Ocenianie.doc

Ocenianie

Jednym z najtrudniejszych elementów pracy nauczyciela jest ocenianie. Obowiązujące prawo nakłada na nauczyciela obowiązek opracowania szczegółowych kryteriów oceniania. Kryteria te muszą być obiektywne, precyzyjne i rzetelne. Oznacza to, że ocena powinna uwzględniać jedynie poziom wiadomości i umiejętności ucznia a nie powinna zależeć od osoby ją wystawiającej ani zastosowanego narzędzia pomiarowego. Informacje płynące z trafnych ocen służą do podjęcia decyzji o zmianach, aby uskutecznić proces nauczania i wychowania.
Szkoły, które przyjęły humanistyczne systemy dydaktyczne odchodzą od surowego oceniania ucznia. Traktują go bardziej całościowo i zwracają uwagę na to, że ocena ma mu służyć, pomagać w procesie kształcenia i wzrostu, a nie szkodzić.
Najczęstszym sposobem oceniania jest używanie stopni szkolnych. Są to znaki słowne lub cyfry, służące jako symbol. Symbole te są zdefiniowane w oświatowych aktach prawnych i są takie same dla całego kraju. W sposób szczegółowy są opisane w programach szkolnych, w materiałach metodycznych i standardach edukacyjnych. W sposób praktyczny są one definiowane przez nauczycieli, którzy je stosują w procesie sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów. Stopnie szkolne służą więc do oceniania spełnionych przez ucznia wymagań programowych. Przy ich stosowaniu wymaga się: obiektywizmu, rzetelności, trafności i dokładności.
Oceny są formą wychowawczą i nie są obojętne z punktu widzenia etycznego. Ocenianie to krytyczny moment w procesie uczenia się. Nietrudno tu wpaść w zasadzki własnych preferencji i niesprawiedliwie ocenić osiągnięcia ucznia. Można zarówno go nie docenić jak i przecenić.
Kontrola to zespół działań w wyniku których uzyskuje się informację o stopniu realizacji zaplanowanych celów kształcenia. Oceny dokonuje się przez porównanie uzyskanych informacji z przyjętymi kryteriami.
Ocena to także ,,ustosunkowanie się nauczycieli do osiągnięć ucznia, czego wyrazem może być wystawienie określonego stopnia szkolnego lub opinii wyrażonej w formie ustnej lub pisemnej”.

Kontrola i ocena procesu nauczania – uczenia się odnosi się do wszystkich elementów warunkujących efektywność tego procesu, a w szczególności do:

·         osiągnięć szkolnych uczących się,

·         pracy nauczyciela,

·         programu nauczania,

·         warunków procesu kształcenia.

Od jakości tych elementów zależy bowiem sukces lub porażka naszych działań dydaktycznych.
W procesie dydaktycznym kontrola i ocena spełniają następujące funkcje:

·         dydaktyczną – polegającą na porządkowaniu posiadanej wiedzy przez uczącego się, korygowaniu błędnych wiadomości i umiejętności oraz ich uzupełnianiu.

·         wychowawczą – istota tej funkcji kontroli i oceny sprowadza się do pewnego dyscyplinowania działań uczącego się i ich wartościowania. Pozwala to oddziaływać na sferę osobowościową, na kształtowanie postaw i zachowań uczących się.

·         diagnostyczną – jest to najbardziej znana funkcja działalności kontrolno-oceniającej. W przypadku procesu kształcenia mamy odpowiedzieć na pytanie o stopień opanowania przez uczących się wiadomości i umiejętności w stosunku do programu nauczania.

·         selekcyjną – służy do sklasyfikowania danej grupy uczących się. W wyniku tej klasyfikacji dokonuje się selekcja uczących się na przeciętnych, wybitnych, zdolnych, utalentowanych itd..

·         aktywizującą – nie ma wątpliwości, że kontrola i ocena wyników nauczania jest stymulatorem aktywizującym działalność podmiotu uczącego się w procesie kształcenia.

·         metodyczną – funkcja ta dotyczy raczej nauczyciela niż ucznia. Daje ona możliwość usprawnienia samego procesu kształcenia, bowiem przeprowadzona kontrola i ocena wyników nauczania jest okazją dla nauczyciela do refleksji nad wynikami swojego dotychczasowego postępowania, nad ewentualnymi środkami zaradczymi korygującymi jego działalność dydaktyczno-wychowawczą.

Przedmiotem kontroli i oceny jest ciągle zmieniający się zasób wiedzy, umiejętności i zachowań ucznia. Systematyczne uzyskiwanie informacji o zmianie tych elementów nadaje procesowi kontroli i oceny charakter ciągły. Dlatego kontrola przeprowadzona w sposób dowolny, przypadkowy, daje mniejsze efekty dydaktyczne. Opierając się w trakcie oceny na wymaganiach zawartych w programie możemy swoje ocenianie uczynić bardziej sprawiedliwym i obiektywnym.
W tym celu każdy nauczyciel powinien:

1.     Uświadomić sobie istotę ogólnych norm opartych na wymaganiach programowych, rozumianych jako hierarchiczny układ niezbędnych osiągnięć uczniów w powiązaniu ze stopniami szkolnymi.

2.     Umieć odróżniać niby-normy od norm programowych.

3.     Dostrzec słabe i mocne strony oceniania opartego na normach.

4.     Wskazać korzyści i zagrożenia, wypływające z takiego sposobu oceniania uczniów.

5.     Ustalić do czego normy mogą być przydatne.

Ocenianie oparte na normach

Poprawnie zbudowane normy wymagań mają dwa składniki: ilościowy i jakościowy. Pierwszy z nich ma charakter zasadniczy, a drugi pomocniczy. Normy ilościowe ustala się w procentach, określając, ile zadań ma uczeń rozwiązać lub ile punktów musi zdobyć (zawsze z danego poziomu wymagań), żeby uzyskać zaliczenie albo otrzymać dany stopień szkolny. Natomiast normy jakościowe są opisowe i charakteryzują biegłość opanowania wiadomości lub umiejętności.
Normy są skuteczne w badaniach na szeroką skalę, minimum w kilku oddziałach jednej szkoły. Są nieocenione dla porównywania osiągnięć różnych szkół, do oceny efektywności określonych programów szkolnych, mierzenia jakości pracy nauczyciela lub całych szkół, w sytuacjach egzaminacyjnych i konkursowych, w celu rozpoznania uczniów zdolnych lub słabszych.

OCENIANIE OPARTE NA NORMACH

Czym jest zatem norma przypisana do każdego kryterium? Według B. Niemierko norma oceny to opis słowny osiągnięć ucznia ze względu na określone kryterium i przedział punktowy jego skali. W. Okoń przyjmuje dwie definicje. Pierwsza brzmi: normy są to wskaźniki, określające w miarę dokładnie, jakie oceny należy stawiać uczniom za odpowiedzi i pracę uczniów w zakresie danego przedmiotu lub za jego dzieło. Druga definicja podaje, iż przez normy ocen rozumiemy możliwie ściśle określone szczegółowe wymagania odpowiadające poszczególnemu kryterium w danym przedmiocie nauczania, klasie i rodzaju szkoły, wyrażone przeważnie liczbą i przeliczone na stopnie przyjętej skali ocen.

Normy opisowe

Normy opisowe są to normy, które zgodnie z literaturą przedmiotu stanowią opis słowny osiągnięć ucznia - przypisany do określonego kryterium oceny jego wytworu. Danemu kryterium może być przypisanych kilka norm, ale najmniej dwie, np. w odniesieniu do kryterium samodzielność przyjęto normy: całkowita lub brak samodzielności. W odniesieniu do tego kryterium można przyjąć cztery normy (tabela poniżej). Normy określa się przy pomocy przysłówków lub przymiotników, wymieniając różne cechy przedmiotu, np. pomysłowy, prawidłowy (plan rozwiązania zadania), oryginalny (temat projektu), racjonalny, logiczny (sposób wywodu).

Normom opisowym można podporządkować określone oceny, co ilustruje poniższa tabela.

Normy słowne

Normy słowne są ostre, jasne, jednoznacznie sformułowane, odpowiadające konkretnej ocenie, a szczególnie ocenie warunkującej promocję ucznia do następnej klasy lub na następny semestr. Określone oceny mogą być przypisane również do rozszerzonych opisów norm - uwzględniających podstawowe cechy procesu i wyniku wytworu ucznia, np. zrozumienie instrukcji (sprawdzone poprzez określoną liczbę pytań pomocniczych), sposób wykonywania zadania, jakość wytworu, czas wykonania zadania, liczbę dopuszczalnych usterek i błędów zasadniczych i średnich.

Normy liczbowe

Normy liczbowe - poszczególnym kryteriom mogą być przypisane punkty, wymagające przeliczenia na oceny według przyjętego klucza np.:

·         rozłożenie zadania na kolejne operacje, równoważne kryteriom oceny,

·         ustalenie przedziałów punktowych dla poszczególnych ocen np.:

o        za 10 punktów - bardzo dobry,

o        za 8 - 9 punktów - dobry,

o        za 6-7 punktów - dostateczny,

o        poniżej 6 punktów - niedostateczny.

Skale pomiarowe do poszczególnych kryteriów mogą mieć następujący charakter:

·         Skala wyrażona w formie słownej określa częstotliwość, stopień nasilenia, występowania danej cechy, np. często, rzadko, nigdy itp.; bardzo, umiarkowanie, słabo; wybitny, bardzo dobry, dobry, słaby, zły itp.

·         Skala numeryczna, to skala kilkupunktowa, tworzona dla poszczególnych kryteriów, np. 0 - 3, 0 - 5, 0 - 10 lub 1 - 6 (jako skala stopni szkolnych) itp.

·         Skala alternatywna polega na wyborze między wykluczającymi się wzajemnie możliwościami, np. tak - nie; zdał - nie zdał; potrafi - nie potrafi; poprawnie rozwiązał zadanie - niepoprawnie itp.

Niektórzy nauczyciele wprowadzają skalę wyrażoną w procentach. Formy aktywności ucznia ustalane są w skali sześciostopniowej. Oceny cząstkowe wytworów ucznia ustalane są często na podstawie rozszerzonej skali ocen o plusy i minusy, co w konsekwencji tworzy dziesięć poziomów.

Kontrola, ocena

Kryteria, normy, skale zastosowane w procesie oceniania osiągnięć uczniów przybliżają nauczyciela i ucznia do oceny obiektywnej i sprawiedliwej pod warunkiem, iż nie będą stosowane w sposób mechaniczny. Ważną czynnością nauczyciela i ucznia jest stałe porównywanie wyników nauczania-uczenia się z wymaganiami programowymi, celami i zadaniami przedmiotu nauczania i treściami obowiązujących podręczników. Kontrola, ocena i ewaluacja wiąże ze sobą takie elementy jak:

·         struktura podstawy programowej,

·         program nauczania,

·         wymagania programowe,

·         cele i ich taksonomie, itp.

Kontrola, ocena
Struktura podstawy programowej

Struktura podstawy programowej dla zawodu

I. Założenia programowo – organizacyjne kształcenia w zawodzie

1.     Opis kwalifikacji absolwenta

·         Umiejętności zawodowe

2.     Specyficzne wymagania kształcenia w zawodzie:

·         Wymagania psychofizyczne właściwe dla zawodu

·         Zadania zawodowe

·         Miejsca i stanowiska pracy

·         Przewidywane specjalizacje

·         Warunki techniczne kształcenia (pomieszczenia dydaktyczne, wyposażenie)

·         Kryterium wyodrębniania bloków programowych oraz nazwy tych bloków

II. Podział godzin na bloki programowe

III. Podstawy programowe w blokach programowych

·         Blok: ........................

·         Cele kształcenia

·         Treści kształcenia (działy programowe)

Podstawę programową dla wszystkich rodzajów szkół ogłasza minister odpowiedzialny za oświatę i wychowanie w naszym kraju.

Program nauczania

Program nauczania- jest to w polskim systemie oświaty opis sposobu realizacji celów i zadań ustalonych w podstawie programowej lub innych zadań wspomagających realizację tych celów. Program nauczania dla zawodu stanowi zbiór usystematyzowanych celowych układów umiejętności i treści nauczania, ujętych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie określonych w odrębnych przepisach wraz ze wskazówkami dotyczącymi realizacji procesu kształcenia i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia.

Program nauczania dla zawodu zawiera:

1.     Plany nauczania dla zawodu opracowane na podstawie ramowych planów nauczania

2.     Programy nauczania poszczególnych przedmiotów zawodowych, bloków tematycznych, modułów lub innych układów treści, obejmują:

·         szczegółowe cele kształcenia określające wiadomości i umiejętności, które powinny być opanowane przez ucznia,

·         materiał nauczania w formie haseł programowych, związany ze szczegółowymi celami kształcenia

·         wskazówki metodyczne odnoszące się do realizacji programu, propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia,

3.     W przypadku publikacji programu podaje się nazwiska rzeczoznawców, którzy opiniowali program.

Nauczyciel ma prawo wyboru programu nauczania oraz podręcznika spośród programów i podręczników dopuszczonych do użytku szkolnego przez odpowiedniego Ministra. Nauczyciel ma prawo opracowania własnego programu nauczania. W szkole ponadgimnazjalnej prowadzącej kształcenie w zawodach, wy-boru programu nauczania dla zawodu dokonują nauczyciele. Program nauczania dla zawodu opracowany przez nauczyciela może zostać dopuszczony do użytku w danej szkole i włączony do szkolnego zestawu programów po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty, natomiast program nauczania wybranej specjalizacji w zawodzie opracowuje szkolny zespół przedmiotowy właściwy dla danego zawodu a dopuszcza do użytku w danej szkole i włącza do szkolnego zestawu programów dyrektor szkoły po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły. Programy nauczania dla zawodów mogą być aktualizowane przez nauczycieli w celu uwzględniania zmian wynikających z postępu techniczno-technologicznego.

Szczegółowe wymagania edukacyjne

Obowiązkiem każdego nauczyciela zgodnie z rozporządzeniem MEN jest określenie szczegółowych wymagań edukacyjnych do realizowanego przez niego programu zajęć edukacyjnych oraz poinformowanie o nich na początku roku szkolnego uczniów i ich rodziców (opiekunów).

„Wymagania programowe stanowią oczekiwane osiągnięcia uczniów. Ich sformułowanie polega na takim opisie czynności uczniów, by ocena ich osiągnięć stała się możliwa”.

Budowanie wymagań programowych na poszczególne oceny szkolne jest rzeczą trudną, ale jednocześnie najbardziej samodzielnym i twórczym działaniem nauczyciela. Ich sformułowanie polega na takim opisie czynności uczniów, aby ocena ich osiągnięć stała się możliwa. Muszą być one mierzalne za pomocą określonego narzędzia pomiarowego. Punktem wyjścia jest podstawa programowa wyznaczająca cele kształcenia, osiągnięcia uczniów oraz zakres treści, których realizacja pozwoli je osiągnąć.
Program nauczania zawiera treść pełną, którą zapewne nie wszyscy uczniowie opanują w wyznaczonym terminie i w pełnym zakresie. Wymagania edukacyjne najlepiej opracowywać na dwa lub trzy poziomy.

Formułowanie wymagań rozpoczyna się od doboru treści nauczania do poszczególnych stopni szkolnych. Przy projektowaniu wymagań programowych, należy kierować się następującymi kryteriami wyboru treści z programu nauczania:

·         przystępność,

·         wartość kształcąca,

·         niezawodność,

·         niezbędność wewnątrz przedmiotowa, między przedmiotowa,

·         użyteczność.

Etapy budowania wymagań programowych, modele

Etapy budowania wymagań programowych (na podstawie uproszczonej procedury J. Ochęduszko.):

·         dobór i zakres treści kształcenia,

·         sformułowanie celów operacyjnych,

·         określenie kategorii celów wg taksonomii B. Niemierko,

·         przyjęcie kryteriów i liczby poziomów formułowanych,

·         wyodrębnienie wymagań (P, K, R, D, W odpowiadających osiągnięciom uczniów na stopnie

Największe znaczenie mają wymagania podstawowe (P), które stanowią znaczną część wymagań pełnych zawartych w treści programu nauczania. Wyznaczają one granicę pomiędzy pozytywnymi, a wynikami negatywnymi, od nich zależy poprawność sformułowania wymagań na wszystkie oceny szkolne. W modelu wielopoziomowym dodatkowo wprowadza się wymagania konieczne (K), których spełnienie można uznać za równoważne ocenie dopuszczającej jeżeli uczeń spełnia ok. 50% wymagań podstawowych oraz wymagania wykraczające (W), upoważniające do wystawienia oceny celującej, dotyczą uczenia, który opanował w pełni wymagania programowe, a jego wiadomości i umiejętności są złożone, twórcze naukowo i wykraczają poza program nauczania.

Konsekwencją modelu dwupoziomowego jest opanowanie przez ucznia wymagań podstawowych (P) około 75% tych wymagań upoważnia nauczyciela do wystawienia oceny dostatecznej. Jeżeli uczeń spełni ok. 50% wymagań podstawowych otrzymuje ocenę dopuszczającą. Wymagania ponadpodstawowe (Pp) obejmują wiadomości i umiejętności trudne i bardzo trudne, teoretyczne, mniej przydatne życiowo, rozszerzające i pogłębiające podstawy przedmiotu, hipotetyczne i problemowe. Ocenę dobrą otrzyma uczeń, który spełni ok. 75% wymagań podstawowych i ok. 50% wymagań ponadpodstawowych. Ocenę bardzo dobrą otrzyma uczeń spełniający ok. 75% wymagań podstawowych i 75% wymagań ponadpodstawowych. Natomiast wymagania wykraczające (W), upoważniają do wystawienia oceny celującej.

Cele dydaktyczne

Cele dydaktyczne są to sp...