GEOMORFOLOGIA ĆWICZENIA poprawione.docx

GEOMORFOLOGIA – ĆWICZENIA  19.12.2011r.

ANALIZA RZEŹBY TERENU NA MAPACH TOPOGRAFICZNYCH

Geomorfologia – nauka o formach i formowaniu powierzchni Ziemi. Badanie rzeźby powierzchni Ziemi, pochodzenia i wielu form poznawania procesów rzeźbotwórczych oraz praw rozwoju rzeźby.

Badanie rzeźby polega na:

a) Morfometria -  zajmuje się metodami pomiarów i opisem obiektów na podstawie tych pomiarów.

b) Morfografia - zajmuje się opisem rzeźby terenu, od form większych do mniejszych.

c) Morfogeneza- proces kształtowania się rzeźby powierzchni Ziemi (określenie pochodzenia)

d) Morfochronologia- zajmuje się datowaniem wieku form rzeźby terenu na powierzchni Ziemi.

Przedmiotem badań geomorfologicznych jest powierzchnia Ziemi wraz ze strefą powierzchniową - jest to powierzchnia styku atmosfery, hydrosfery, biosfery, socjosfery z litosferą. Na tym styku w wyniku wietrzenia wykształcają się gleby (pedosfera), a w wyniku modelowania przez różne czynniki powstają formy:

a) formy stare – utworzone w dawnych, przeważnie odmiennych warunkach środowiskowych, głównie klimatycznych.

              b) formy młode – utworzone w dzisiejszych warunkach klimatycznych.             

Geomorfologia strukturalna – jej założeniem jest dominujący wpływ budowy geologicznej na przebieg procesów rzeźbotwórczych i charakter powstałych form.

Geomorfologia klimatyczna – nadrzędowość uwarunkowań zewnętrznych (klimatycznych) procesów rzeźbotwórczych i na ogół pomniejszająca rola czynnika geologicznego. Efektem dociekań w tym nurcie było miedzy innymi wyznaczenie na Ziemi stref monoklimatycznych, cechujących się występowaniem specyficznych form i ich zespołów.

Aspekt podstawowy – poznanie fundamentalnych , uniwersalnych prawidłowości rządzących ewolucją powierzchni, jej zróżnicowaniem przestrzennym, zmiennością czasową wraz z uwzględnieniem uwarunkowaniem lokalnym w rozwoju rzeźby.

Aspekt stosowany (aplikacyjny) – zagospodarowanie terenu pod kątem znajomości procesów naturalnych (powodzie, osuwiska, lawiny błotne), określanie morfologicznych następstw działalności człowieka, prognoza zmian środowiskowych.

Formy powierzchni Ziemi:

Rzeźba powierzchni Ziemi jest wynikiem działalności sił wewnętrznych (endogenicznych) i sił zewnętrznych (egzogenicznych). Siły wewnętrzne stanowią nierówności skorupy ziemskiej.

Główne źródła energii procesów rzeźbotwórczych:

a) promieniowanie słoneczne

b) geomagnetyzm

c) energia grawitacyjna

d) energia geotermiczna

Analiza rzeźby terenu na mapach topograficznych:

Rzeźba terenu – całokształt wszystkich nierówności powierzchni Ziemi, wywiera wpływ na rozmieszczenie sieci hydrograficznej, procesy glebotwórcze, warunki klimatyczne, roślinność.

Warstwica lub poziomica – to izolinia wysokości względem przyjętego poziomu odniesienia – zazwyczaj poziomem morza.

Stopień warstwicowy (cięcie warstwicowe) – różnica wysokości dwóch sąsiednich poziomów.

Dokładność i wyrazistość przedstawiania rzeźby terenu na mapach topograficznych zależy od:

a) Przyjętej dla mapy wartości cięcia poziomicowego

b) Skali mapy

c) Kąta nachylenia zbocza

Stok – każda nachylona powierzchnia terenu rozpościerająca się między wierzchołkiem wzniesienia, a jego płaskim podnóżem.

Główne cechy morfometryczne stoków:

              a) nachylenie (od 1,5 do 2 stopni)

b) długość

c) wysokość

Wzniesienie

Mniej dokładna                                                                                    Bardziej dokładna

Podział stoków ze względu na kształt:

1. Prostolinijne
2. ……………………..
3. ……………………..

GEMORFOLOGIA – ĆWICZENIA 09.01.2012r.

PROCESY I FORMY WULKANICZNE

Trzy główne obszary aktywności wulkanicznej:

1)      Zbieżne granice płyt litosfery

·         - procesy subdukcji

·         - lawa przeważnie kwaśna i obojętna (typu andyzytowego)

·         - erupcje głównie eksplozywne

·         - dominują stratowulkany i stożki żużlowe.

2)      Rozbieżne granice płyt litosfery

·         Skały wulkaniczne wydobywają się na powierzchnię Ziemi.

·         Wulkanizm  ma charakter podmorski.

·         Wzdłuż ryftów mogą występować wyspy.

3)      Plamy gorąca

·         nieregularne rozmieszczone na powierzchni Ziemi.

·         położone w obrębie lądów i basenów oceanicznych

Procesy wulkaniczne powodują wyodrębnianie się na powierzchniach Ziemi znacznych ilości materiału.

Lawa – stopiona krzemionka, minerały krzemionkowe i tlenki metali. Zawiera gazy wulkaniczne. W zależności od procentowego udziału krzemionki wyróżniamy lawy:

·         Zasadowe

·         Obojętne

·         Kwaśne

Typy lawy :

1.                   AA (lawa blokowa) – składa się z pojedynczych ostrokrawędzistych fragmentów skalnych, nieregularnie rozmieszczonych i niestabilnych.

2.                   Lawa pahoehoe  (lawa sznurowa) – typowa dla law o małej lepkości, wolno przemieszczających się .

POTOKI I POKRYWY LAWOWE

Pokrywy lawowe- rozległe płaskie powierzchnie ,  zbudowane z law o małej lepkości, które mogą się rozlewać szeroko nawet przy niewielkich nachyleniach terenu (<10⁰). Większość zbudowana z law bazaltowych. Największe pokrywy lawowe (grubość ponad 100m) tworzą się przez wiele wylewów nałożonych na siebie.

Potoki lawowe – mogą być tworzone przez lawy bardziej kwaśne ale wtedy są krótsze i węższe. Granice są bardzo wyraźne  i mają postać stromych czół o wysokości kilku lub kilkunastu metrów.

Cios kolumnowy (bazaltowy)  - obecność regularnych systemów spękań. Obecny w pokrywach lawowych oraz w wypełnieniach kominów wulkanicznych.

Podstawowe rodzaje materiału wulkanicznego

Gazy – para wodna,  CO₂, tlenek węgla , chlor, wodór oraz związki siarki.

Emisję gazów bez udziału innego materiału określa się jako eksplozje wulkaniczne i w zależności od temperatury wyróżnia się:

1.       Fumarole: 200-800 ⁰C

2.       Solfatary: 100-200⁰C

3.       Mofety: poniżej 100⁰C

Utwory piroklastyczne (tefra):

·         Bomby i  bloki wulkaniczne: bryły lawy wyrzucone i zastygłe w powietrzu

·         Lapille: są to fragmenty wielkości orzecha powstałe z rozdrobnionej lawy

·         Piasek wulkaniczny (0,1-2 mm): (najdrobniejszy materiał) są wynikiem gwałtownych wybuchów pod dużym ciśnieniem gazu, które powodują rozpylenie lawy;

·         Pył wulkaniczny (<0,1 mm ): Popioły są wyrzucane na wielkie wysokości, aż do stratosfery i rozprzestrzeniają się na dużych obszarach; popioły wulkaniczne osadzone na lądzie noszą nazwę tufów, zaś osadzone w środowisku wodnym - tufitów

·         Pumeks: to wyrzucone w powietrze fragmenty gorącej lawy bogatej w gazy, które wydobywają się z niej w trakcie stygnięcia w powietrzu, wskutek tego opadłe fragmenty zakrzepłej lawy są przepełnione drobnymi pęcherzykami

·         Porwaki skał podłoża: fragmenty skał budujące ściany komina wulkanicznego.

Typy erupcji:

1)      Centralne: najczęstszy obecnie typ erupcji, podczas której materiał wulkaniczny wydobywa się punktowo z krateru wulkanicznego lub jego najbliższego sąsiedztwa;.

2)      Szczelinowe: materiał wulkaniczny, głównie lawa bazaltowa wydobywa się wzdłuż szczelin w skorupie ziemskiej. W przeszłości geologicznej takie erupcje były powszechne, w ich wyniku powstały rozległe pokrywy lawowe (trapy).

3)      Arealne:  polegały na wydobywaniu się magmy nie kominem wulkanicznym, lecz na całej rozległej powierzchni, np. wskutek przetopienia skał.

1. Lawowe (efuzywne): wydobywa się lawa pod wpływem pęknięcia skorupy i przemieszczania się jej ku powierzchni Ziemi
2. Piroklastyczne (eksplozywne): wydobywają się materiały piroklastyczne i produkty lotne, ma to zazwyczaj gwałtowny charakter
3. Ekstruzywne: dostarczają jednocześnie lawy, materiałów piroklastycznych i materiałów lotnych.

Rola budująca – powstawanie nowych form wulkanicznych

Erupcja lawowa i jej formy rzeźby terenu:

·         Tarcze lawowe

·         Kopuły i stożki lawowe

·         Płyty lawowe

Erupcja piroklastyczna i jej formy rzeźby terenu:

·         Stożki żużlowe

·         Maary: rodzaj krateru wulkanicznego powstającego w czasie erupcji eksplozywnej, w wyniku działania gazów uwalnianych z magmy lub pary z nagrzanych wód gruntowych. Brak jest wykształconego stożka wulkanicznego, powstaje jedynie niezbyt wysoki wał materiału okruchowego

·         Kaldery: wielkie zagłębienie w szczytowej części wulkanu, powstałe wskutek gwałtownej eksplozji niszczącej górną część stożka wulkanicznego

·         Kopuły lawowe

·         Lahary: nazywane również spływami popiołowymi, to potoki błotne złożone z materiałów piroklastycznych przesyconych wodą, której źródłem są pokrywy śnieżne i lodowce, topniejące w czasie erupcji, intensywne opady atmosferyczne towarzyszące wybuchom, a także jeziora kraterowe.

Erupcja ekstruzywna i jej rzeźby terenu:

...