towaroznawstwo.doc

Wybrane metody oceny jakościowej

1.     Metody punktowe

Metody punktowe należą do metod skalowania. W ocenie jakości sensorycznej zajmują szczególne miejsce, bowiem ujmują wszystkie oceniane oddzielnie cechy produktu w jedną liczbę, która kompleksowo wyraża jakość ogólną badanego produktu.

Skale punktowe łączą zalety skal werbalnych i skal liczbowych. Każdy punkt skali ma umowne liczby oraz odpowiadające im określenie (lub określenia) słowne. Precyzja uzyskanych wyników zależy od poprawnego zdefiniowania poszczególnych poziomów jakości i jest to pierwszy warunek by uzyskać poprawne wyniki. Drugim warunkiem jest wyszkolenie zespołu oceniającego, pozwalające na jednoznaczne rozumienie definicji poszczególnych cech obiektu. Definicje nie mogą zawierać pojęć o charakterze emocjonalnym i zbyt ogólnym.

Poprawnie skonstruowana skala punktowa powinna spełniać cztery warunki:

1)     każdy stopień skali powinien odpowiadać odmiennemu poziomowi jakości uchwytnemu dla oceniającego;

2)     każdemu punktowi skali (czyli każdemu poziomowi jakości) powinna odpowiadać jednoznaczna definicja jakości;

3)     liczba punktów skali powinna być ograniczona i nie powinna przekraczać 11 stopni, a dla seryjnych, rutynowych oznaczeń zalecana jest skala pięciopunktowa;

4)     wszystkie cechy powinny być oceniane na skali o jednakowej liczbie punktów.

Skale punktowe różnią się pod względem stopnia ich rozbudowania, konstrukcji oraz powiązania z klasami jakościowymi; to zróżnicowanie ma wpływ na otrzymywane wyniki. Znane jest zjawisko niechęci oceniających do korzystania ze skrajnych stopni skali. Na przykład w skalach stupunktowych rzadko wykorzystywanych jest pierwszych i ostatnich 25 punktów. Przyjmuje się w tych skalach następujące klasy jakości:

§         0-20 punktów – jakość zła;

§         21-40 punktów – jakość niezadowalająca;

§         41-60 – jakość dostateczna;

§         61-80 – jakość dobra;

§         81-100 – jakość bardzo dobra.

Ponieważ oceniający najczęściej korzystają z środkowych 50 punktów, więc produkt jest oceniany tylko na trzech poziomach: niezadowalającym, dostatecznym i dobrym. Poza tym wątpliwa jest zdolność oceniających do zdefiniowania i rozróżnienia 100 punktów skali. O wiele prostszą i łatwiejszą do zastosowania w praktyce jest metoda oceny pięciopunktowej, w której skala została sprowadzona do 5 stopni, a ważność poszczególnych cech jest określana  przez odpowiadające im współczynniki ważkości.

Ocena pięciopunktowa została zaproponowana w 1957 roku przez prof. Damzego Tilgnera. Nawiązuje do systemu ocen szkolnych i dlatego czasem jest nazywana skalą szkolną. Obejmuje pięć klas jakości:

§         5 – jakość bardzo dobra;

§         4 – jakość dobra;

§         3 – jakość dostateczna;

§         2 – jakość niedostateczna;

§         1 -  jakość zła.

Poziom każdej cechy określony jest odpowiednią definicją.

W pierwszym etapie następuje wybór cech charakterystycznych i istotnych dla jakości danego produktu.

W drugim etapie ustalane są definicje dla pięciu poziomów jakości każdej wybranej cechy. Gdy konieczne jest wyodrębnienie większej liczby poziomów i jest możliwe określenie definicji tych poziomów, wówczas skale można rozszerzyć, stosując oceny pośrednie: 4,5; 3,5; 2,5; 1,5.

W trzecim etapie należy dokonać weryfikacji skonstruowanego układu skali punktowej przez kilkakrotne, (co najmniej, dwukrotne) przeprowadzenie próbnych ocen produktu. Oceny powinny być dokonane przez pięcioosobowe zespoły ekspertów (pożądana jest większą liczba osób), którzy po ukończeniu oceny mają wydać opinie o poprawności definicji i dokonać ewentualnej korekty.

W czwartym etapie następuje ustalenie współczynników ważkości (nazywanych też współczynnikami wagowymi) poszczególnych cech, z uwzględnieniem ważności danej cechy dla ogólnej oceny produktu (ustalenie współczynników ważkości to określenie udziału każdej z cech w ocenie ogólnej produktu). W tym przypadku suma współczynników jest równa 1,0.

Przykład oceny punktowej dla opakowań wybranych produktów przedstawia poniższa tabela:

Można przyjąć też inne kryterium ustalania współczynników ważkości np. od 1 do 3 gdzie:

1 – przeciętne,

2 – istotne;

3 – ważne.