DRUGA KSIĘGA SAMUELA
Wstęp do Ksiąg Samuela.
2 Sm 1. KRÓL DAWID.. Dawid opłakuje śmierć Saula.
2 Sm 2. Dawid królem judzkim..
2 Sm 3. Rodzina Dawida. Abner.
2 Sm 4. Zamordowanie Iszbaala.
2 Sm 5. Dawid królem nad całym Izraelem. Stolica państwa. Rodzina Dawida. Klęska Filistynów..
2 Sm 6. Arka Boża w Jerozolimie.
2 Sm 7. Dom Boży i pałac Dawida.
2 Sm 8. Zwycięstwo nad sąsiednimi narodami.
2 Sm 9. INTRYGI O NASTĘPSTWO TRONU.. Meribbaal, syn Jonatana.
2 Sm 10. Wojna z Ammonitami.
2 Sm 11. Grzech Dawida – Batszeba.
2 Sm 12. Dalsza walka z Ammonitami.
2 Sm 13. Tamar i Amnon. Zemsta Absaloma. Ułaskawienie Absaloma.
2 Sm 14. Mądra kobieta z Tekoa. Absalom powraca do łask.
2 Sm 15. Bunt Absaloma. Ucieczka Dawida.
2 Sm 16. Absalom w Jerozolimie.
2 Sm 17. Przed bitwą ojca z synem..
2 Sm 18. Klęska i śmierć Absaloma. Radosne nowiny o zwycięstwie.
2 Sm 19. Dawid w drodze do Jerozolimy.
2 Sm 20. Powstanie Szeby.
2 Sm 21. UZUPEŁNIENIA.. Gibeonici. Cztery wojny z Filistynami.
2 Sm 22. Pieśń dziękczynna Dawida.
2 Sm 23. Ostatnie słowa Dawida. Sławni żołnierze Dawida.
2 Sm 24. Spis ludności i jego następstwa.
Wstęp do Ksiąg Samuela
1-2 Sm stanowiły w tekście oryginalnym pierwotnie jedną księgę; podziału jej na dwie części dokonała Septuaginta łącząc je wraz z 1-2 Krl w jedną całość (1-4 Krl). W ślad za tradycją grecką przyjęła dwuczęściowy podział na 1-2 Sm najpierw Biblia łacińska, a wreszcie mniej więcej w XV w. po Chr. tradycja żydowska. Nazwa pochodzi od domniemanego jej autora. Późnożydowska (talmudyczna) tradycja wymienia prócz Samuela także Gada "Widzącego" i Natana jako współautorów (por. zestawienie tych trzech osób już w 1 Krn 29,29). Samuel, ostatni z Sędziów, nie jest jednak jedyną główną postacią obu ksiąg. Jest nią jedynie w pierwszej części opisu (1 Sm rozdz. 1-12); następnie przedstawia 1 Sm wybór na króla i panowanie Saula, na tle którego pojawia się Dawid (1 Sm 13-31). Monarchii Dawidowej, jej rozwojowi, prężności administracyjnej i wojskowej poświęcona jest 2 Sm. Przedstawia ona postać Dawida na tle jego zwycięskich walk wewnętrznych i zewnętrznych, jako prawdziwego monarchę teokratycznego, nie pozbawionego jednak słabości i upadków.
Struktura literacka 1-2 Sm zdradza długi okres rozwoju. Choćby autor nie stwierdził tego wyraźnie (por. 2 Sm 1,18), istnienie szeregu starszych dokumentów (por. np. 1 Krn 27,24), z których korzystał (np. 2 Sm 23,1-7), nie ulega wątpliwości. Wskazują na to dublety (2 Sm 8,16-18 - por. 1 Sm 20,23-26; 1 Sm 10,11 - por. 1 Sm 19,24), rozbieżności w opisach tych samych zdarzeń (1 Sm rozdz. 8; 1 Sm 10,17-25; rozdz. 12 w porównaniu z 1 Sm 9,1-10,16; 1 Sm 10,26-11,15) oraz niekonsekwencje chronologiczne w układzie materiału. Najprawdopodobniej chodzi o szereg opisów i tradycji różnego pochodzenia, które nieznany autor opracował w dość zwartą całość. Jego wkład teologiczny i literacki (wielka umiejętność narracyjna) nadał księgom jednolity, oryginalny charakter. Za datę dzisiejszej redakcji należy przyjąć okres między podziałem monarchii izraelskiej na dwa państwa (autor używa technicznych określeń państwa Izrael i Juda) a upadkiem państwa judzkiego i dynastii Dawidowej (586).
Biorąc pod uwagę starożytność opracowanych źródeł, sięgających może częściowo opisywanego okresu, księgi odtwarzają wiernie dzieje swej epoki. Chodzi jednak nie o historię samego biegu zdarzeń, ale o typowo biblijne spojrzenie na przeszłość, o wpływ, jaki wywarły dzieje okresu wczesnej monarchii na strukturę teokratyczną społeczności, na jej religijność i głębokie przemiany. Często więc autor przedstawia zdarzenia w sposób, w jaki utrwaliły się one nie w kronikarskim zapisie, lecz w świadomości narodu. Mimo to charakterystyka osób jest wierna i wnikliwa. Samuel ukazany jest jako typowa postać przełomowa między tradycyjną, charyzmatyczną formą władzy w Izraelu (okres Sędziów) a rodzącą się monarchią. Saul - to postać tragiczna, początkowo wielce obiecująca, później jednak na skutek poważnych niewierności stanowi niejako negatywne tło dla Dawida, właściwego bohatera księgi.
Główną myślą religijną księgi jest urzeczywistnienie dawnego wyboru Izraela przez Boga w nowej formie władzy teokratycznej. Dokonuje się ono przez trzy zasadnicze instytucje: profetyzm, kapłaństwo skupione przy świątyni w Jerozolimie oraz przez dynastię Dawida. Profetyzm reprezentuje Samuel, będąc jednocześnie kapłanem i "widzącym", oraz Natan, prorok dworu królewskiego Dawida. Jego proroctwo dla króla i jego dynastii (2 Sm 7,1-17) stanowi punkt kulminacyjny księgi: Bóg zawarł bezwarunkowe przymierze z potomstwem Dawida, powierzając mu panowanie nad swoim narodem. W tym sensie historia Dawida nabiera cech prorockich; rozpoczyna ona długą drogę ku wypełnieniu zbawczego planu Bożego w wielkim Potomku Dawida, Jezusie Chrystusie.
Lud Boży w okresie wypełnienia planu Bożego powita Jezusa z Nazaretu jako "syna Dawida" (Mk 11,10; Mt 12,23; Mt 15,22; Mt 20,30), jakkolwiek będzie On jego Panem (Mk 12,35-37 i par.). Podobnie cały NT zrozumie mesjańską działalność Chrystusa jako wypełnienie obietnic danych Dawidowi (Dz 2,30; Rz 1,3; Hbr 1,5). W ten sposób historia Dawida pozostaje dla chrześcijan nie tylko epizodem historii zbawienia, ale pierwszym bezpośrednim ogniwem oczekiwania i wiary w przyjście Chrystusa.
2 Sm 1
KRÓL DAWID
Dawid opłakuje śmierć Saula
1 Po śmierci Saula wrócił Dawid, po zwycięstwie nad Amalekitami, i zatrzymał się przez dwa dni w Siklag. 1Sm 31,1-13; 1Sm 30
1,1-16 Inna tradycja dotycząca śmierci Saula. Opowieść ta - bezpośrednia kontynuacja rozdz. 30 - jest sama w sobie złożona: według jednej tradycji któryś z wojowników przynosi wiadomość o śmierci Saula i Jonatana, Dawid zaś i jego ludzie opłakują zmarłego króla (w. 1-4.11-12), według drugiej - jakiś młody Amalekita chwali się, że zabił Saula, i przynosi insygnia królewskie, oczekując za to nagrody, lecz Dawid skazuje go na śmierć (w. 5-10.13-16).
1,1. Chronologia. Było to ok. 1010 przed Chr. Datę tę można ustalić, licząc wstecz od pewnych wydarzeń z późniejszego okresu monarchii.
1,1. Siklag. Nie udało się zlokalizować miejsca starożytnego Siklag. Na temat różnych możliwości jego umiejscowienia zob. komentarz do 1 Sm 27,6.
2 Trzeciego dnia przybył jakiś człowiek z obozu, z otoczenia Saula. Odzienie miał podarte, a głowę posypaną ziemią. Podszedłszy do Dawida, padł na ziemię i oddał mu pokłon.
1,2. Posypywanie głowy popiołem. Zwyczaj posypywania głowy ziemią, prochem lub popiołem stanowił typowy wyraz żałoby w całym okresie Starego Testamentu, przetrwał też do czasów Nowego Testamentu. Obowiązywał również w Mezopotamii i Kanaanie. Wiele obrzędów żałobnych służyło identyfikacji żywych zc zmarłymi. Posypywanie głowy prochem może być postrzegane jako symboliczne przedstawienie pogrzebu.
1,2. Pokłon wyrażający cześć. Na Bliskim Wschodzie typowym sposobem okazania szacunku i uległości było oddanie pokłonu aż do ziemi. W egipskiej sztuce grobowej można znaleźć liczne przedstawienia sług i urzędników królewskich oddających niski pokłon faraonowi. Listy z Amarny (XIV w. przed Chr.) rozpoczynają się pozdrowieniem, później zaś tradycyjną formułą, wyrażającą cześć wobec faraona przez skłonienie się siedem razy do przodu i siedem do tyłu.
1,2. Rozpowszechnianie wiadomości. Typowym oficjalnym sposobem rozpowszechniania wiadomości było przekazywanie ich za pośrednictwem kurierów. Jednak kurierów wysyłano jedynie do niektórych miejsc o kluczowym znaczeniu. Ponieważ administracja Saula została wybita niemal do nogi, zaś niedobitki uciekły lub pochowały się, przypuszczalnie niewielu było (jeśli w ogóle) oficjalnych kurierów, którzy mogliby zanieść do Gil-boa wiadomość o wyniku bitwy, szczególnie zaś do Siklag, leżącego 125 km na południe od jej miejsca. Innymi osobami przynoszącymi wieści mogli być powracający z wojny żołnierze lub najemnicy wędrujący z miasta do miasta. W takim jednak przypadku Amalekita najwyraźniej szukał Dawida, spodziewając się zdobyć jego przychylność.
3 Dawid zapytał go: Skąd przybywasz? Odpowiedział mu: Ocalałem z izraelskiego obozu. 1Sm 4,12-17
4 Rzekł do niego Dawid: Opowiedz mi, proszę, co się tam stało? Opowiedział więc, że ludzie uciekli z pola walki, wielu z ludzi zginęło, i że ponieśli śmierć również Saul i jego syn, Jonatan. 5 Dawid wypytywał młodzieńca, który mu przyniósł te wieści: Skąd ty wiesz, że umarł Saul i jego syn, Jonatan? 6 Młodzieniec, który przyniósł te wieści, odparł: Przypadek zrządził, że znalazłem się na górze Gilboa i właśnie Saul stał oparty na swej włóczni, gdy dosięgały go rydwany i jeźdźcy.
1,6. Oparty na włóczni. Włócznia była ważnym symbolem Saula: bronią, której użył przeciwko Dawidowi (1 Sm 18,10-11), znakiem służącym jego identyfikacji jako króla (1 Sm 26,11) i podporą, na której wspierał się w obliczu śmierci.
7 Rozejrzał się i spostrzegłszy mnie, przywołał do siebie. Odpowiedziałem: Oto jestem. 8 Zapytał mnie: Kim jesteś? Odrzekłem: Jestem Amalekitą.
1,8. Amalekita. Zob. komentarz do Pwt 25,17-19. Ponieważ to Amalekici przypuścili zbrojną napaść na miasto Dawida, Siklag (zob. komentarz do 1. Sm 30,1), życie tego człowieka było zagrożone, dlatego jego wieści nie uznano by za wiarygodne.
9 Rzekł mi: Podejdź, proszę cię, i dobij mnie, gdyż czuję zawroty głowy, chociaż jeszcze jest we mnie całe życie.
1,9. Prośba Saula. Śmierć Saula była nieuchronna, dobicie go przez Amalekitę wydawało się lepsze od niewoli (zob. komentarz do 1 Sm 31,3-5). Saul pragnął umrzeć w najmniej bolesny sposób.
10 Podszedłem więc i dobiłem go, bo wiedziałem, że nie będzie żył po swoim upadku. Potem zabrałem diadem, który miał na głowie, i naramiennik. Przynoszę to memu panu. 2Krl 11,12
1,10. Korona/diadem i naramiennik. Chodzi tutaj raczej o „diadem" - przedmiot umieszczony na czole lub w przedniej części hełmu. Diadem uznawano często za symbol władzy. Już w okresie sumeryjskim diadem był jednym z insygniów władzy królewskiej przekazywanym władcy przez boga Anu. Być możne najlepiej znanym przykładem starożytnego diademu jest wąż (ureus),umieszczany w przedniej części korony egipskich faraonów, który miał mieć ochronne właściwości. W opisach szat najwyższego kapłana Izraelitów diadem jest zwykle łączony ze „złotą blachą" [BT]; (zob. komentarz do Kpł 8,9). O naramienniku nie ma wzmianek w innych tekstach Starego Testamentu. Naramienniki jako ozdoba były rozpowszechnione w I tysiącleciu przed Chr. Najstarsze naramienniki odnalezione w Izraelu są datowane przez archeologów na XI w. przed Chr. Naramienniki i diadem wymieniono na liście biżuterii, którą asyryjski król Senuacheryb podarował swojemu synowi (i następcy tronu), As-sarhaddonowi.
11 Dawid, schwyciwszy swe szaty, rozdarł je. Tak też uczynili wszyscy mężowie, którzy z nim byli.
1,11. Rozdarcie szat jako znak żałoby. Obok posypywania głowy popiołem, rozdarcie szat było tradycyjną formą okazywania żałoby obowiązującą na Bliskim Wschodzie. Jednego z pozabiblijnych przykładów dostarcza ugarycki epos o Akchat (ok. 1600 przed Chr.), w którym siostra bohatera rozdziera szaty ojca, przepowiadając nadchodzącą suszę. Taki gest często wyrażał ból z powodu śmierci krewnego, przyjaciela lub znanej postaci.
12 Potem lamentowali i płakali, i pościli aż do wieczora z tego powodu, że padł od miecza Saul, a także syn jego, Jonatan, i z powodu ludu Pańskiego i domu Izraela. 1Sm 31,13+
1,12. Obrzędy żałobne. Wiele obrzędów żałobnych ma swoje źródło w:
1. identyfikacji ze zmarłym,
2. zamiarze dostarczenia czegoś zmarłemu lub
3. chronieniu żywych przed zmarłymi.
Nie zawsze jednak da się prześledzić powstawanie jakiegoś obrzędu. Płacz, zawodzenie i lamentacje były ważnym elementem obrzędów pogrzebowych u większości ludów Bliskiego Wschodu. Cierpienie i ból wyrażano, poszcząc, rozdzierając szaty i przywdziewając szaty pokutne.
13 Odezwał się Dawid do młodzieńca, który mu przyniósł te wieści: Skąd ty jesteś? Odparł: Jestem synem przybysza amalekickiego.
14 Powiedział do niego Dawid: Jak to? Nie bałeś się podnieść ręki, by zabić pomazańca Pańskiego? 1Sm 26,9
15 Wezwał więc Dawid jednego z młodzieńców i dał rozkaz: Podejdź i przebij go! Ten zadał mu cios taki, że umarł.
1,15. Rozkaz Dawida. Rozkaz stracenia Amalekity wynikał z wielu skomplikowanych uwarunkowań. Jak już wskazaliśmy, sam fakt, że był Amalekitą, narażał go na niebezpieczeństwo. Po drugie, skoro Dawid dwukrotnie nie skorzystał z okazji zabicia Saula tylko z szacunku dla pozycji pomazańca Bożego, tym bardziej oczekiwał takiego poszanowania od innych. Po trzecie, gdyby Dawid potraktował przychylnie czyn Amalekity, zostałby oskarżony o wysłanie zabójcy w celu zgładzenia Saula. Dla Dawida ważne było zdystansowanie się od zabójcy Saula, nawet jeśli usprawiedliwiał dokonanie morderstwa ze względów humanitarnych.
16 Dawid zaś wołał w jego stronę: Odpowiedzialność za twoją krew [zrzucam] na twoją głowę! Usta twe wydały o tobie świadectwo, gdy mówiły: Ja zabiłem pomazańca Pańskiego. Joz 2,19; Kpł 20,9
1,16 wołał w jego stronę. BJ: „powiedział do niego”, za tekstem hebr. Dawid zwraca się do umarłego: jego krew nie będzie wołała o pomstę na Dawidzie, gdyż został sprawiedliwie skazany na śmierć (por. 1 Krl 2,32).
17 Dawid zaśpiewał potem żałobną pieśń na cześć Saula i jego syna, Jonatana,
1,17-27 Elegia ta (w. 19-27) jest z całą pewnością utworem autentycznym.
Elegie. Przykłady lamentacji pogrzebowych można znaleźć w literaturze Bliskiego Wschodu. Być może najbardziej znany jest lament Gilgame-sza po śmierci jego przyjaciela, Enkidu, zapisany na ósmej tabliczce Eposu o Gilgameszu. Elegia Dawida wzywa, by inni przyłączyli się do opłakiwania poległych, oraz wychwala ich cnoty i bohaterskie czyny.
18 i polecił, aby się uczyli [jej] potomkowie Judy. Właśnie ona została zapisana w Księdze Sprawiedliwego: Joz 10,13+
1,18 BJ: „Powiedział (to po to, by uczyć potomków Judy używania łuku; jest ona zapisana w Księdze Sprawiedliwego)”, za tekstem hebr. Ta księga to jakiś stary zbiór poetycki, cytowany także w Joz 10,13. Pieśń tę śpiewano przy ćwiczeniach strzelania z łuku (por. 2 Sm 22,35 i ten sam czasownik w Ps 144,1).
1,18. Księga Jaszar/Księga Sprawiedliwego. Uczeni sądzą, że Księga Jaszar zawierała starożytne relacje poetyckie o bohaterskich czynach (Biblia wspomina o niej jeszcze tylko w Joz 10,13). Dzieło nie zachowało się do naszych czasów. Tytuł Jaszar może być przymiotnikiem oznaczającym „sprawiedliwego" lub formą hebrajskiego czasownika „śpiewać".
19 O Izraelu, twa chwała na wyżynach twoich leży pobita. Jakże padli bohaterowie? 1Mch 9,21
20 ...
nbogdanus