpiączka).

Ocena maksymalna 15 punktów (osoba przytomna, z pełnym kontaktem)

SOR (Szpitalny Oddział Ratunkowy) – element systemu ratowniczo-gaśniczego

Stłuczenie (contusio, kontuzja): uszkodzenie tkanek w wyniku urazów mechanicznych (uderzeń przedmiotami tępymi). Nie powoduje widocznego uszkodzenia tkanek, narusza jednak czynności narządu lub całego organizmu. Stłuczenie może dotyczyć tylko skóry lub także struktur położonych głębiej (mięśni, nerwów, naczyń krwionośnych, narządów wewnętrznych – mózgu, wątroby, śledziony). Skutkami stłuczenia są: wybroczyny, wylewy krwawe, ból, skórne objawy krwiaka, czyli zasinienie, objawy ogólne.

Śmierć (mors, exitus lethalis): ustanie czynności życiowych

·         fizjologiczna – w wyniku starzenia się i zużycia tkanek i narządów

·         z przyczyn chorobowych lub wskutek urazów (w tym śmierć nagła, mors subita i gwałtowna, mors violenta)

·         śmierć kliniczna – ustanie czynności podstawowych układów (nerwowego, krążenia i oddychania). Do chwili wystąpienia śmierci biologicznej (3 - 5 min.) stan odwracalny.

·         śmierć biologiczna (tkankowa, rzeczywista) – całkowite i nieodwracalne ustanie wszystkich czynności życiowych organizmu.

·         śmierć mózgowa – trwałe wygaśnięcie czynności ośrodkowego układu nerwowego przy istniejącej (naturalnej lub sztucznie podtrzymywanej) czynności układu oddechowego i krążenia. Równoznaczna ze śmiercią osobniczą, śmierć rzeczywista.

Śpiączka (coma) – najgłębszy stopień ilościowych zaburzeń przytomności. Zanik wszystkich reakcji warunkowych (od bólowego) i stopniowe wygasanie odruchów bezwarunkowych (do rogówkowego).

Utonięcie (submersio, utopienie): uduszenie spowodowane zalaniem dróg oddechowych płynem, najczęściej wodą.

Wstrząs (shock) - dysproporcja między zapotrzebowaniem a zaopatrzeniem w tlen poszczególnych narządów. Najczęściej wstrząs jest następstwem gwałtownej utraty krwi, wody i elektrolitów (urazy, oparzenia, ostre infekcje), ostrej niewydolności krążenia (np, zawał serca), może być spowodowany nagłą reakcją uczuleniową (wstrzą...