Robert Browning
Cesarstwo Bizantyńskie
Tytuł oryginału
THE BYZANTINE EMPIRE
Wyborem literatury bizantyńskiej
opatrzył GRZEGORZ ŻUREK
Projekt graficzny serii RYSZARD ŚWIĘTOCHOWSKI
Opracowanie okładki i stron tytułowych TERESA KAWIŃSKA
© Robert Browning 1980
The revised edition copyright
in The Catholic University of America Press, Washington, D.C. 1992
© Copyright for the Polish edition by Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1997
PRINTED IN POLAND Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1997 r.
Wydanie pierwsze
Skład wykonał: Fototype, Milanówek, ul. Sportowa 3
Druk i oprawa: Zakłady Graficzne im. KEN S.A. w Bydgoszczy
Fax (052) 21-26-71. Nr zam. 392/97
ISBN 83-06-02615-2
SPIS RZECZY
Spis ilustracji i map ...............'........................6
Wstęp ................................................9
Część pierwsza NARODZINY NOWEGO CESARSTWA 500-641
Koniec świata starożytnego .................................... 21
Cywilizacja w fazie przejściowej ................................. 30
Część druga WALKA O PRZETRWANIE 641-867
Odwrót i obrona .......................................... 53
Nowy porządek .......................................... 75
Część trzecia ZŁOTY WIEK BIZANCJUM 867-1081
Odrodzenie i rekonkwista ..................................... 97
Pewność siebie i klasycyzm .................................... 122
Część czwarta OD POZORNEGO BRZASKU DO KATASTROFY 1081-1204
Wyzwanie z Zachodu ....................................... 147
Tradycja i nowatorstwo ...................................... 176
Część piąta KLĘSKA I ROZPAD 1204-1453
Długi zmierzch ........................................... 205
Żywotność kultury ......................................... 233
Przegląd najważniejszych wydarzeń ............................... 263
Wykaz cesarzy ........................................... 265
Bibliografia ............................................. 267
Aneks: Z literatury bizantyńskiej ................................. 271
Indeks osób ............................................. 377
Indeks nazw geograficznych i etnicznych ............................ 386
SPIS ILUSTRACJI
500-641
1. Justynian I i jego otoczenie. Mozaika, 546-548. Rawenna, kościół San Yitale.
2. Teodora, żona Justyniana I, i jej otoczenie. Mozaika, 546-548. Rawenna, kościół San Yitale.
3. Wnętrze kościoła Mądrości Bożej (Hagia Sofia), Konstantynopol, 532-537.
4. Kopuła kościoła Mądrości Bożej. Odbudowana 563.
5. Sklepienie prezbiterium kościoła San Yitale w Rawennie. Mozaika, 546-548.
6. Przemienienie Pańskie. Mozaika, ok. 540. Monaster Ś w. Katarzyny na górze Synaj.
7. Chrystus i św. Menas. Tempera, drewno, VI/Vn w. Paryż, Louvre.
8. Najświętsza Panna z Dzieciątkiem. Enkaustyka, drewno, VI w. (?). Kijów, Muzeum Sztuki Wschodu i Zachodu.
9. Półmisek z wyobrażeniem pasterza i kóz. Srebro, 527-565. Sankt Petersburg, Ermitaż.
10. Półmisek z wyobrażeniem Meleagra i Atalanty. Srebro, 613-629. Sankt Petersburg, Ermitaż.
867-1081
11. Tryptyk Harbaville. Kość słoniowa, X w. Paryż, Louvre.
12. Chrystus koronuje Konstantym VII. Kość słoniowa, połowa X w. Moskwa, Muziej izobrazitielnych iskusstw im. A. S. Puszkina.
13. Chrystus koronuje Romana II i jego żonę Eudoksję. Kość słoniowa, 945-959. Paryż, Bibliotheąue Nationale, Gabinet des Medailles.
14. Bazyli II. Miniatura w Psałterzu Bazylego, ok. 1020. Wenecja, Biblioteca Marciana.
15. Nicefor TTI Botaniata. Miniatura w Kazaniach Jana Chryzostoma, ok. 1078. Paryż, Bibliotheąue Nationale.
16. Widzenie proroka Ezechiela. Miniatura w Kazaniach Grzegorza z Nazjanzu, 867-886. Paryż, Bibliotheąue Nationale.
17. Dawid grający na harfie. Miniatura w Psałterzu paryskim, X w. Paryż, Bibliotheąue Nationale.
18. Tryptyk przedstawiający Deesis. Srebro, złoto, emalia, XI w. Sankt Petersburg, Ermitaż.
19. Relikwiarz. Srebro złocone, 1059-1067. Moskwa, Kreml, Orużejnaja pałata.
1081-1204
20-22. Jan II Komnen i jego żona Irena. Mozaika, 1118-1122. Konstantynopol, Hagia Sofia.
23. Chrystus Pantokrator. Mozaika, ok. 1100. Dafni, kościół klasztorny.
24. Zdjęcie z Krzyża. Fresk, ok. 1164. Nerezi, kościół Św. Pantelejmona.
25. Św. Grzegorz Cudotwórca. Tempera, drewno, XU w. Sankt Petersburg, Ermitaż.
26. Matka Boska Włodzimierska. Tempera, drewno, XII w. Moskwa, Trietjakowskaja galerieja.
27. 28. Czary. Srebro złocone, XII w. Sankt Petersburg, Ermitaż.
29. Zstąpienie do Otchłani. Srebro, złoto, emalia, XII w. Moskwa, Kreml, Orużejnaja pałata.
30. Digenis Akritas (?) w walce z lwem. Talerz glazurowany, XII w. Sankt Petersburg, Ermitaż.
31. Fantastyczny stwór w walce z wężem. Talerz glazurowany, XII w. Sankt Petersburg. Ermitaż.
Spis ilustracji
1204-1453
32. Kościół Pantanassa w Mistrze. 1428.
33. Kościół Chrystusa Pantokratora w Nesebyrze. Pół. XIV w.
34. Narodziny Najświętszej Panny. Mozaika, 1315-1321. Konstantynopol, kościół Zbawiciela w monas-terze Chora.
35. Teodor Metochita. Mozaika, 1315-1321. Konstantynopol, kościół Zbawiciela w monasterze Chora.
36. Chrystus i uczeni w Piśmie. Fresk, ok. 1260, Trapezunt, kościół Hagia Eirene.
37. Wskrzeszenie Łazarza. Fresk, 1428. Mistra, kościół Pantanassa.
38. Megaduks Aleksy Apokauk. Miniatura w Manuskrypcie Hipokratesa, ok. 1342. Paryż, Bibliotheąue Nationale.
39. Para książąt z rodziny cesarskiej. Miniatura w Typikonie z Lincoln College, koniec XIV w. Oksford, Bodleian Library.
40. Dwunastu Apostołów. Tempera, drewno, pierwsza pół. XIV w. Moskwa, Muziej izobrazitielnych iskusstw im. A. S. Puszkina.
41. Zwiastowanie. Tempera, drewno, pierwsza pół. XIV w. Skopje, Państwowe Zbiory Sztuki.
42. Przemienienie Pańskie. Miniatura w Manuskrypcie Jana Kantakuzena, 1370-1375. Paryż, Bibliotheąue Nationale.
Na okładce:
Kielich. Agat, złoto, rubiny, X-XI w. Sankt Petersburg, Ermitaż.
Grzegorz Palamas. Tempera, drewno, XIV-XV w. Moskwa, Muziej izobrazitielnych iskusstw im.
A. S. Puszkina.
Na stronie tytułowej:
Kadzielnica. Srebro złocone, XII w. Wenecja, bazylika Św. Marka.
Mapy:
Cesarstwo Bizantyńskie 527-641 (s. 24-25). Cesarstwo Bizantyńskie 867-1081 (s. 112-113). Świat bizantyński 1204-1453 (s. 216-217).
WSTĘP
Dla Edwarda Gibbona w roku 1776 tysiącletnia historia Bizancjum zasłużyła na skwitowanie formułką „triumf barbarii i chrześcijaństwa". Wolter uznał ją za „bezwartościowy zbiór oracji i cudów". Monteskiusz w swoich rozważaniach nad wielkością i upadkiem Rzymu przydzielił Cesarstwu Bizantyńskiemu miejsce „tragicznego epilogu rzymskiej chwały", widząc w jego dziejach tylko „pasmo buntów, powstań i zdrad". Poglądy tych przedstawicieli Oświecenia były oparte na dwóch założeniach: pierwszym, że społeczeństwo bizantyńskie samo się nie rozwijało, ale, skamieniałe w swojej niezmienności, tkwiło nieruchomo w świecie rozwoju i postępu, który osiągnął swój szczyt w epoce Renesansu, a ostatecznie w Wieku Rozumu; i drugim, że historia Europy i Bliskiego Wschodu toczyła się jak gdyby poza Cesarstwem Bizantyńskim, nie podlegając żadnym wpływom z jego strony, i że tym samym nie odegrało ono istotniejszej roli w ukształtowaniu świata, w którym oni sami — Monteskiusz, Wolter czy Gibbon — żyli.
W ciągu dwóch stuleci, które minęły od czasu, kiedy autor Zmierzchu i upadku Cesarstwa Rzymskiego pisał swoje dzieło, a szczególnie w ciągu ostatnich stu lat, w studiach nad cywilizacją bizantyńską dokonał się ogromny postęp. Obecnie o wiele lepiej niż kiedykolwiek przedtem rozumiemy rolę Bizancjum nie tylko na arenie historii politycznej, ale również w dziedzinie sztuk plastycznych, muzyki, literatury, techniki, religii czy filozofii, rolę niekiedy dominującą, a zawsze istotną. W rezultacie poważny historyk musi dzisiaj odrzucić oba założenia, które legły u podstaw poglądów myślicieli Oświecenia.
Cesarstwo Bizantyńskie było przez wiele wieków najpotężniejszym, najbogatszym i najbardziej cywilizowanym państwem w Europie i na Bliskim Wschodzie. Jego ...
gorylicolandia