KSIĘGA ESTERY
Wstęp do Księgi Estery.
Est 1. Prolog: Sen i spisek.
Est 1.
Est 2. Estera – królową.
Est 3. Haman u władzy. Dekret zagłady Żydów..
Est 4. W trosce o zażegnanie niebezpieczeństwa.
Est 5. Estera przed królem..
Est 6. Pierwszy zawód Hamana i wywyższenie Mardocheusza.
Est 7. Zdemaskowanie Hamana na uczcie.
Est 8. Odmiana w położeniu Żydów.. Dekret rehabilitujący Żydów..
Est 9. Odwet na prześladowcach. Ustanowienie Święta Purim..
Est 10. Wielkość Mardocheusza. Wyjaśnienie snu wstępnego. Notatka o przekładzie.
Wstęp do Księgi Estery
Jest to opis pewnego epizodu z życia dworskiego króla Ahaszwerosza (zwanego także Assuerusem, w formie greckiej Kserksesem), w którym zasadniczą rolę odgrywa Estera, młoda Izraelitka oraz jej stryjeczny brat i opiekun Mardocheusz, związany z dworem perskim. Po oddaleniu swej żony Waszti, król wybrał na nową małżonkę Esterę, nie wiedząc nic o jej żydowskim pochodzeniu. Wielki wezyr królestwa, Haman, wróg Mardocheusza, planuje zagładę nie tylko swego nieprzyjaciela, ale także wszystkich Żydów na terenie Persji. Estera udaremnia ten plan swoją interwencją, uzyskuje od króla wyrok śmierci na Hamana i nieprzyjaciół Żydów, Mardocheusz zaś otrzymuje godność wezyra. Na pamiątkę tego zdarzenia zostaje ustanowione święto Purim ("losów", od losu rzucanego, celem ustalenia dnia zagłady Żydów przez Hamana), obchodzone 14/15 Adar (tj. na przełomie lutego i marca).
Opowiadanie opiera się na faktach i realiach historycznych, lecz sposób ich zestawienia jest dowolny. Obok znacznie skróconej perspektywy historycznej (np. Mardocheusz przedstawiony jest jako jeden z uprowadzonych do niewoli przez Nabuchodonozora, musiałby mieć więc ponad 100 lat), zawiera księga szereg nieścisłości i niekonsekwencji (różna rola doradców królewskich w różnych wypadkach, Herodot podaje inną królowę Persów w opisywanych latach, odroczenie dekretu zagłady o 9 lub 11 miesięcy itd.). Trudno też dowieść, że opisane zdarzenie spowodowało wprowadzenie Święta Purim. Wskazówka o ustanowieniu tego święta czyni wrażenie późniejszego dodatku, a księga ma, być może, uzasadnić genezę istniejącego już święta.
Rodzaj literacki księgi nie należy do prostych; skupia on obok opowiadania historycznego elementy mądrościowe, anegdoty, swobodne opisy i dekrety. Sposób ich zestawienia, a nawet charakterystyka osób wskazują na budujące tendencje autora. Chciał on zapewne napisać opowiadanie do czytania w synagodze w Święto Purim. Księga wprawdzie - w tekście hebrajskim - nie wymienia ani razu imienia Boga (a nawet unika go tam, gdzie należałoby je wymienić), zakłada jednak Jego Opatrzność, posługującą się wypadkami dziejowymi. Nadto autor zwraca niekiedy pośrednio uwagę na teksty ksiąg świętych, stwierdzające działanie Boże w historii oraz na ideę wolnego wyboru Izraela i Przymierza z Bogiem; to właśnie gwarantuje wzmiankowaną w 4,14 "pomoc z innego miejsca" (tj. od Boga).
Daty napisania księgi nie da się ustalić dokładnie. Powstała ona niewątpliwie w okresie między III a I w. przed Chr. Już 2 Mch (ok. r. 50 przed Chr.), zna dobrze "dzień Mardocheusza" jako święto żydowskie. Być może podatną atmosferą dla przypomnienia cudownego uwolnienia Izraelitów od zagłady były tragiczne chwile przed wystąpieniem Machabeuszów lub pewne epizody ich walk.
Kanoniczność Est była powszechnie przyjmowana z wyjątkiem pewnych wtórnokanonicznych dodatków, zachowanych (lub napisanych) w języku greckim: są to dekrety królewskie, sen Mardocheusza z wyjaśnieniem, modlitwy Mardocheusza i Estery oraz kilka urywków o charakterze historycznym. Tłumaczenie greckie dołączyło te dodatki do poszczególnych rozdziałów tekstu zasadniczego. Tak również jest w obecnym tłumaczeniu. Wulgata natomiast i zależne od niej przekłady umieszczają je na końcu księgi (Est 10,4-16,24).
Estera, podobnie jak Judyta, dzięki uratowaniu ludu Bożego od zagłady uchodzi w tradycji i liturgii za typ Maryi.
Est 1
Prolog: Sen i spisek
1a W drugim roku panowania wielkiego króla, Artakserksesa, pierwszego Nisan, miał sen Mardocheusz, syn Jaira, syna Szimejego, syna Kisza z pokolenia Beniamina,
1,1a-10,31 Passusy Est z numeracją liczbowo-literową (w BJ drukowane kursywą, co – cytując stamtąd – zachowano w niniejszym komentarzu) są dodatkami grec., dołączonymi do tekstu hebr. Kościół uznał je za natchnione, a św. Hieronim umieścił na końcu swego przekładu – Wulgaty (10,4n). Tu i w BJ znalazły się one tam, gdzie są umieszczone w Sept., z numeracją według Rahlfsa wydania krytycznego.
1,1a Artakserkses. Według grec., w którym myli się imię „Kserkses” z imieniem jego następców. W BJ już tutaj: „Aswerus. Jest to łac. i pol. trankrypcja formy hebr. perskiego imienia Kszajarsz, po grec. Kserkses (por. Ezd 4,6).
— miał sen. O śnie Mardocheusza mowa tylko w tekście grec., a podaje się w ten sposób z góry, choć w formie enigmatycznej i apokaliptycznej, nić przewodnią opowieści (klucz znajduje się w 10,3a-k). Tym chwytem literackim podkreśla się interwencję Bożą.
1b Żyd, mieszkający w mieście Suzie, mąż wybitny, pełniący służbę na królewskim dworze.
1,1b Suza – położona na wschód od Babilonii dawna stolica Elamu i zimowa rezydencja królów perskich.
1c Był on z liczby jeńców, których uprowadził Nabuchodonozor, król babiloński, wraz z Jechoniaszem, królem judzkim. 2Krl 24,8; 2Krl 24,15
1,1c Chronologia jest bardzo swobodna: genealogię Mardocheusza zamarkowano paroma tylko imionami, choc obejmuje ona pięć lub sześć wieków. On sam jest przedstawiony równocześnie jako dworzanin Aswerusa (ok. 480) i jako deportowany razem z Jechoniaszem (=Jojakin, ok. 598).
1d A sen jego był taki: Oto słychać było krzyki i wrzawę, gromy, trzęsienie ziemi i zamieszanie na niej. 1e I oto przyszły dwa smoki wielkie, stanęły gotowe do walki ze sobą i rozległ się ich ryk ogromny. 1f Na ten ich ryk przygotował się cały naród do walki, aby zwalczyć naród sprawiedliwych. 1g A oto [nastał] dzień ciemności i mroku, ucisku i udręczenia, nieszczęścia i wielkiego zamieszania na ziemi. 1h I wzburzył się cały naród sprawiedliwy; lękając się swego nieszczęścia, gotowi byli na zagładę, zawołali do Boga. 1i Na skutek tego wołania wyłoniła się jakby z małego źródła wielka rzeka, wiele wody.
1k Wzeszła światłość i słońce, a poniżeni zostali wywyższeni i pochłonęli potężnych. Est 8,16; So 2,3+
1l Zbudziwszy się po owym widzeniu sennym, Mardocheusz aż do nocy rozważał je w swoim sercu i wszelkimi sposobami chciał poznać to, co Bóg zamierzał uczynić. 1m A gdy Mardocheusz odpoczywał na dziedzińcu z Gabatą i Tarrą, dwoma eunuchami króla strzegącymi dziedzińca, Est 2,21n; Est 6,2n
1,1m Imiona eunuchów mają rozmaite formy zależnie od tekstów. W BJ ujednolicono i wszędzie: “Bigtan i Teresz”.
1n posłyszał ich rozmowy i odkrył ich knowania. Przekonał się, że byli gotowi podnieść rękę na króla Artakserksesa, i doniósł o nich królowi. 1o Król przeprowadził śledztwo przeciw tym dwom eunuchom, a gdy przyznali się do winy, odprowadzono ich na śmierć.
1p Król zaś opisał te wydarzenia na pamiątkę, ale i Mardocheusz też napisał o tych sprawach. Est 6,1; Est 10,2
1q I powierzył król Mardocheuszowi służbę na dziedzińcu [królewskim], i obdarował go za to podarunkami. Est 6,3
1r Lecz Haman, syn Hammedaty, Bugajczyk, miał względy u króla i starał się zaszkodzić Mardocheuszowi oraz jego ludowi z zemsty za tamtych dwóch eunuchów królewskich. Est 3,1n Est 3,5-6
1 A było to za dni Aswerusa; Aswerus ten panował od Indii aż do Etiopii nad stu dwudziestu siedmiu państwami.
1,1. Kserkses. Kserkses, greckie imię króla, którego tekst hebrajski określa mianem Aswerusa, panował w Persji w latach 486-465 przed Chr. Jego ojcem był Dariusz Wielki, matką Atossa, córka Cyrusa. Odziedziczył on po ojcu rozległe imperium, nie zdołał jednak poszerzyć jego granic mimo podjęcia kilku prób. Polityka Kserksesa wobec różnych grup religijnych radykalnie różniła się od polityki stosowanej przez Cyrusa i Dariusza. Religią, którą sam wyznawał - podobnie jak ojciec - był zoroastryzm. Kserkses uważał obcą religię za możliwe zarzewie buntu, zniszczył też wiele obcych świątyń, by zapanować nad odśrodkowymi tendencjami ludów zamieszkujących jego imperium. Brak nowych podbojów stworzył też nieznane wcześniej napięcia ekonomiczne. Wojny z Grecją, zamiast dostarczyć łupów i daniny do królewskiego skarbca, i poszerzyć pole handlu, stały się drenażem dla gospodarki. Do naszych czasów zachowało się ponad dwadzieścia inskrypcji związanych z postacią Kserksesa, z których najważniejszą jest inskrypcja z Daiwa. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Ezd 4,6.
1,1. Panował nad stu dwudziestu siedmiu państwami. Główną jednostką administracyjną imperium perskiego była satrapia. Liczba satrapii wahała się od dwudziestu do trzydziestu jeden, w tekście nie chodzi więc o nie. Przypuszczalnie jest to wzmianka o mniejszych okręgach administracyjnych lub grupach etnicznych wchodzących w skład imperium.
HERODOT. Herodot był greckim historykiem, który żył w V w. przed Chr. Jego najbardziej znanym dziełem są Dzieje (powstały ok. 445 przed Chr.), w których opisał przebieg wojen Persów z Grekami, m.in. bitwy: pod Maratonem, Termopilami i Salaminą. Jako bezpośredni świadek, Herodot dostarcza cennych informacji na temat kultury greckiej i perskiej w tym okresie. Chociaż wydaje się autorem zbyt łatwowiernym, zgromadził w swoim dziele mnóstwo istotnych wiadomości i opisów (np. miasta Babilon). Przede wszystkim jednak cenimy Herodota jako nie...
nbogdanus