WYKŁADY ZARZĄDANIE PRAC              wykładowca dr inż. Z. Kurek

I              WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI PRACY

1. POJĘCIE I ISTOTA PRACY LUDZKIEJ, PROCESU PRACY I PROCESU WYTWÓRCZEGO

1.1. POJĘCIE PRACY LUDZKIEJ

Pojęcie pracy

Praca ludzka stanowi szczególną formę aktywności człowieka, ukierunkowaną bezpośrednio lub pośrednio na przekształcanie dóbr przyrody, czyniąc je zdolnymi do zaspokajania ludzkich potrzeb.

Praca jest pojęciem nierozerwalnie związanym z człowiekiem. Praca towarzyszy człowiekowi od początków jego działalności wytwórczej, we wszystkich obszarach jego aktywności. Praca stanowi źródło zaspokojenia potrzeb ludzkich, zarówno indywidualnych jak i zbiorowych.

Praca wymaga wysiłku fizycznego i zaangażowania umysłowego ze strony wykonawcy, a ze strony pracodawcy określonych nakładów rzeczowych i zasileń informacyjnych. Efekt pracy zależy od wielkości poniesionych nakładów, zarówno pracy żywej jak i uprzedmiotowionej, a także od sposobu jej wykonywania i warunków w jakich jest ona realizowana.

Rola pracy w życiu człowieka

Praca będąc jedynym sposobem na zaspokajanie potrzeb człowieka staje się zarazem wewnętrzną jego potrzebą, przynosząc mu satysfakcję z jej wykonywania oraz wyznaczając mu pozycję socjalną i społeczną w środowisku, w którym żyje.

Praca jako specyficzny towar

           podlega prawom ekonomicznym,

           ma swoją cenę,

           wpływa na cenę produktu,

           funkcjonuje na rynku pracy,

           ma wymiar przedmiotowy ukierunkowany na wytwarzanie dóbr i usług oraz podmiotowy, polegający na samorealizacji człowieka.

Praca jako źródło zagrożeń

Praca wykonywana przez człowieka przynosi mu niezaprzeczalne korzyści w postaci:

           wytworzonych dóbr, mogących zaspokoić jego i innych ludzi potrzeby,

           środków na utrzymanie jego samego i rodziny,

           samospełnienia się

Praca może jednocześnie stanowić dla niego samego i dla otoczenia źródło różnorakich zagrożeń prowadzących do strat.

Rodzaje prac realizowanych w przedsiębiorstwie

1.2. ISTOTA PRACY LUDZKIEJ

Istota pracy

Praca jest formą działania. Działanie jest to świadome, dowolne i celowe zachowanie się ludzie. Każde działanie realizowane jest w tzw. łańcuchu działania. Działanie może być jednopodmiotowe (indywidualne) lub wielopodmiotowe (zespołowe).  Działanie może mieć postać czynu prostego lub złożonego.

Elementarny łańcuch działania

(I) Działanie wielopodmiotowe (zespołowe)

(II) Działanie wielopodmiotowe (zespołowe)
 

Warunki umożliwiające podjęcie działania prowadzącego do osiągnięcia zamierzonego efektu

           Sprawca działania powinien być świadomy celu, do którego ma doprowadzić podjęte przez niego działanie / praca,

           powinien wiedzieć, co ma w związku z tym zrobić, w jaki sposób i przy użyciu jakich środków (narzędzi),

           powinien mieć możliwość realizacji podejmowanego działania, co jest równoznaczne z dysponowaniem określonymi środkami oraz z zaistnieniem okoliczności temu sprzyjających / odpowiednich warunków pracy,

           powinien posiadać określoną wiedzę, umiejętności i predyspozycje.

Szczegółowy opis działania wymaga jednoznacznego określenia:

           podmiotu działania, jego kwalifikacji i przygotowania,

           celu działania czyli tego, co sprawca działając chce lub powinien osiągnąć,

           w jaki sposób i za pomocą jakich narzędzi cel ten może lub powinien być osiągnięty,

           tworzywa poddawanego oddziaływaniu podmiotu działającego (tworzywa przetwarzanego),

           warunków działania, czyli w jakich okolicznościach działanie powinno być realizowane,

           usytuowania działania w czasie i w przestrzeni.

1.3. POJĘCIE I ISTOTA PROCESU PRACY

(I) Pojęcie i istota procesu pracy

Praca ludzka realizowana w układzie: podmiot działania – środki działania (narzędzia) – przedmiot działania (tworzywo), jest ciągiem (splotem) działań elementarnych (operacji/ ruchów) człowieka, wywołujących określone zdarzenia w postaci kolejnych przekształceń tworzywa jako przedmiotu pracy, w kierunku jego ostatecznej postaci, jaką jest produkt.

ΠC = { πC1, πC2, πC3, … , πCi, … , πCn }

πCi – operacje, zabiegi

(II) Pojęcie i istota procesu pracy

Proces pracy jest jednocześnie jedną z sekwencji procesu wytwórczego (ergotransformacyjnego). Pozostałe sekwencje to:

           Proces funkcjonowania narzędzi i urządzeń

ΠN = { πN1, πN2, πN3, … ,πNi, … ,πNn }

πNi – operacje, ruchy robocze

           proces kolejnych przekształceń właściwości tworzywa

ΠM = { πM1, πM2, πM3, … ,πMi, … ,πMn }

πMi – kolejne zdarzenia w postaci zmian właściwości tworzywa

Pojęcie procesu ergotransformacyjnego

Proces ergotransformacyjny to świadomie sterowany przez człowieka proces, w trakcie którego następuje przekształcenie tworzywa wejściowego energomaterialnego lub informacyjnego w określony wytwór na wyjściu.

(I) Model procesu ergotransformacyjnego / wytwórczego

(II) Model procesu ergotransformacyjnego / wytwórczego
 

Proces wytwórczy - przykład

Podział procesów pracy według stosowanych środków pracy

           procesy ręczne – realizowane z wykorzystaniem ręcznych narzędzi i przyrządów,

           procesy maszynowe – realizowane z wykorzystaniem maszyn i urządzeń mechanicznych,

           procesy aparaturowe – mające charakter procesów fizyko-chemicznych realizowanych w specjalnie przystosowanych do tego aparatach pracujących w systemie ciągłym lub dyskretnym.

1.4. PROCES WYTWÓRCZY ORAZ JEGO MIEJSCE W  STRUKTURZE PROCESU PRODUKCYJNEGO

Elementy procesu wytwórczego

           proces wytwórczy podstawowy

           procesy wytwórcze pomocnicze

           procesy obsługi

Proces wytwórczy podstawowy

... to proces, którego zadaniem jest realizacja celu głównego przedsiębiorstwa, jakim jest przetwarzanie zasileń materiałowo-energetycznych w określony produkt.

Procesy wytwórcze pomocnicze

... są niezbędne dla normalnego przebiegu procesu podstawowego. Procesy wytwórcze pomocnicze, to procesy:

           wytwarzania narzędzi specjalnych i oprzyrządowania,

           wytwarzania, przetwarzania i dostawy energii.

Procesy obsługi

           usługa informacyjna

           obsługa organizacyjna

           obsługa socjalna

           obsługa logistyczna

           obsługa konserwacyjno-remontowa

           ochrona obiektów

           utrzymanie czystości

Usytuowanie procesu wytwórczego w strukturze procesu produkcyjnego

Procesy cząstkowe (operacyjne)

Pojęcie operacji technologicznej

Operacja technologiczna jest to operacja, w wyniku której następuje zmiana kształtu, właściwości fizycznych lub chemicznych materiału wejściowego lub też zmiana trwałego położenia określonej części produktu / półproduktu w stosunku do innych części.

Struktura operacji technologicznej

Elementy operacji technologicznej

Pojęcie procesu technologicznego

Proces technologiczny to główna część procesu wytwórczego podstawowego, w ramach którego następuje zmiana kształtów, właściwości fizyko-chemicznych, wyglądu zewnętrznego przetwarzanego tworzywa lub trwała zmiana wzajemnego położenia poszczególnych części wchodzących w skład wytwarzanego produktu (montaż podzespołu / wyrobu).

Operacje kontroli, transportu i magazynowania

Operacja kontroli – polega na tym, że wykonywana część, zespół lub gotowy produkt jest sprawdzany na zgodność z wzorcem, przez samego wykonawcę lub służy zajmujące się kontrolą jakości.

Operacja transportu – polega na tym, że materiał lub produkt / półprodukt zostaje w procesie produkcyjnym przemieszczony z jednego miejsca w drugie.

Operacje składowania i magazynowania – wiążą się ze stanem spoczynku obrabianego lub przetwarzanego przedmiotu, pozostającym w związku z oczekiwaniem na dalszą obróbkę, kontrolę lub transport.

Podział procesów wytwórczych według kryterium złożoności

1.5. TREŚĆ PRACY

Pojęcie treści pracy

Treść pracy to szeroko pojęte relacje, jakie zachodzą w procesie pracy pomiędzy wkładem pracy fizycznej i umysłowej.

Kryteria opisujące treść pracy wg Ch. Walkner’a i R. Guest’a

           stopień mechanizacji pracy

           stopień powtarzalności operacji w procesie pracy

           udział w procesie pracy operacji fizycznych

           udział w procesie pracy operacji wymagających wysiłku umysłowego

           minimum kwalifikacji wymaganych przy wykonywaniu danej pracy

           zakres swobody wyboru technologii wykonania i instrumentów pracy

Kryteria określające treść pracy

           struktura i wzajemny stosunek obciążeń fizycznych i umysłowych związanych z wykonywaniem danej pracy

           wymagania dotyczące wiedzy i umiejętności, jakimi powinien dysponować pracownik

           różnorodność i zakres podejmowanych decyzji

           stopień wpływu wywieranego przez pracownika na efektywność i jakość pracy (zakres odpowiedzialności)

           złożoność realizowanych operacji technologicznych

           stopień operacyjnego podziału pracy (wzbogacenie lub zubożenie treści pracy)

1.6. PRACA KIEROWNICZA

Pojęcie pracy kierowniczej

Pod pojęciem pracy kierowniczej należy rozumieć zbiór działań wykonywanych w ramach funkcji kierowniczych, takich jak:

    ...