Dawson Ch Szkice o kulturze średniowiecznej.pdf

(8912 KB) Pobierz
CHRISTOPHER DAWSON
SZKICE O KULTURZE
ŚREDNIOWIECZNEJ
PRZEŁOŻYŁ
JAN SULOWSKI
INSTYTUT WYDAWNICZY • PAX • 1966
SPIS ROZDZIAŁÓW
I Badanie kultury chrześcijańskiej . . . .
7
II Chrześcijański Wschód i orientalne tło kul­
tury c h rz e śc ija ń sk ie j...........................19
III Chrześcijański Zachód i upadek cesarstwa . 36
IV Podstawy socjologiczne chrześcijaństwa śred­
niowiecznego
.......................................................63
V Kościół a państwo w wiekach średnich . .
85
VI Teologiczny rozwój kultury średniowiecznej . 108
VII Muzułmański Zachód i orientalne tło kultury
późnośredniow iecznej..........................132
VIII Rozwój naukowy kultury średniowiecznej
. 151
IX Rozwój literacki kultury średniowiecznej . . 183
X Społeczeństwo feudalne a epika chrześcijańska 205
XI Początki tradycji romantycznej
. . . .
233
XII
Wizja Piotra Oracza...............................
263
S k orow idz....................................................... 299
I
BADANIE KULTURY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
Szkice poniższe dotyczą tak szerokiego zakresu prze­
strzeni i czasu, że na pierwszy rzut oka czytelnikowi
może być trudno uchwycić ich wzajemne powiązanie.
Co prawda wszystkie dotyczą określonego aspektu
kultury „średniowiecznej”, ale sam termin ,,średnio­
wieczny’^jest niezadowalający i niewiele znaczy. Uku­
’
ty został przez porenesansowych uczonych dla określe­
nia luki pomiędzy dwoma okresami pozytywnych
osiągnięć, które uważano za jedynie godne uwagi czło­
wieka wykształconego — klasyczną cywilizacją Grecji
i Rzymu oraz cywilizacją nowożytnej Europy. Jedna­
kowoż jest to koncepcja zgoła przeciwstawna do tej, na
której opiera się niniejsza książka. Interesuje mnie nie
ów okres przejściowy pomiędzy dwoma cywilizacjami,
lecz studium kultury chrześcijańskiej, która nie tylko
godna jest badania sama dla siebie, ale która jest
źródłem obecnej jedności socjologicznej zwanej Europą.
Jeśli religia jest kluczem do historii — a osobiście
jestem wyznawcą takiego poglądu — i jeśli kultury nie
da się zrozumieć bez uprzedniego zrozumienia jej reli­
gijnych korzeni, to wieki średnie nie są rodzajem po­
czekalni pomiędzy dwoma różnymi światami, ale okre­
sem tworzącym nowy świat, świat, z którego wywodzi­
my się i do którego w pewnym sensie wciąż jeszcze
należymy.
Jednakże pojęcie kultury chrześcijańskiej jest znacz­
nie szersze niż pojęcie wieków średnich, nie tylko po-
7
tencjalnie i myślowo, ale aktualnie i historycznie.
Prawdą jest, że było wiele kultur chrześcijańskich,
a jeszcze więcej może ich być. Mimo to główny stru­
mień kultury chrześcijańskiej jest jeden i powinien
być badany jako intelektualna jedność historyczna.
Tom niniejszy nie zamierza oczywiście objąć całego
przedmiotu. Ogranicza się do poszczególnych aspektów
procesu formowania się kultury chrześcijańskiej. Jed­
nakże sam ten proces obejmuje trzy odrębne fazy ewo­
lucyjne i trzy odmienne sytuacje kulturalne.
Pierwszą z nich jest położenie nowej religii w starej
kulturze. Taka właśnie była sytuacja chrześcijaństwa
w Cesarstwie Rzymskim, o czym pisałem w eseju
Epo­
ka świętego Augustyna.
Wynikiem tego procesu kon­
fliktu oraz nawrócenia była pierwsza faza kultury
chrześcijańskiej — społeczność cesarstwa chrześcijań­
skiego i okres Ojców Kościoła. Ta forma kultury chrze­
ścijańskiej przetrwała prawie niezmieniona w świecie
bizantyjskim, podczas gdy na Zachodzie dostarczyła
pewnego rodzaju klasycznego standardu czy wzoru, do
którego nawiązywały wieki późniejsze.
Sytuacją następną było wkroczenie Kościoła w świat
barbarzyński nie tylko jako nauczyciela wiary chrześ­
cijańskiej, ale również jako nosiciela wyższej kultury.
To dwojakie oddziaływanie kultury chrześcijańskiej na
świat barbarzyński, mający swoje własne tradycje kul­
turowe oraz własne instytucje społeczne, wytworzyło
stan napięcia i konfliktu pomiędzy dwoma porządkami
społecznymi i dwoma ideałami życia, co miało głęboki
wpływ na rozwój kultury zachodniej. Konflikt ten nie
został naprawdę nigdy w pełni rozwiązany, ponieważ
wraz z nastaniem współczesnego nacjonalizmu obser­
wowaliśmy świadome wysiłki zmierzające do rozbicia
syntezy średniowiecznej i ponownego podjęcia w wy­
8
idealizowanej postaci starych przedchrześcijańskich
tradycji narodowych.
Trzecią z kolei sytuacją jest okres, kiedy to chrześci­
jaństwo zaczęło inspirować nowe prądy w kulturze,
w której nowe życie nowych ludów znalazło nowy wy­
raz w formach świadomie chrześcijańskich. To właśnie
jest synteza średniowieczna będąca charakterystycz­
nym osiągnięciem wieków średnich w węższym znacze­
niu tego pojęcia. Byłoby jednak poprawniej określić ją
jako okres renesansu zachodniego, gdyż w istocie było
to narodzenie się nowej kultury światowej. Temu wła­
śnie ruchowi kulturowemu poświęcona jest większość
niniejszych szkiców, ponieważ jest on decydującym
momentem w historii kultury zachodniej i ponieważ
można poznawać go z pierwszej ręki w nowo powsta­
jących wówczas literaturach narodowych, będących
jego żywym głosem.
Jeden szkic poświęciłem wielkim, rywalizującym
kulturom islamu na Zachodzie, których wpływ i zna­
czenie nie zostały dotychczas należycie docenione przez
zachodnich historyków kultury średniowiecznej. Mówi
się czasem, że podkreślanie chrześcijańskiego charakte­
ru kultury zachodniej nie pozwala nam dojrzeć warto­
ści innych cywilizacji. Uważam, że sprawa ma się
wprost przeciwnie. Im bardziej rozumiemy chrześcijań­
stwo, tym lepiej będziemy rozumieli islam, a im mniej
doceniamy elementy religijne naszej własnej kultury,
tym niżej oceniać będziemy kultury świata nieeuropej­
skiego.
W czasach obecnych jest szczególnie trudno uświa­
domić sobie to powinowactwo pomiędzy kulturami
świata, ponieważ myśląc o nich posługujemy się głów­
nie pojęciami rasowymi i geograficznymi; patrzymy na
cywilizację zachodnią jako na cywilizację człowieka
białego w przeciwieństwie do cywilizacji Azjatów oraz
9

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin