Greb K. - Poczet wielkich biologów.pdf

(9351 KB) Pobierz
wielkich
Na s z a K s i ę g a r n i a
WSTĘP
Od lat szkolnych słyszymy o wielkich pisarzach, poetach, królach, myśli­
cielach. Nieomylnie wymieniamy nazwiska wielkich malarzy, rzeźbiarzy,
aktorów, kompozytorów. Nie nasuwa wątpliwości wyliczenie sławnych fi­
zyków, chemików, matematyków, astronomów.
Inaczej jest z biologią. Co jest przedmiotem jej badań? Jakie miejsce zaj­
muje dziś biologia wśród nauk? I kogo mamy prawo wciągać do rejestru
biologów? Niełatwo na te pytania odpowiedzieć jednoznacznie.
Kilka trudności musimy tu pokonać. Przede wszystkim trzeba ustalić ściśle
przedmiot biologii jako nauki. Następnie przyjąć jakieś słuszne kryteria w y­
boru postaci najwybitniejszych. Wreszcie ograniczone ramy pocztu zezwa­
lają jedynie na wyliczenie bohaterów głównych, pierwszoplanowych, zwią­
zanych bezpośrednio z historią nauki o życiu i badających pewne ogólne
prawa, które rządzą w świecie materii ożywionej.
W dziejach biologii można wyróżnić kilka okresów. Przez cały okres sta­
rożytności badacze przyrody interesowali się głównie tak zwanymi przy­
czynami, które miały rządzić wszystkimi zjawiskami w świecie. Ówczesna
biologia nie była samodzielną nauką, lecz wiedzą praktyczną o roślinach
i zwierzętach z punktu widzenia ich pożytku lub szkodliwości dla człowieka.
Botanika i zoologia, jako pierwsze nauki biologiczne, przez długi czas zwią­
zane były z medycyną.
Po raz pierwszy w dziełach Arystotelesa znajdujemy rozważania, w któ­
rych rośliny i zwierzęta potraktowane są nie tylko ze strony użytkowej,
lecz jako przedmiot naukowego badania. Chciał on także wiedzieć i rozu­
mieć zjawiska życia. Oczywiście rozpatrując je jeszcze jako pewną sumę
wiedzy o świecie ożywionym.
Średniowiecze do połowy wieku X V I zupełnie nie sprzyjało rozwojowi nauk
5 biologicznych. Ostro przeciwstawiało się wr
szelkim próbom badawczym,
zwłaszcza w kierunku poznawania dziwnego zjawiska narodzin, rozwoju ży­
cia i śmierci. Wśród mroków średniowiecza na pierwsze miejsce można w y­
sunąć nazwisko Alberta Wielkiego (1193— 1280), wykształconego dominika­
nina.
Bujny rozkwit nauk przyrodniczych mógł nastąpić dopiero po epoce Odro­
dzenia i wiekach następnych. Rewolucyjne odkrycie Kopernika (1543), wy­
zwalając poznawczą myśl ludzką z pęt teologii i filozofii średniowiecza,
zmusiło wszystkich przyrodników do naukowego badania świata ożywionego
nie tylko z punktu widzenia jego pożytku dla człowieka. Przyczynili się
do tego zwłaszcza dwaj wybitni myśliciele. Franciszek Bacon (1561— 1626),
przeciwnik poglądów filozoficznych Arystotelesa, wprowadził do badań
przyrodniczych zasadę wnioskowania ze spostrzeżeń i doświadczeń o pra­
wach ogólnych. Rent; Descartes (1596— 1650) — „ojciec nowożytnej kultury
filozoficznej” — w „Rozprawie o metodzie” określił zasadę przyczynowości,
głoszącą, że wszelkie zjawisko w przyrodzie ma swoją przyczynę. Na tej
zasadzie oparły się nauki empiryczne, wywodzące poznanie rzeczywistości
z doświadczenia zmysłowego. Biologia wkroczyła w zakres „historii natural­
nej ciał niezależnych od działania ludzkiego” .
W okresie pokopernikowskim powstają różne kierunki badań biologicznych.
Odkrycia Harveya (1578— 1657) zapoczątkowują fizjologię. Linneusz (1707—
— 1778) tworzy podwaliny klasyfikacji biologicznej, a szereg znakomitych
badaczy buduje liczne układy systematyczne świata istot żywych — od
organizmów
najprostszych
do
najbardziej
złożonych.
Badania
Cuviera
(1769— 1832) zapoczątkowują narodziny badań porównawczych. Liczni ba­
dacze wzbogacają wiedzę w zakresie form żywych w nowo odkryte fakty,
przygotowują podstawy naukowe dla przyjęcia ogólnobiologicznej teorii bu­
dowy komórkowej.
Pomimo rozkwitu licznych kierunków badań biologicznych
(
w t
dziedzinie
fizjologii, anatomii mikroskopowej, systematyki, embriologii itp.), ogólnie
rzecz biorąc, przeważa raczej opisovpy i klasyfikacyjny charakter gromadzo­
nej wiedzy o śwdecie ożywionym. Biologię łączono jeszcze z mineralogią
i geologią. Stan ten utrzymał się aż do czasów Karola Darwina (1809— 1882). 6
Wiek X I X zatem można traktować jako okres ostatecznego wyodrębnienia
się biologii w samodzielną naukę.
W 1802 roku C. L. Treviranus (1779— 1864) — niemiecki botanik — zapropo­
nował użycie terminu „biologia” dla „ogólnej nauki o życiu” , której przed­
miotem są „różnorodne formy i zjawiska życia, rządzące nimi prawa i wa­
runki oraz przyczyny ich przejawiania się” . Jemu więc przysługuje autor­
stwo terminu „biologia” i on też jest autorem pierwszej definicji tej nauki.
Ścisłe jednak zdefiniowanie pojęcia biologii jako nauki w pełni wyodrębnio­
nej i jej zakres określił dopiero Lamarck w 1809 roku. Usamodzielnienie to
nastąpiło wówczas, gdy okazało się możliwe tworzenie uogólnień teoretycz­
nych ogarniających jednocześnie cały świat istot żywych.
takim stały się teoria komórkowa i teoria ewolucji.
Ogólnobiologiczna teoria budowy komórkowej organizmów (1838) i darwi­
nowska teoria ewolucyjnego rozwoju form żywych (1859) — to szczytowe
osiągnięcie okresu, w którym ostatecznie wyodrębnia się biologia w samo­
dzielną naukę.
Należy od razu tu jeszcze podkreślić, że w okresie wyodrębniania się biolo­
gii ogólnej rozwijały się równocześnie różne bardziej szczegółowe gałęzie
wiedzy o świecie żywym. Żywiołowy proces różnokierunkowej specjalności
w biologii, jakiego jesteśmy dzisiaj świadkami, odbywa się przede wszyst­
kim kosztem owej „biologii ogólnej” . Jest to już nawet nazwa bez treści.
Sto kilkadziesiąt lat temu „ogólna nauka o życiu” mogła jeszcze stanowić
zwartą, odrębną całość naukową. Obecnie określenie takie jest pozbawione
swego pierwotnego sensu. Najbardziej wykształcony biolog współczesny nie
potrafi dokładnie ustalić przedmiotu ogólnej nauki o życiu.
Im bliżej współczesności, tym trudniej przeprowadzić wyraźną linię roz­
graniczającą pomiędzy poszczególnymi specjalnościami biologicznymi. Ich
ilość nieustannie rośnie, a treść i programy wzajemnie się zazębiają, uzu­
pełniają i wspomagają.
W ten sposób dzisiejsza sytuacja w naukach biologicznych jest wyjątkowo
skomplikowana, a współzawodnictwo między uczonymi wyjątkowo ostre
7 i zacięte. Dokoła każdego problemu, a nawet można powiedzieć cząsteczki
Uogólnieniem
problemu, gromadzi się tłum pracowników nauki, dobrze przygotowanych,
wyćwiczonych w tych samych metodach i dysponujących tymi samymi za­
sobami technicznymi. W tych warunkach wybór najwybitniejszych badaczy-
-specjalistów nie należy do rzeczy łatwych. Ich wykaz już dawno przekroczył
możliwości wtłoczenia w ramy jednego pocztu.
Ograniczyliśmy więc temat, by nie przekroczył on skromnych ram wyda­
wnictwa popularnonaukowego.
Niniejszy poczet podaje zwięzłe życiorysy tylko tych biologów, którzy nie­
wątpliwie zasługują na miano pionierów-badaczy tajemnic życia. Ogarniając
jednakże całość nauk biologicznych, można by tu uwydatnić kilka proble­
mów przewodnich. W tym zakresie wymienimy następujące zagadnienia:
1. Metabolizm, czyli przemianę materii jako zasadniczą właściwość życia.
2. Pochodzenie życia.
3. Komórkową teorię budowy organizmów.
4. Ewolucyjny rozwój form życia.
5. Dziedziczność ze szczególnym uwzględnieniem roli DNA.
6. Pracę ludzkiego mózgu.
Tc zagadnienia od najdawniejszych czasów stawiali biologowie jako naczel­
ne niemal zadanie swojej nauki. Przykuwają one również uwagę biologów
dzisiejszych i zasługują na szerszą popularyzację. Wyodrębniliśmy jc do­
datkowo w postaci tablic przeglądowych. Pozwalają one w pewnej mierze
prześledzić początek i rozwój danego zagadnienia w czasie. Wiążą przeszłość
biologii z aktualnym stanem nauk biologicznych. Do tych przeglądów nie­
jednokrotnie odsyłamy Czytelnika przy poszczególnych życiorysach, którym
poświęcono przeważnie parę stronic tekstu. Obszerniej omówiono jedynie
życiorysy Arystotelesa, Linneusza, Darwina, Mendla, Pasteura i Pawłowa.
Prace bowiem tych wielkich badaczy życia stanowią niewątpliwie przeło­
mowe okresy w dziejach biologii.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin