Praktyczne aspekty podawania leków
1. Wybór leku (substancji czynnej) zgodnie z jego aktywnością
2. Wybór drogi podania leku w zależności od oczekiwanego efektu i stanu pacjenta
3. Uwzględnienie dawki i jej ewentualne przeliczenie
4. Przygotowanie leku do podania określoną drogą, w konkretnej dawce i postaci
Wprowadzenie leku do ustroju
Określenie „roztwór chlorku sodu” 9g/l oznacza, że w jednym litrze roztworu znajduje się 9 gramów chlorku sodu i taką ilość uzyskano by z odparowania do sucha 1 litra takiego roztworu. Istnieją też inne sposoby wyrażania stężeń np. roztwór 0,9% oznacza, że 0,9 g substancji rozpuszczonej znajduje się w 100 g roztworu (procent masowo/masowy), lub w 100 ml (cm3) roztworu (procent masowo/objętościowy). Jest to identyczna sytuacja jak w poprzednim przykładzie. Gdyby procentowość była podana w drugi z wymienionych sposobów (procent masowo/objętościowy) to nie popełnia się wielkiego błędu zakładając, że jeden litr (decymetr sześcienny) silnie rozcieńczonego roztworu waży w przybliżeniu 1000 g (1 kg). Możliwe jest dokonywanie tego typu uproszczeń, gdyż gęstość wody i silnie rozcieńczonych roztworów wodnych wynosi w przybliżeniu 1g/cm3 (w warunkach normalnych).
Najczęściej stosowaną i najwygodniejszą formą wyrażania stężenia jest umieszczenie na ampułce zawartości substancji czynnej w roztworze i objętości roztworu (np. lek A 20 mg w 2 ml). Taki zapis oznacza, że w ampułce znajduje się roztwór w ilości 2 ml (2 cm3) i jest w nim rozpuszczone 20 mg leku A. Aby podać pacjentowi np. 10 mg tego leku, należy zużyć połowę ampułki – 1 ml. Jeżeli konieczne będzie podanie 40 mg – wtedy musimy podać zawartość dwóch ampułek. Istnieje zasada wynikająca z przekształceń wzorów pozwalających na obliczenie stężenia, że:
stężenie procentowe leku [%] * 10 = ilość leku [mg] w 1 ml roztworu
Jeżeli roztwór jest 1% oznacza to, że w 1 ml znajduje się 1[%] * 10 = 10 mg. I odpowiednio – 0,1% roztwór zawiera 1 mg substancji w 1 ml roztworu
Pewne trudności może czasem sprawiać brak znajomości wielokrotności jednostek i relacje między nimi:
1 mg = 0,001 g 1 ml (cm3) = 0,001 (l) dm3
10 mg = 0,01 g 10 ml (cm3) = 0,01 (l) dm3
100 mg = 0,1g 100 ml (cm3) = 0,1 (l) dm3
1000 mg = 1 g
1 mikrogram (mcg = μg) = 0,001 mg 100 μg = 0,1 mg
10 μg = 0,01 mg 1000 μg = 1 mg
Istotnym elementem przygotowania leku do wlewu dożylnego jest obliczenie całkowitej ilości leku, która ma być podana pacjentowi, wyrażanej często w jednostkach masy leku/kilogram masy ciała/minutę. Jeżeli zostanie zastosowana pompa infuzyjna istnieje konieczność sporządzenia roztworu, który zawierałby odpowiednią dawkę leku (całkowitą dawkę, która ma być podana w czasie trwania wlewu) w objętości zgodnej z rozmiarem strzykawki (np. 20 cm3).
Przykład
Przygotować do podania w postaci wlewu kroplowego roztwór leku X, w dawce 5 μg/kg/min. Masa pacjenta 80 kg, objętość strzykawki 20 cm3 (Taka objętość leku zostanie podana przez godzinę), lek X występuje w postaci roztworu 5 mg/1 ml.
Ponieważ pacjent waży 80 kg, to dawkę 5 μg należy przemnożyć przez 80 (5 μg * 80 = 400 μg. Pacjent będzie otrzymywał dawkę 400 μg/min. Ponieważ godzina zawiera 60 minut, dawka leku, która zostanie podana w ciągu godziny to 24000 μg = 24 mg. Taka ilość leku musi znajdować się w strzykawce, czyli w objętości 20 cm3. Lek występuje w postaci roztworu, który w 1 ml zawiera 5 mg. Aby uzyskać żądaną dawkę 24 mg należy zużyć:
5 mg – 1 ml
24 mg – x ml xml= 24 mg * 1 ml / 5 mg = 4,8 ml, czyli prawie 5 ampułek leku
Po umieszczeniu takiej ilości roztworu (zawartość 4,8 ampułki leku X) w strzykawce pozostałoby 15,2 ml wolnej przestrzeni. Dlatego zawartość ampułek trzeba rozcieńczyć do objętości 20 ml (czyli należy dodać 15,2 ml rozpuszczalnika).
Gdyby zawartość leku w ampułce była podana w % masowo/objętościowych (masa substancji w 100 ml rozpuszczalnika), czyli 0,5%, trzeba byłoby dodatkowo dokonać przeliczenia:
Roztwór 0,5% oznacza, że 0,5 g jest w 100 ml
to znaczy, że 500 mg jest w 100 ml
czyli 5 mg jest w 1 ml - od tego miejsca zadanie wyglądałoby tak samo
Charakterystyka wstrzyknięć
Drogą pozajelitową lek można podawać: podskórnie, śródskórnie, domięśniowo i dożylnie.
Poniżej przedstawiono schematycznie sposoby ułożenia igły strzykawki przy wprowadzaniu leków różnymi drogami.
Rys. 4. Podanie śródskórne.
Rys. 5. Podanie podskórne.
Rys. 6. Podanie domięśniowe.
Wstrzyknięcie śródskórne
Maksymalna objętość: 0,1 ml
Lokalizacja: wewnętrzna strona przedramienia, boczna część przedramienia w linii kciuka, górny, zewnętrzny odcinek lewego ramienia
Cel: szczepienia, próby uczuleniowe
Uwagi: Nie znajduje zastosowania w ratownictwie
Wstrzyknięcie podskórne
Maksymalna objętość: 2 ml
Lokalizacja: Brzuch – między grzebieniem biodrowym a pępkiem (pozostawienie wolnej powierzchni wokół pępka – ok. 2 cm. Udo – powyżej przestrzeni szerokości dłoni nad kolanem, po stronie zewnętrznej uda. Ramię – w połowie powierzchni zewnętrznej. Okolica podłopatkowa.
Cel: podanie heparyny, surowic, leków przeciwbólowych
Wstrzyknięcie domięśniowe
Lokalizacja: Mięsień pośladkowy średni, mięsień pośladkowy wielki, mięsień czworogłowy uda, mięsień naramienny.
Cel: podanie pacjentowi leku drogą inną niż doustna, uzyskanie przedłużonego działania leku.
Wstrzyknięcie dożylne
Lokalizacja: Żyły powierzchniowe kończyny górnej: żyły grzbietu dłoni, żyły wewnętrznej strony nadgarstka, żyły przedramienia, żyły zgięcia łokciowego. Żyła szyjna zewnętrzna. Żyły kończyn dolnych: żyły grzbietu stopy, żyła odpiszczelowa, żyła udowa. U noworodków i niemowląt – żyły powierzchniowe głowy.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj do podania w postaci wlewu kroplowego dobutaminę w dawce 10 μg/kg/min pacjentowi o masie 75 kg. Strzykawka pompy infuzyjnej ma pojemność 20 cm3, dysponujesz ampułkami dobutaminy 50 mg/ 1ml, jako rozpuszczalnik możesz zastosować sól fizjologiczną.
Ćwiczenie 2
Wykonaj wstrzyknięcie domięśniowe metamizolu, oblicz dawkę leku, jeżeli ampułka 2 ml zawiera 2,5 % substancji czynnej
Ćwiczenie 3
- Oblicz objętość 2% roztworu lidokainy, którą należy podać pacjentowi w dawce 1,5mg/kg masy ciała. Masa ciała pacjenta to 80 kg. (ampułki lidokainy (roztwór 2% w 10 ml)
Ile miligramów dobutaminy otrzyma w ciągu jednej godziny pacjent, ważący 75 kg, który ma ustalony wlew ciągły na 10 μg/kg/min?
a) 750 mg
b) 45 mg
c) 75 mg
d) 100 mg
Wykonano wstrzyknięcie domięśniowe metamizolu. W jakiej dawce zastosowano lek, jeżeli ampułka 2 ml zawiera 2,5 % substancji czynnej?
a) 500 mg
b) 250 mg
c) 50 mg
d) 2,5 mg
Które z wymienionych leków mogą być podane przez rurkę intubacyjną?
a) lidokaina, amiodaron, atropina.
b) lidokaina, atropina, adrenalina.
c) amiodaron, atropina, salbutamol.
d) adrenalina, furosemid, atropina.
Który z leków przeciwarytmicznych stanowi środek zastępczy wobec amiodaronu?
a) werapamil.
b) fenytoina.
c) lidokaina.
d) diltiazem.
kubasrem