KSIĘGA JEREMIASZA
Wstęp do Księgi Jeremiasza.
Jr 1. Wstęp do księgi. Powołanie Jeremiasza. Wizja różdżki drzewa migdałowego. Wizja wrzącego kotła.
Jr 2. GROŹBY PRZECIW IZRAELOWI I JUDZIE. Apostazja Izraela i jej skutki. Izrael-Nierządnica. Gorzkie owoce odstępstwa.
Jr 3. Czy Izrael-Odstępca może powrócić?. Izrael i Juda. Wezwanie do powrotu i obietnica zbawienia. Wiarołomny naród. Wezwanie pokutne.
Jr 4. Poprawa warunkiem przebaczenia. Nieprzyjaciel z północy. Wezwanie do pokuty i zapowiedź klęski. Powtórne wezwanie do pokuty. Rozpacz Jeremiasza nad klęską Jerozolimy. Skutki najazdu nieprzyjaciela. Niewczesny żal Jerozolimy.
Jr 5. Powszechne zepsucie. Nieodwołalna kara za przewrotność. Wykonanie kary i jej uzasadnienie. Zatwardziałość Izraela.
Jr 6. Wezwanie do ucieczki. Jerozolima oblężona. Nowe groźby przeciw występnemu miastu. Prorok rzecznikiem kary Bożej. Występki Jerozolimy.
Daremne ostrzeżenia. Nowa wizja najazdu nieprzyjaciela z północy.
Jr 7. Przeciw formalizmowi religijnemu. Prawdziwy i fałszywy kult w świątyni. Bałwochwalstwo Izraela. Posłuszeństwo Panu a ofiary. Lament nad losem Jerozolimy.
Jr 8. DALSZE UPOMNIENIA I GROŹBY.. Zakłamanie znawców Prawa. Dogłębne zepsucie i kara. Wezwanie do ucieczki. Skarga Jeremiasza nad losem narodu.
Jr 9. Upadek moralny narodu. Wezwanie do lamentacji. Przyczyny kary. Lamentacja. Sąd nad narodami.
Jr 10. Satyra na obce bóstwa i bałwochwalców.. Wygnanie. Modlitwa prorocka.
Jr 11. PAN WOBEC PRZENIEWIERCZEGO NARODU.. Złamanie przymierza. Kara. Knowanie przeciw Jeremiaszowi.
Jr 12. Sprawiedliwość a nagroda. Skarga Pana nad występnością narodu. Izrael a narody sąsiednie.
Jr 13. Zbutwiały pas. Rozbite naczynie. Odrzucić pychę.
Jr 14. Plaga suszy. Zwodnicze nadzieje. Nowa lamentacja i wyznanie wiary.
Jr 15. Nieodwołalny sąd Pański. Skarga Jeremiasza. Umocnienie powołania prorockiego.
Jr 16. Życie Jeremiasza symbolem prorockim.. Pobudki wyroku Bożego. Zapowiedź powrotu. Zesłanie. Zapowiedź nawrócenia narodów..
Jr 17. Grzechy Judy. Wskazania religijno-moralne. Pan i odstępcy. Modlitwa Jeremiasza o wytrwałość. Święcenie szabatu.
Jr 18. Jeremiasz u garncarza. Odstępstwo Izraela. Jeremiasz wobec spisku na swe życie.
Jr 19. Stłuczone naczynie. Zapowiedź kary i uwięzienie Jeremiasza w świątyni.
Jr 20. Walka wewnętrzna proroka.
Jr 21. PROROCTWA PRZECIW KRÓLOM I ZAPOWIEDŹ "SPRAWIEDLIWEJ ODROŚLI DAWIDOWEJ". Zapowiedź upadku Sedecjasza i Jerozolimy. Proroctwo przeciw dynastii królewskiej.
Jr 22. Proroctwo o Joachezie (Szallumie). Proroctwo o Jojakimie. Proroctwo przeciw Jerozolimie. Proroctwo o Jechoniaszu.
Jr 23. Zapowiedź zbawienia w czasach mesjańskich. PRZECIW FAŁSZYWYM PROROKOM.. Powszechne zepsucie. Zepsucie proroków.. Prawdziwi a fałszywi prorocy. Nadużycia fałszywych proroków i kara za nie. "Brzemię Pańskie" i jego znaczenie.
Jr 24. Symbolika dobrych i złych fig.
Jr 25. Babilończycy - narzędziem kary. Zapowiedź kary na narody obce.
Jr 26. ZAPOWIEDŹ ZBAWIENIA DLA IZRAELA I JUDY.. Mowa w świątyni i jej następstwa.
Jr 27. Jeremiasz obnosi jarzmo po Jerozolimie. Naczynia świątyni.
Jr 28. Spór Jeremiasza z Chananiaszem..
Jr 29. List Jeremiasza do wygnańców..
Jr 30. KSIĘGA POCIESZENIA.. Wprowadzenie. Ucisk i zbawienie Izraela. Kara na narody i na Izraela. Odnowienie Izraela.
Jr 31. Odnowienie dziełem miłości Bożej. Powrót. Pomyślność powracających z niewoli. Płacz Racheli. Powtórne wezwanie do powrotu. Obietnica dla Judy.
Odnowienie Izraela i Judy a odpowiedzialność osobista. Nowe Przymierze. Niezmienność losu Izraela. Nowa Jerozolima.
Jr 32. Symboliczne kupno pola. Modlitwa Jeremiasza i odpowiedź Pana.
Jr 33. Dalsze zapowiedzi odnowienia. Obietnice Pańskie dla dynastii Dawidowej.
Jr 34. Los Sedecjasza. Pozorne uwolnienie niewolników..
Jr 35. Przykład Rekabitów..
Jr 36. BIOGRAFIA JEREMIASZA I JEGO MĘCZEŃSTWO.. Historia pierwszego i drugiego zwoju Jeremiasza.
Jr 37. Wysłannicy Sedecjasza u Jeremiasza. Uwięzienie Jeremiasza. Sedecjasz interweniuje na rzecz Jeremiasza.
Jr 38. Jeremiasz w cysternie. Jeremiasz w cysternie. Ostatnie spotkanie Jeremiasza z Sedecjaszem..
Jr 39. Zdobycie Jerozolimy i uwolnienie Jeremiasza.
Jr 40. Jeremiasz u Godoliasza. Godoliasz zamordowany.
Jr 41. Wojna domowa.
Jr 42. Ucieczka niedobitków judzkich do Egiptu.
Jr 43. Ostatnia działalność Jeremiasza w Egipcie.
Jr 44.
Jr 45. Proroctwo dla Barucha.
Jr 46. MOWY PRZECIW NARODOM OBCYM.. Proroctwa przeciw Egiptowi.
Jr 47. Proroctwo przeciw Filistynom..
Jr 48. Proroctwo przeciw Moabowi.
Jr 49. Proroctwo przeciw Ammonitom.. Proroctwo przeciw Edomitom.. Proroctwo przeciw Damaszkowi. Proroctwo przeciw plemionom arabskim.. Proroctwo przeciw Elamowi.
Jr 50. PROROCTWO PRZECIW BABILONOWI. Upadek Babilonu. Izrael oswobodzony. Sąd Boży nad Babilonem.. Niszczycielski miecz Pański. Nieprzyjaciel z północy.
Jr 51. Zagłada Babilonu. O młocie Bożym i górze zagłady. Zdobycie Babilonu. Odwet Boży za zburzenie Jerozolimy i lamentacja. Przeciw Belowi. Odwet Boży na Babilonie. Groźba Jeremiasza wysłana do Babilonu.
Jr 52. DODATEK HISTORYCZNY..
Wstęp do Księgi Jeremiasza
Jeremiasz (hebr. Jirmejahu) pochodził z kapłańskiej rodziny w Anatot, leżącego w ziemi Beniamina, około 9 km od Jerozolimy. Misję prorocką pełnił za Jozjasza i jego następców aż do upadku Jerozolimy; niektóre urywki jego księgi świadczą o pewnej działalności także po zburzeniu Jerozolimy i później - w Egipcie. Trzy okresy jego życia prorockiego odpowiadają problematyką i tonem seriom mów zachowanych w Księdze. Najważniejsze mowy, zdradzające jeszcze wyraźny wpływ poprzedników, skierowane są przeciw bałwochwalstwu i synkretyzmowi, jaki panował przed reformą Jozjasza w państwie judzkim. Groźby i zapowiedzi kary nabierają cech konkretnych wobec zbliżającego się niebezpieczeństwa babilońskiego, określonego poprzednio jedynie ogólnikowo jako "nieprzyjaciel z północy". Upadek Jerozolimy był urzeczywistnieniem zapowiedzi Jeremiasza, ale nie przyniósł poprawy narodu; toteż trzeci okres działalności Proroka podobny jest do pierwszego, z tym, że opór Judejczyków jest jeszcze większy.
Proces formowania się Księgi Jeremiasza należy do nader skomplikowanych. W odróżnieniu od pozostałych proroków, o pierwszej fazie powstawania księgi opowiada sam Jeremiasz. Chodzi o zbiór gróźb wypowiedzianych do roku 605, spisany pod dyktando Proroka przez jego sekretarza, Barucha. Zwój ten po odczytaniu publicznym w świątyni (Jr rozdz. 36 [->Jr 36,1]) został spalony przez króla judzkiego Jojakima, następnie zaś odtworzony przez Jeremiasza wraz z dalszymi uzupełnieniami. Z opisu Jr 36,2-20 wynika niedwuznacznie, że w zwoju tym Prorok zaktualizował swoje poprzednie groźby, odczytując w nich nową, pełniejszą i aktualniejszą treść w świetle wypadków politycznych lat 605/604. Późniejsze swe mowy Prorok dołączył do Księgi najprawdopodobniej w spokojniejszym czasie po upadku Jerozolimy, gdy przebywał w Mispa u zarządcy Godoliasza. W skład zbioru weszły nadto mowy pocieszające, pierwotnie wygłoszone do uprowadzonych do niewoli Izraelitów, następnie rozszerzone również na wygnańców judzkich. Ostatni, najważniejszy etap kształtowania się Księgi nastąpił w niewoli babilońskiej. Tutaj nie tylko uznano prawdziwość proroctw Jeremiasza, stwierdzoną zresztą faktami, ale otoczono jego słowa troskliwą opieką. Toteż zbierano starannie wszystkie urywki jego mów, a jednocześnie odczytywano w nich treść aktualną dla wygnańców, w świetle teologii deuteronomicznej, znanej dobrze również z innych opracowanych równocześnie ksiąg (Pwt; 1-2 Krl i in.). Nie wydaje się jednak, by już w tym czasie Księga przybrała ostateczną postać. Najstarsze tłumaczenie greckie znało Księgę w innej, znacznie krótszej (o 1/8!) postaci literackiej i innym układzie niż dzisiejszy tekst hebrajski. Przyczyną ustawicznych refleksji nad słowami Proroka była niewątpliwie stale rosnąca jego popularność. Świadczą o niej nie tylko wzmianki w 2 Krn 36,12.21; Dn 9,2; Syr 49,6n; 2 Mch 2,1-8; 2 Mch 15,12-16, ale i dobrze rozwinięta literatura apokryficzna (Paralipomena Jeremiae oraz inne pisma qumrańskie z IV groty).
Dzisiejszy układ tekstu hebrajskiego obejmuje, obok historii powołania (rozdz. 1), księgę gróźb (Jr 2,1-25,14), zapowiedzi pocieszające dla Izraela (Jr 26,1-35,19), biografię Jeremiasza pióra Barucha (Jr 36,1-45,5) oraz obszerną sekcję mów przeciw narodom obcym (Jr 46,1-51,64); znacznie później dodano historyczny urywek końcowy (rozdział 52).
Księga zawiera niemal wszystkie prorockie rodzaje literackie. Poza proklamacją w imię Pana, groźbami i karcącymi mowami, najbardziej charakterystyczne dla Jr są mowy polemiczne typu rozprawy sądowej oraz "wyznania" - jedyne w swoim rodzaju źródło zrozumienia osobistych przeżyć autora. Nadto należy wymienić literackie rodzaje kultowe, wyznania grzechów, hymny, modlitwy i liturgie żałobne.
Teologia Jeremiaszowa nawiązuje do ściśle jahwistycznych tradycji prorockich, nadaje im jednak własne, osobiste piętno. Punktem wyjścia jego rozważań jest nie tylko Pan jako Bóg Izraela, ale każdego Izraelity. Jego miłość, nie znająca granic, opiera się na Przymierzu z narodem. Przejście od kolektywizmu do indywidualizmu można stwierdzić zwłaszcza w nakazach i pouczeniach moralnych. Grzech, czyli oddalenie się od Boga, polega głównie na bałwochwalstwie i synkretyzmie religijnym; towarzyszy mu nieodłącznie upadek etyczny i lekceważenie Prawa Bożego (Jr 5,26nn; Jr 6,5n; Jr 7,5n). W życiu publicznym i politycznym należą tu brak ufności do Pana i lekkomyślne wiązanie się przymierzami z narodami pogańskimi. Następstwem grzechu jest gniew Pański i kara w postaci klęsk żywiołowych i pustoszącego najazdu nieprzyjaciela z północy, który zamieni miasta i świątynię w gruzy. Spośród ogólnej zagłady - w chwili głoszenia słowa przez Proroka jeszcze warunkowej - Pan ocali pewną Resztę, z której odbuduje sobie naród święty. Powrót z niewoli będzie pierwszym krokiem na drodze ku nowemu etapowi historii zbawienia i Nowemu Przymierzu (Jr 31,31-34) wraz z powszechnym nawróceniem do Boga. W perspektywie prorockiej łączy Jeremiasz ten okres z pojawieniem się Odrośli Dawidowej, Mesjasza Króla (Jr 23,5-8; Jr 30,9; Jr 33,15). Chrystus na Ostatniej Wieczerzy nawiązał do tego proroctwa, wykazując jego najgłębszy sens (Jr 31,31nn w Mk 14,24 i par.).
Księga odznacza się nie tylko wielkimi walorami poetyckimi, ale przedstawia również bogaty obraz życia prorockiego. Ukazuje światła i cienie losów rzecznika Bożego; nie waha się nawet przedstawić jego wewnętrznych zmagań, wątpliwości aż do chwilowego buntu. Mówi nade wszystko o przemożnej sile słowa Bożego, któremu Prorok musi się podporządkować nawet za cenę największych cierpień i wyrzeczeń. Misja prorocka Jeremiasza, pozornie bezskuteczna, nadała w rzeczywistości właściwy kierunek religijności Judejczyków w niewoli: umożliwiła im przetrwanie w ciężkich latach niewoli i odnowę życia religijnego po powrocie do kraju.
Jr 1
Wstęp do księgi
1 Słowa Jeremiasza, syna Chilkiasza, z rodu kapłańskiego, który był w Anatot, w ziemi Beniamina. 1Krl 2,26-27
1,1 Anatot, dziś Anata, wieś odległa o sześć km na północny wschód od Jerozolimy, do której Salomon zesłał na wygnanie kapłana Abiatara (por. 1 Krl 2,26).
1,1. Anatot. Dokładne położenie Anatot, kapłańskiego miasta należącego do pokolenia Beniamina, od długiego czasu jest przedmiotem sporów. Znajdowało się ono na wysokim wzgórzu Ras el-Charruba na południe od wioski Anata lub w dolinie łączącej się z Anata (żydowski historyk Józef Flawiusz utożsamia Anatot z Anata). Najnowsza hipoteza głosi, że Ras el-Charruba było pierwotnie Anatot, lecz po wygnaniu babilońskim (schyłek VI w. przed Chr.) miasto zostało przeniesione do Anata. Przypuszczenie to wydają się potwierdzać ślady archeologiczne, które zachowały się do naszych czasów. Pierwsza wzmianka o Anatot opisuje je jako miejsce pochodzenia niektórych członków straży Dawida, później zaś jako miejsce wygnania kapłana Abiatara. Według Iz 10,30 miasto znajdowało się na trasie pochodu armii asyryjskiej podczas inwazji Palestyny, nie zostało jednak zniszczone.
2 Do niego Pan skierował słowo za czasów Jozjasza, syna Amona, króla judzkiego, w trzynastym roku jego panowania So 1,1
1,2. Chronologia. Działalność prorocka Jeremiasza rozpoczyna się w trzynastym roku panowania króla Jozjasza (ok. 627 przed Chr.) i trwa aż do jedenastego roku panowania króla Sedecjasza i drugiej deportacji (ok. 587 przed Chr.). Prorok był też najwyraźniej aktywny w kilku pierwszych latach po powrocie z wygnania (zob. Jr 42 - 44). Pierwszy rok jego służby jest znaczący, przypada bowiem w rok po rozpoczęciu reformatorskiej działalności przez Jozjasza i w rok przed ogłoszeniem przez Babilon niepodległości od Asyrii. Świat polityki i świat religii miały wkrótce stać się świadkami poważnych, dramatycznych zmian.
1,2. Jozjasz. We wczesnych latach służby prorockiej Jeremiasza królem Judy był Jozjasz (640-609 przed Chr.). Na początku jego panowania odnaleziono Księgę Prawa (niezidentyfikowany fragment Pisma), po którym to wydarzeniu Jozjasz przeprowadził wiele reform politycznych i kulturalnych. Prawdopodobnie wykorzystał okazję powstałą w wyniku krwawej wojny domowej w Asyrii (ok. 631-626 przed Chr.). Kiedy imperium asyryjskie zaczęło się chylić ku upadkowi, Jozjasz opowiedział się przeciwko ich egipskim sprzymierzeńcom i poległ w bitwie lub został zamordowany pod Megiddo w 609 przed Chr.
3 i następnie za czasów Jojakima, syna Jozjasza, króla judzkiego, aż do końca jedenastego roku [rządów] Sedecjasza, syna Jozjasza, króla judzkiego, aż do uprowadzenia w niewolę [mieszkańców] Jerozolimy w piątym miesiącu.
1,3 W. 2-3 dotyczą okresu od ok. 626 r. do lipca 587, a więc nie odnoszą się do rozdz. 40-44. (Zob. na końcu tomu chronologię epoki).
1,3. Jojakim. Jojakima umieścił na tronie Judy Egipt, który najechał bezbronny obszar Palestyny po upadku imperium asyryjskiego (ok. 608 przed Chr.). Pierwotnie nosił król imię Eliakim, lecz Egipcjanie zmienili je na Jojakim. Jojakim był wasalem Egiptu aż do 605 przed Chr., kiedy Babilończycy pod wodzą Nabuchodonozora II pokonali Egipt w bitwie pod Karkemisz i objęli kontrolę nad obszarem Lewantu. Gdy w cztery lata później Babilończycy pojawili się na granicy Egiptu, Jojakim zbuntował się przeciwko nim, stając ponownie po stronie Egiptu. Spotkała go jednak surowa kara. Babilończycy zdobyli Jerozolimę w 598/597 roku przed Chr., zaś Jojakim został zabity lub deportowany (Józef Flawiusz twierdzi, że Nabuchodonozor zabił go w Jerozolimie).
1,3. Chronologia. Jeremiasz kontynuował służbę prorocką aż do jedenastego roku panowania króla Sedecjasza (ok. 587 przed Chr.).
1,3. Wygnanie. Jeremiasz był najwyraźniej aktywny po drugiej deportacji, która miała miejsce w 587 przed Chr. (zob. Jr 42 - 44). Babilończycy deportowali wówczas czołowych obywateli kraju. Prace wykopaliskowe prowadzone na terenie Szefeli, Negebu i Pustyni Judejskiej doprowadziły do odkrycia śladów zniszczeń spowodowanych przez Babilończyków. Źródła babilońskie opisują oblężenie Jerozolimy oraz deportację wielu jeńców do Babilonu.
Powołanie Jeremiasza
4 Pan skierował do mnie następujące słowo:
5 Zanim ukształtowałem cię w łonie matki, znałem cię, nim przyszedłeś na świat, poświęciłem cię, prorokiem dla narodów ustanowiłem cię. Iz 49,1; Iz 49,5; Łk 1,15; Ga 1,15; Rz 8,29
1,5 „Znać”, orzekane o Bogu, jest równoznaczne z wybrać i przeznaczyć (Am 3,2; Rz 8,29), „poświęcić” zaś oznacza nie tyle jakieś wewnętrzne uświęcenie, ile oddzielenie dla wykonywania posługi prorockiej.
1,5. Przykłady poznania i wybrania człowieka przez bóstwo jeszcze przed narodzeniem. Istnieje egipski odpowiednik bóstwa znającego człowieka jeszcze przed jego narodzeniem. Bóg Amon znał Pianki (egipskiego faraona z XXV dynastii, panującego w VIII w. przed Chr.), gdy ten „był w łonie matki”. Amon już wówczas wiedział, że człowiek ten będzie w przyszłości władcą Egiptu. W Eposie o Gilgameszu czytamy, że rola ta była Gilgameszowi przeznaczona, „gdy przecięto jego pępowinę”.
1,5. Prorok posłany do narodów. Hebrajski termin przetłumaczony jako „narody” w formie liczby mnogiej oznacza cudzoziemskie narody. Służba prorocka Jeremiasza nie była więc terytorialnie ograniczona. Jego przesłanie było skierowane nie tylko do Judy, lecz również do narodów - jej potencjalnych sprzymierzeńców, a także do nastawionych wobec niej wrogo.
6 I rzekłem: Ach, Panie Boże, przecież nie umiem mówić, bo jestem młodzieńcem! Wj 4,10; Iz 6,8+
7 Pan zaś odpowiedział mi: Nie mów: Jestem młodzieńcem, gdyż pójdziesz, do kogokolwiek cię poślę, i będziesz mówił, cokolwiek ci polecę.
8 Nie lękaj się ich, bo jestem z tobą, by cię chronić – wyrocznia Pana. Ez 2,6
9 I wyciągnąwszy rękę, dotknął Pan moich ust i rzekł mi: Oto kładę moje słowa w twoje usta. Iz 6,6-7; Ez 3,1-3 2Sm 23,2; Iz 59,21
1,9. Położenie ręki na ustach jako gest powołania. Egipskie obrzędy oczyszczenia ust królewskich wskazują na przygotowanie ich do natchnionych wypowiedzi. Rytuały z Mezopotamii często posługują się oczyszczeniem warg jako symbolem oczyszczenia całej ludzkiej osoby. Było to uważane za warunek wstępny, szczególnie w przypadku wieszczących kapłanów, poprzedzający wystąpienie na bożej radzie i zaświadczenie o tym, co widzieli. W przeciwieństwie do tego Jahwe umieszcza słowa w ustach swojego proroka bez wykonania rytuału oczyszczenia.
10 Spójrz, daję ci dzisiaj władzę nad narodami i nad królestwami, byś wyrywał i obalał, byś niszczył i burzył, byś budował i sadził. Oz 6,5; Jr 18,7; Jr 31,28; ...
nbogdanus