POJĘCIA I ISTOTA MIĘDZYNARODOWEJ INTEGRACJI GOSPODARCZEJ
Geneza pojęcia integracja gospodarcza oznaczającego łączenie się oddzielnych gospodarek w większe, wyodrębnione regiony, sięga drugiej połowy XX w., choć samo słowo integracja pojawiło się znacznie wcześniej
etymologia słowa: Integratio (łac) – „odnowienie”; Integer – „nietknięty”, „cały”
INTEGRACJA – to scalanie, proces połączenia części w całość, zespolenie i zharmonizowanie składników zbiorowości
INTEGRACJA GOSPODARCZA – scalanie różnych organizmów gospodarczych i narodowych w jeden ponadnarodowy organizm realizujący przy pomocy określonych mechanizmów i narzędzi określone cele gospodarcze i polityczne
Bella Balasa wskazują na dwie płaszczyzny integracji: statyczną i dynamiczną, rozróżniając stan integracji i proces integracji. STAN to pełna liberalizacja typowa dla jednego organizmu gospodarczego, a PROCES to etap dochodzenia do takiego stanu poprzez usuwanie barier między różnymi gospodarkami.
Cztery typy integracji:
1. Integracja pomiędzy krajami wysoko- i niskorozwiniętymi
2. Integracja pomiędzy krajami rozwijającymi się
3. Ugrupowania tworzone z krajów socjalistycznych
4. Integracje krajów rozwiniętych (druga poł. XX w.) - w ramach tego typu procesy integracyjne przechodzą przez kolejne stopnie, począwszy od strefy wolnego handlu, przez unię celną i wspólny rynek, aż do unii gospodarczo-monetarnej z ograniczoną suwerennością rządów poszczególnych państw.
PRZYCZYNY INTEGRACJI:
Przesłanki integracji gospodarczej możemy podzielić na trzy grupy
o Polityczne – do których można zaliczyć jednolity ustrój państw, wspólne cele polityki ekonomicznej
o Społeczno – ekonomiczne – podniesienie tempa wzrostu narodowego czy dobrobytu
o Inne przesłanki – tworzenie wspólnej infrastruktury, ochrona środowiska
CELE INTEGRACJI GOSPODARCZEJ:
Do celów szczegółowych można zaliczyć:
· Wzrost efektywności gospodarowania, którego wyrazem jest przyrost dochodu narodowego
· Unowocześnienie gospodarki przez strukturalne zmiany produkcji
· Brak ograniczeń w przepływie towarów, usług, ludzi oraz czynników produkcji
· Łatwy dostęp do zewnętrznych zasobów produkcyjnych zwłaszcza surowców i wiedzy technicznej
FORMY WSPÓŁPRACY
W teorii rozróżniamy 5 podstawowych stopni integracji gospodarczej: strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny rynek, unia gospodarczo – monetarna, całkowita integracja. W praktyce najwyższym osiągniętym poziomem integracji jest unia gospodarczo – monetarna. Reprezentuje ją Unia Europejska
1. STREFA WOLNEGO HANDLU – to obszar, w obrębie którego na mocy układu pomiędzy zainteresowanymi państwami zniesione zostały przeszkody w handlu, tzn. cła, ograniczenia ilościowe, itp. Jednocześnie strony układu zachowują możliwość kształtowania własnej polityki handlowej i celnej wobec trzech państw
2. UNIA CELNA – to strefa wolnego handlu uzupełniona o wspólne przepisy celne. Wewnątrz unii występuje pełna swoboda przepływu towarów, zaś na granicach zewnętrznych występuje jedna taryfa celna i wspólna polityka handlowa, stosowana wobec innych krajów.
3. WSPÓLNY RYNEK - to unia celna rozciągnięta również na czynniki produkcji. W ramach tego stopnia mamy do czynienia ze swobodnym przepływem ludzi, towarów, usług i kapitału wewnątrz ugrupowania oraz wspólnych zewnętrznych regulacji zarówno wobec wyrobów jak i czynników produkcji.
JEDNOLITY (WSPÓLNY) RYNEK – rynek dóbr i usług są w pełni (doskonale) zintegrowane, gdy obowiązuje jedna cena na ten sam produkt w poszczególnych krajach, rynek kapitałowy jest w pełni zintegrowany jeżeli np. jest ta sama stopa procentowa na pożyczki, a rynek usług jeśli np. usługi fryzjerskie są w tej samej cenie, to samo tyczy się rynku pracy jeżeli chodzi o płace.
4. UNIA GOSPODARCZO – MONETARNA – rozszerzenie wspólnej polityki na strefę monetarną i politykę gospodarczą. Oznacza to doprowadzenie do funkcjonowania jednego pieniądza i jednego banku emisyjnego, będącego jednocześnie bankiem banków dla banków centralnych krajów członkowskich
5. INTEGRACJA CAŁKOWITA – jedność polityczna, gospodarcza, wojskowa i administracyjna. Osiągnięcie tego poziomu oznacza przejście od procesu do stanu integracji
Pierwsze trzy etapy dotyczą integracji rynkowej, a więc swobody przemieszczania wyrobów (dóbr i usług) i czynników produkcji (pracy i kapitału). Kolejne dotyczą integracji polityki ekonomicznej
CZWARTY ETAP INTEGRACJI (WSPÓLNY RYNEK) MOŻE MIEĆ NASTĘPUJĄCE FORMY:
· Unia Ekonomiczna (Economic Union – EU), która charakteryzuje się wspólnym rynkiem i wysokim stopniem koordynacji najistotniejszych dziedzin polityki ekonomicznej (np. polityki konkurencji społecznej czy ochrony środowiska), a wobec krajów trzecich prowadzona jest wspólna polityka handlowa czynników produkcji i sektorów gospodarki stabilności gospodarczej
· Unia monetarna (Monetary Union – MU), na obszarze której waluty krajów członkowskich powiązane są stałym kursem walutowym i są w pełni wymienialne lub też w krajach członkowskich cyrkuluje jedna wspólna waluta
· Unia Ekonomiczna i Monetarna (Economic and Monetary Union – EMU) łączy w sobie cechy charakterystyczne dla unii monetarnej i gospodarczej, co wymaga wysokiej spójności polityki makroekonomicznej i budżetowej, a integracja ewoluuje w kierunku równorzędnego rozwoju dla tych dziedzin
· Unia Polityczna – po osiągnięciu tego pułapu następuje pełna integracja gospodarcza. Kolejny etap integracji dotyczy sfery politycznej (np. polityki zagranicznej współpracy policyjnej), jednak mającej istotny wpływ mana strefę gospodarczą
PEŁNA INTEGRACJA – instrumenty polityki makroekonomicznej i stabilizacyjnej zostają przekazane na szczebel unijny, a podejmowanie różnorakich działań ma wyglądać tak samo, jak w pojedynczym kraju
HISTORIA NTEGRACJI WALUOWEJ W EUROPIE
Droga do UGiW: 1957-1999
Unia gospodarcza i walutowa stanowiła powracający cel Unii Europejskiej od późnych lat sześćdziesiątych, Cel ten to gwarancja stabilności walutowej i większego zatrudnienia oraz. Na drodze do tego celu napotykano wiele przeszkód natury ekonomicznej i politycznej, które udało się ostatecznie przezwyciężyć dopiero w momencie podpisania w 1992 r. Traktatu z Maastricht (zwanego również Traktatem o Unii Europejskiej i Traktatem UE).
Drogę do unii gospodarczej i walutowej można podzielić na cztery fazy:
1. Od Traktatu rzymskiego do planu Wernera 1957–1970
2. Od planu Wernera do Europejskiego Systemu Walutowego (ESW) 1970–1979
3. Od początku ESW do Traktatu z Maastricht 1979–1992
4. Od Traktatu z Maastricht do wprowadzenia euro i strefy euro 1992–1999
Okres 1945-1958
1944 –System z Bretton Woods (międzynarodowy mechanizm stabilizujący światowy system walutowy w oparciu o złoto lub dolara)
1950-1958 – Europejska Unia Płatnicza – 18 państw członkowskich OEEC: system rozliczeń multilateralnych, system wzajemnego potrącenia deficytu lub nadwyżek bilansów obrotów bieżących, a wynik netto rozliczano w złocie – doprowadzono do pełnej wymienialności walut. (rozwiązała się bo cel został spełniony, kontynuator Europejski Układ Walutowy, MFW)
Okres 1959-1972
- W pełni wymienialne waluty państw EWG
Art 103-107 Traktatu Rzymskiego zobowiązywał państwa członkowskie do traktowania własnych polityk koniunkturalnych i walutowych jako kwestii wspólnego zainteresowania
Efekt to utworzenie Komitetów: Walutowego, do spraw polityki zagranicznej (1960), do spraw średniookresowej polityki gospodarczej (1964), do spraw polityki budżetowej (1964), Prezesów Banków Centralnych (1964)
Pierwsza koncepcja UGW
przesłanka – załamanie systemu z Bretton Woods (1971-1973) oraz dwukrotna dewaluacja dolara
1969 – rada w Hadze potwierdziła polityczną wolę stworzenia UGiW
1970 – plan Pierre’a Warnera – zakładał utworzenie w ramach EWG, UGiW do 1980 roku
PLAN WERNERA – zamierzenia
- zupełna i nieodwracalna wymienialność walut,
- likwidacja wahań kursów
- trwałe zamrożenie kursów walutowych
- zupełna liberalizacja przepływów kapitału.
Zalecenia – w ostatnim etapie wprowadzenie wspólnej waluty, choć nie kategorycznie
Realizacja w trzech etapach.
Plan przewidywał również integrację instytucjonalną a mianowicie utworzenie:
- systemu banków centralnych, który prowadziłby wspólną politykę pieniężną oraz kursową
- „rząd” gospodarczy – ciało określone jako centrum decyzji w zakresie polityki gospodarczej, w tym także polityki fiskalnej.
Plan Wernera zdeterminował myślenie, że UGW jest niezbędna
Podstawowe zasady
- równoległość integracji gospodarczej i walutowej
- kształtowanie polityki koniunkturalnej na szczeblu wspólnotowych
- nadanie budżetowi EWG większej rangi
- określenie zasadniczych obszarów zbieżności
- wzmocnienie polityki regionalnej
Okres 1973-1978
- gwałtowne zmiany zewnętrznych uwarunkowań makroekonomicznych powodem zaniechania realizacji planu Wernera
- założenia zrealizowane w ramach planu Wernera – system stabilności wzajemnych kursów walut krajów członkowskich, procedury stymulujące i wspierające koordynację polityk gospodarczych, spójność ekonomiczna państw stały się fundamentem systemu gospodarczego i walutowego EWG.
HISTORIA WĘŻA W TUNELU
- 1971 r. zawężenie marż wahań wzajemnych kursów walut do 1,2% oraz jednoczesnym utrzymaniem dopuszczalnych granic wahań tych walut wobec dolara na poziomi 0,75%
- 1972 r. Traktat z Bazylei państwa członkowskie stworzyły tzw. „węża w tunelu” – mechanizm służący utrzymywaniu wahań kursów ich walut (wąż) wobec dolara w określonych wąskich przedziałach - marża dopuszczalnych wahań o 2,5% w gół i w górę, Mechanizm Kursowy – Exchange Rate Mechanism ERM
Okres 1979-1998
Szybka „śmierć” węża nie osłabiła zainteresowania utworzeniem strefy stabilności walutowej. W 1977 r. ówczesny przewodniczący Komisji Wspólnot Europejskich Roy Jenkins przedstawił nową propozycję UGW. Została ona przyjęta w ograniczonej formie i zrealizowana pod postacią Europejskiego Systemu Walutowego w marcu 1979 r. przy udziale walut wszystkich państw członkowskich z wyjątkiem funta brytyjskiego.
EUROPEJSKI SYSTEM WALUTOWY (ESW)
- podstawy traktatowe ESW to: rozporządzenie Rady z grudnia 1978 r. dotyczące umownej wartości jednostki rozliczeniowej stosowanej przez Europejski Fundusz Współpracy Walutowej i Europejskiego Systemu Walutowego oraz Porozumiemie narodowych banków centralnych Wspólnot Europejskich z dnia 13.3.1979 r. mówiące o sposobie funkcjonowania ESW.
Założenia ESW:
Banki Centralne będą w praktyce dokonywać na rynkach walutowych interwencji potrzebnych do uzyskania pożądanego poziomu krótkookresowej stabilizacji walutowej.
Podstawowa formuła działania ESW były umowy zawierane przez BC krajów uczestniczących w tym systemie.
ESW opierał się na trzech filarach:
1. ECU – waluta rezerwowa i rozliczeniowa
2. ERM – mechanizm stabilizacji kursów walutowych
3. infrastruktura wsparcia kredytowego interwencji walutowych
ECU – European Currency Unit - Europejska Jednostka Walutowa utworzona w 1979 r. wraz z wejściem w Zycie ESW, zastąpiła Europejską Jednostkę Rozliczeniową funkcjonującą do 1975 r.
ECU nie była samodzielną walutą, a jedynie jednostką złożoną z tzw. koszyka walutowego poszczególnych państw, w których udział w koszyku zależał od siły gospodarczej danego kraju. W 1979 r. koszyk tworzyło 9 walut, w 1984 r. włączono do niego grecką drachmę, a w 1989 r. hiszpańską pesetę portugalskie escudo.
Na ilość jednostek poszczególnych walut wchodzących w skład Ecu mają wpływ następujące czynniki:
- potencjał gospodarczy kraju członkowskiego, mierzony udziałem kraju członkowskiego w globalnym PKB Wspólnoty Europejskiej;
- proporcjonalny udział w handlu wewnątrz Wspólnotowym;
- udział państwa w wymianie handlowej z krajami członkowskimi OECD;
- uczestnictwo w systemie krótkoterminowej pomocy walutowej.
Zmiany struktury ECU zmieniano czterokrotnie:
- dnia 17 września 1984 roku wprowadzono do koszyka drachmę grecką;
- dnia 21 września wprowadzono do koszyka ECU escudo portugalskie i pesetę hiszpańską;
- 14 maja 1993 roku - zmiana wywołana kryzysem walutowym Europejskiego Mechanizmu Kursowego ERM,
- dnia 6 marca 1995 roku przeprowadzono dla polepszenia struktury walutowej ECU a także z powodu dewaluacji escudo portugalskiego i pesety hiszpańskiej.
Waluty uczestniczące w ECU odnoszą się do siebie nawzajem, tworzą sieć dwustronnych kursów, które mogą wskazywać różnice między sobą
- przy zastosowani przedziału +/- 2,25 - frank francuski, marka RFN, gulden holenderski, frank luksemburski, frank belgijski, korona duńska oraz funt irlandzki;
- przy zastosowaniu przedziału +/- 6% - lir włoski, peseta hiszpańska (od czerwca 1989 roku), funt brytyjski (od października 1990 roku), eskudo portugalskie (od kwietnia 1992 roku).
UNIA GOSPODARCZO-WALUTOWA W TRAKTACIE Z MAASTRICHT
W latach 80. XX w EWG powróciła do koncepcji UGW, bez której kraje unii nie mogły realizować ambicji gospodarczych i politycznych.
Unia Gospodarczo-Walutowa to element trwałości i nieodwołalności zakłada nieodwołane zamrożenie kursów walut członkowskich, czego następstwem miało być jednolita polityka pieniężna.
MEMORANDUM GENSCHERA I PLAN DELORSA
Memorandum Genschera stworzyło podstawy do sformułowania stanowiska niemieckiej prezydencji na posiedzeniu Rady Europejskiej w Hanowerze (27–28 czerwca 1988 r.), gdzie postanowiono o stworzeniu specjalnego komitetu, powierzając mu zadanie zaproponowania konkretnych etapów realizacji unii gospodarczo-walutowej.
Funkcję przewodniczącego powierzono Jacquesowi Delorsowi – przewodniczącemu Komisji Wspólnot i stąd od jego nazwiska komitet określano powszechnie jako Komitet Delorsa
Plan Delorsa – Unia Gospodarcza
Komitet ten 17.04.1989 r. przekazał szefom rządów i państw raport na temat etapów tworzenia UGiW. W raporcie unię gospodarczą uznano za obszar gospodarczy składający się z czterech elementów.
1. Pierwszy z nich stanowił jednolity rynek oparty na swobodzie przepływu towarów, usług, osób i kapitału.
2. Kolejne zakładały prowadzenie polityki konkurencji na szczeblu wspólnotowym zapewniającej jednakowe traktowanie produktów z różnych państw członkowskich
3. Rozwijanie polityki regionalnej mającej na celu zmniejszanie dysproporcji pomiędzy poszczególnymi obszarami.
4. Koordynacja polityk makroekonomicznych państw członkowskich mająca na celu zapobieżenie tworzeniu się nadmiernych deficytów budżetowych w państwach członkowskich.
Unia Walutowa
zespół pod kierownictwem J. Delorsa określił jako obszar, na którym spełnione są następujące warunki:
– wprowadzenie pełnej i nieodwracalnej wymienialności walut;
– ustanowienie całkowitej swobody przepływu kapitałów oraz integracja rynku finansowego;
– eliminacja marż walutowych oraz nieodwracalne usztywnienie relacji kursowych
Droga do Maastricht
...
d.omi