I
Ibis ► Świat zwierząt.
Ibri (hebr.: Hebrajczyk). Niezbyt jasny rodowód z Księgi Kronik (1 Krn 24,27) przedstawia go, wraz z dwoma braćmi, jako najmłodszego potomka Lewiego, wzg. jego syna, Merariego. fr [tt]
Ibsan (hebr. szybki) zaliczany jest do sędziów, charyzmatycznych przywódców ludu przed epoką królewską (tzn. ok. 1050 r. przed Chr.). Pochodził z ►Betlejem [1]. Wspomniane jest jego liczne potomstwo (30 synów i 30 córek), polityka kojarzenia małżeństw swoich dzieci oraz siedmioletni okres jego działalności (Sdz 12,8-10). fr [tt]
Iddo (hebr. zależnie od pisowni na początku wyrazu: z’ = wielka nędza; z j = jego miłość; z c = jego czas).
1) Naczelnik położonej w Babilonie miejscowości Kasifia, będącej osadą lewitów; Ezdrasz, organizując powrót do Jerozolimy, wysłał do niego delegację z prośbą o przysłanie lewitów i niewolników świątynnych. Ostatecznie gotowość wyraziło łącznie 258 mężczyzn
(Ezd 8,16-20).
2) Ojciec Ahinadaba, zarządcy u kóla Salomona (1 Krl 4,14).
3) Wg Za 1,1.7 dziadek działającego po okresie wygnania babil. proroka Zachariasza, wg Ezd 5,1 - ojciec tegoż proroka.
4) Lewita, wymieniony w 1 Krn 6,6 jako potomek Gerszona w piątym pokoleniu.
5) Widzący (prorok), który sporządził zapiski o królu Roboamie (931-914 r. przed Chr.) oraz o Abiaszu, jego synu i następcy (2 Krn 12,15; 13,22); niektórzy badacze utożsamiają go z wymienionym w 2 Krn 9,29 „widzącym” Jeddo.
6) Kapłan, który wraz z Zorobabelem powrócił z wygnania babil.; wymieniony na dziesiątym miejscu wśród 22 zwierzchników kapłanów za czasów ►Jozuego [3] (Ne 12,4). fg [tt]
Ideogram. Przez ideogram rozumie się (stosowane w ►hieroglifach i ►piśmie klinowym) znaki przedstawiające określone słowo bądź cały kompleks znaczeniowy. Rysunek ust oznacza usta; symbol gwiazdy oznacza gwiazdę, najczęściej jednak - całe niebo bądź Boga; rysunek ust i jedzenia jednocześnie znaczy „jeść”. W toku dalszego rozwoju ideogramy, coraz bardziej stylizowane, otrzymały znaczenie odpowiadające głoskom bądź sylabom, aby w końcu przejąć funkcję poszczególnych liter, fg [tt]
Ideologia królewska ► Królewska ideologia.
Idumea/ldumejczycy. W Septuagincie nazwa często używana w odniesieniu do -►Edomu. Teren Idumei leżał na płd. od Judei pomiędzy Hebronem i Beer-Szebą. W czasach Seleucydów był to samodzielny obszar adm.; po podbiciu i przymusowej judaizacji przez Jana Hirkana Iw 128 r. przed Chr. podlegał zwierzchnictwu ►Hasmoneuszy. W końcowym okresie ich panowania udział w rządach miał, obok Jana Hirkana II, Idumejczyk ►Antypater [2]. Jego syn, ►Herod [1] Wielki, za zgodą Rzymian przejął następnie panowanie nad wszystkimi prowincjami Palestyny (obszar ten dorównywał niemal terenom niegdysiejszego królestwa Dawidowego), ms [tt]
Igielne ucho. W jednym z bardzo mocnych porównań (Mk 10,25 i par.) Jezus mówi o tym, że łatwiej wielbłądowi przejść przez ucho igielne niż bogatemu wejść do królestwa Bożego. Wypowiedź ta, która ma również paralele rabiniczne (ze słoniem i uchem igielnym), jest w swojej formie wypowiedzią prorocką, która ma wstrząsnąć słuchaczem i w paradoksalny sposób pokazać, że do wejścia do królestwa Bożego konieczna jest pomoc Boga (łaska). Hipoteza, że „ucho igielne” to niewielka furtka w murach miejskich Jerozolimy, jest całkowicie sprzeczna z sensem wypowiedzi Jezusa, me [ts]
Igła. Najstarsze znane igły pochodzą z VI tys. przed Chr. Były to ostro zakończone kawałki kości z otworem na drugim końcu. W epoce brązu sporządzane są igły z metalu; potem dochodzą jeszcze ozdobne igły z kości słoniowej. Od czasów późnej epoki brązu można wyróżnić trzy główne rodzaje igieł: igły do szycia, igły do ubrania (= spełniające rolę dzisiejszych szpilek oraz rolę ozdobną) i fibule, którym odpowiadają dzisiejsze agrafki. Ponieważ w starożytności ubrania były na ogół tkane i składały się z jednej części
(por. J 19,23), szycie nie miało takiego znaczenia jak dziś; niemniej już wówczas znano np. naparstek, me [ts]
Ignacy / Ignacego Listy. Ignacy, biskup Antiochii w Syrii (ok. 69/70 - 107/108 r. po Chr.) należał do najwybitniejszych Ojców Apostolskich. Zachowało się po nim siedem listów: do Kościołów w Efezie, Magnezji, Trallach, Rzymie, Filadelfii, Smyrnie oraz do Biskupa Polikarpa ze Smyrny. Dominującym tematem listów jest wezwanie do trwania w jedności i ostrzeżenie przed fałszywymi nauczycielami. Wyraźnie widoczny jest w nich także, w porównaniu do czasów NT, dalszy rozwój struktur Kościoła. ► Apostolscy Ojcowie, me [tt]
Ijar (babil. określenie miesiąca) ► Rachuba czasu.
Ijje-Haabarim (hebr. ruiny Abarim). Jedno z miejsc postoju Izraelitów w drodze z Egiptu do Ziemi Obiecanej; musiało być położone po wsch. stronie Jordanu, na wsch. od terenów Moabu (Lb 21,11) bądź już na terenach Moabitów (Lb 33,44). Przyjmuje się, że leżało ono ok. 15 km na wsch. od płd. krańca Morza Martwego, już na terenach nieurodzajnej pustyni kamienistej. fg [tt]
Ijjim (hebr. ruiny, gruzy).
1) W Lb 33,45 miejscowość ta jest identyczna z ►Ijje-Haabarim.
2) Miasto pokolenia Judy położone na płd., w pobliżu granicy z Edomem; nieznana jest jego dokładna lokalizacja (Joz 15,29). fr [tt]
Ijjon (hebr. miejsce gruzów; ruiny). Miasto położone ok. 16 km na płn. wsch. od Cezarei Filipowej; spustoszone, podobnie jak inne miasta Izraela, przez Ben-Hadada, króla Aramu, za namową króla Judy, Asy (911-871 r. przed Chr.; 1 Krl 15,20; 2 Krn 16,4). Podobną wyprawę, za czasów Pekacha, króla izraelskiego (740-731 r. przed Chr.), przedsięwziął asyr. król Tilgat-Pileser; tu pojawia się wzmianka, jakoby najeźdźca miał pojmać i deportować mieszkańców zdobytych miast do Asyrii (2 Krl 15,29). fg [tt]
Ikabod (hebr. gdzie jest sława?). Syn Pinchasa, syna Helego; kiedy żona Pinchasa usłyszała straszliwą wieść, że Arka Boża została zabrana, a jej mąż i teść umarli, dotknęły ją bóle porodowe i urodziła syna, którego nazwała Ikabod. Brzmienie tego imienia miało przypominać nieszczęście zabranej Arki: „odstąpiła sława (= hebr. kabod) od Izraela”
(1 Sm 4,19-22; 14,3). fg [tt]
Ikkesz (hebr. wypaczony, krzywy). Ojciec Iry z Tekoa, bohatera Dawidowego, należącego do grupy Trzydziestu (2 Sm 23,26; 1 Krn 11,28). fg [tt]
Ikonium (likaońska nazwa o nieznanym znaczeniu). Miasto w Azji Mniejszej, w czasach panowania Rzymian stolica ►Likaonii; Paweł i Barnaba odwiedzili je dwukrotnie w czasie tzw. pierwszej podróży misyjnej (Dz 13,51-14,6.21), być może także i później (por. Dz 16,4). W 2 Tm 3,11, mówiąc o prześladowaniach, jakich doznał Paweł, wspomina się także Ikonium. me [tt]
Ilaj (hebr. największy). Jeden z bohaterów Dawida, w 1 Krn 11,29 wymieniony na ósmym miejscu, noszący przydomek Achochita. fg [tt]
Illiria. Niejasne określenie zach. części Półwyspu Bałkańskiego; stara łac. nazwa prowincji rzym. położonej na wsch. od Adrii; w starożytności tereny te częściej określane były jako Dalmacja. Od epoki renesansu, stosownie do panującej wówczas mody na język łac., termin ten wraca znów do użycia. Pojęcia „Illiryjczyk” oraz „Illyryjski” były przy tym często utożsamiane z płd. Słowianami wzg. językami słowiańskimi. W Rz 15,19 Paweł podkreśla, że aż „po Illirię” głosił Ewangelię. Wg 2 Tm 4,10 miał tutaj działać ►Tytus [2]. me [tt]
Imalkue (hebr. [Bóg] panuje). Wydaje się, że był to dobrze urodzony Arab, który wychowywał małoletniego syr. następcę tronu, Antiocha VI (145-142 r. przed Chr.;
1 Mch 11,39n). fr [ts]
Imer/lmmer (hebr. baranek).
1) Ojciec kapłana ►Paszchura [1], współczesnego prorokowi Jeremiaszowi (Jr 20,1).
2) Ojciec licznego rodu kapłańskiego, który po okresie wygnania babil. powrócił do Jerozolimy. Mowa jest o 1052 osobach (Ezd 2,37; Ne 7,40). Jeden z nich, Sadok, wspomniany jest wyraźnie wśród pracowników biorących udział w odbudowie murów miejskich Jerozolimy. W toku reformy dotyczącej małżeństw mieszanych za czasów Ezdrasza dwóch członków jego rodziny musiało oddalić swoje żony (Ezd 10,20). W czasie przypisywanego Dawidowi podziału urzędów kapłańskich szesnasty los padł na rodzinę Immera (1 Krn 24,14).
3) Miejscowość w Babilonii; pochodziła z niej grupa kapłanów, którzy za Ezdrasza powrócili do Jerozolimy (Ezd 2,59). fe [tt]
Imię
Hebr. słowo szem prawie zawsze tłumaczone jest na język polski jako imię. Owo tłumaczenie jest niekiedy trafne, jednak często trudno jest uchwycić, o czym dokładnie mówi tekst biblijny.
Funkcja imienia
Pierwszą i podstawową funkcją imienia jest rozróżnienie dwóch osób poprzez bliższe ich określenie. Ta funkcja obowiązuje od czasów bibl. aż po teraźniejszość. Kiedy jednak w naszym kręgu kulturowym, mówiąc o imieniu, właściwie myślimy o złożeniu imię + nazwisko, to w mentalności bibl. bliższe dookreślenie dokonywało się przez dodanie imienia ojca. Tak więc kiedy Jezus zabrał głos w synagodze w Nazarecie, ludzie pytają: „Czy nie jest to syn Józefa” (Łk 4,22). Podczas gdy we wcześniejszych czasach ludzie nosili tylko jedno imię, to już w epoce hell. stało się zwyczajem używanie imienia podwójnego. Takie zjawisko można także spotkać wśród uczniów Jezusa (np. Szymon Piotr; J 1,40).
Prawo nadania imienia dziecku przysługiwało nie tylko mężczyźnie, lecz także kobiecie. Potwierdzają to zarówno bardzo dawne, jak i późniejsze świadectwa (por. nadanie imienia przez mężczyznę w Rdz 4,17; Łk 1,63; przez matkę w Rdz 4,25; Łk 1,31). Nadanie imienia wskazywało na zaistnienie pewnej relacji: ten, który otrzymywał imię, podlegał temu, kto imię nadawał. Stąd też człowiek nadaje nazwy zwierzętom i w ten sposób potwierdza - nadane mu przez Boga - zwierzchnictwo nad nimi (Rdz 2,19n). To samo odnosi się także do miejscowości. Stare kananejskie miasto Kiriat-Arba otrzymało od osiedlających się tutaj grup ludzi nazwę Hebron, przez co wyraźnie wskazali oni na prawo własności nad nim (por. np. Rdz 23,1n; por. także zmianę nazwy z Luz na Betel przez Jakuba w Rdz 28,19). Obowiązywało to również w przypadku zwierząt i rzeczy, także w przypadku ludzi - jak to wydaje się być powszechne na starożytnym Bliskim Wschodzie. Prawo zmiany imienia było pewnym zastrzeżonym przywilejem (por. 2 Krl 23,34; 24,17). Zmiana imienia stanowiła nie tylko uzewnętrznienie podporządkowania osoby, ale także podkreślenie znaczenia, jak to widać w przypadku Józefa, który na dworze egip. otrzymał honorowe imię Safnat Paneach (Rdz 41,45).
Imię jako określenie natury człowieka
Jedną z funkcji zmiany imienia, która odbiega od dzisiejszych zwyczajów, jest to, że taka zmiana oznaczała określenie nowej natury człowieka. Stąd np. imię Ab ram (= Ojciec [Bóg] jest wzniosły) zostało zmienione na Abraham (BT: ojciec licznego potomstwa). Chociaż podane w Biblii językowe wyjaśnienie tej zmiany stwarza pewne trudności, to jednak wyraźnie widać, że autorowi bibl. nie chodzi o filologię, lecz o określenie nowej egzystencji: „Nie będziesz więc odtąd nazywał się Abram, lecz imię twoje będzie Abraham, bo uczynię ciebie ojcem mnóstwa narodów” (Rdz 17,5). Ów sposób określenia natury człowieka za pomocą imienia nie jest w Biblii ograniczony do jakiegoś wymiaru czasowego, np. w NT jest mowa, że zapowiedzianemu przez Boga Dziecku „nadadzą imię Emmanuel, to znaczy: Bóg z nami” (Mt 1,23), chociaż Jezus, o którym jest tutaj mowa, w rzeczywistości tego imienia nie nosił. Niemniej jednak w Nim Bóg jest obecny pośród ludzi.
Ponieważ imię (jak pokazuje powyższy przykład) określa istotę osoby, próbowano na jego podstawie określić także osobowość konkretnego człowieka (albo istotę rzeczy). Odnosi się to przede wszystkim do etiologicznego wyjaśniania znaczenia nazw, które dzięki temu otrzymują głębszy wymiar. Np. w Rdz 3,20 imię Ewa (u którego podstawy znajduje się rdzeń wyrażający ideę życia) zostaje wyjaśnione w sposób następujący: „ponieważ stała się matką wszystkich żyjących”; z kolei imię Mojżesz, które pierwotnie nawiązywało do egip. imienia przywołującego imię tamtejszego bóstwa, zostało w Wj 2,10 wyjaśnione poprzez słowo hebr.: córka faraona „dała mu imię Mojżesz, mówiąc: «Bo wydobyłam go z wody»” (moszeh = wyciągnięty). Pojawiają się także inne, negatywne wyjaśnienia imion, które wynikają z mądrego wyrachowania. Kiedy pijany człowiek o imieniu Nabal (prawd, było to stare semickie słowo, które pierwotnie oznaczało kogoś szlachetnego; por. zmiana znaczenia w
1 Sm 25,25) znieważył oddział Dawida i jego samego, należało się spodziewać zemsty ze strony przyszłego króla. Żona Nabala usłyszała o zachowaniu jej męża i wyruszyła naprzeciw Dawida, aby uratować małżonka. Kiedy spotkała Dawida, w zręczny sposób zinterpretowała imię swojego męża, które miałoby oznaczać głupca, i przez to uspokoiła rozgniewanego wodza (1 Sm 25,25). W tym przypadku hebr. pojęcie imienia różni się znacznie od pojęcia stosowanego w języku polskim. Ponieważ bibl. język hebr. nie zna słowa oznaczającego naturę/istotę, aby to wyrazić, trzeba było użyć słowa szem (= imię). Owo znaczenie imienia wskazujące na naturę noszącej je osoby ma szczególny wymiar przede wszystkim w przypadku imion symbolicznych, które często były stosowane przez proroków (na polecenie Boga) w ich przepowiadaniu. W ten sposób dzięki ludziom noszącym konkretne imię (wyrażające jakąś rzeczywistość) orędzie Boże staje się obecne nie tylko jako głoszone, lecz trwa za sprawą osoby poprzez jej egzystencję, będąc żywym znakiem upominającym innych (np. ►Maher-Szalal-Chasz-Baz).
„Imię” w znaczeniu przenośnym wskazuje na godność osoby (dziś także pojawia się takie użycie tego słowa). Stąd też gdy np. budowniczy zyskuje poważanie, jego imię „zostaje uwiecznione” (Syr 40,19). Jednakże starania, by uczynić sławnym swe imię, mogą doprowadzić do tego, że człowiek uzna, że wszystko potrafi zrobić, a Bóg w tym działaniu staje się niepotrzebny (por. Rdz 11,4). Pragnienie, żeby poprzez swoje dzieci przekroczyć granicę śmierci, należy wiązać z imieniem jako istotą osoby (por. Rdz 48,15n: „imię, które przetrwa”). Stąd też dziecko ma tutaj szczególną wartość, także w odniesieniu do kobiety i matki, a bycie bezdzietnym uchodziło za hańbę (por. 1 Sm 1,6; Iz 49,20; Ps 113,9). Także sama Maryja w radosny sposób wychwala Boga za swój błogosławiony stan: „oto bowiem błogosławić mnie będą odtąd wszystkie pokolenia” (Łk 1,48).
Imię Boże
Dla człowieka było to nie tylko rzeczą niepojętą, ale i stanowiło zbyt wielkie wyzwanie - poznać imię Boga, tzn. wejść z Nim w relację (Sdz 13,2n.6.18). Natura Boga przekracza sferę ludzkiego profanum, stąd też imię Boże było święte (czyli oddzielone od tego, co świeckie): „Nie będziecie przysięgać fałszywie na moje imię” (Kpł 19,12). Fałszywa przysięga w imię Boga oznacza nie tyle nadużycie jakiegoś imienia, lecz znieważenie natury Boga, jak to zresztą podkreśla tekst biblijny. Słowa „Ja jestem Pan” - to objawienie człowiekowi natury Boga, a nie tylko zwykłe powierzchowne przedstawienie się (por. Wj 20,7). Owej istoty Boga człowiek sam z siebie nie jest w stanie zbadać czy też jej odkryć. Takiego dostępu Bóg odmawia człowiekowi. Stąd też bez odpowiedzi pozostaje pytanie o naturę Boga w scenie walki Jakuba nad Jabbokiem: „Potem Jakub rzekł: ‘Powiedz mi, proszę, jakie jest Twe imię? [hebr. szem = istota]’. Ale on odpowiedział: ‘Czemu pytasz mnie o imię?” (Rdz 32,30).
Wiele tekstów paralelnych pokazuje całkiem wyraźnie, że Imię (= natura, istota) i Bóg są ze sobą tożsame (Iz 24,l4n; Ps 8,2.10). To, czym rzeczywiście jest natura Boga, Izrael poznaje poprzez samoobjawienie się Boga, w którym ukazuje On swoją naturę/istotę ujętą w postaci imienia ►JHWH! Ta istota jest niezmienna (por. Wj 3,14n). Owo obejmujące szeroki wymiar działanie Boga widoczne jest w całej Biblii. Wskazuje na to wypowiedź w Mt 18,20 („Bo gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje, tam jestem pośród nich”), tak samo jak i polecenie udzielania chrztu w imię Boga w Mt 28,19n. Prawda, że Bóg jest obecny osobiście w swej istocie, a „imię” oznacza Jego uosobienie, ma swoje korzenie m.in. w teologii deutero-nomistycznej (Pwt 12,4n.11; por. Ml 1,11). fr/fk [ts]
Imię Jezus (Chrystus). Podobnie jak w całym ST oraz na całym starożytnym Bliskim Wschodzie, tak też i w przypadku Jezusa imię oznacza osobę i istotę, ew. funkcję. Stąd też imię Jezus zostało wybrane przez samego Boga (normalnie czynił to na ogół ojciec dziecka!)
i na Jego polecenie nadane zostało przez wyznaczonych ludzi. Maryja miała nadać swojemu Synowi imię Jezus (Łk 1,31), „ponieważ On zbawi swój lud od jego grzechów” (Mt 1,21; por. Łk 1,31; Flp 2,9). Tym imieniem, które oznacza „JHWH wybawia”, wzywają Go ci, którzy szukali uzdrowienia (Mk 10,47; Łk 17,13; 23,42). Pierwsi chrześcijanie wyznawali Go jako Zmartwychwstałego ►Pana i ►Chrystusa (1 Kor 12,3; Rz 10,9). Tym samym imieniem przedstawia się sam Pan Szawłowi, swojemu dotychczasowemu prześladowcy: „Kim jesteś, Panie? [...] Ja jestem Jezus, którego ty prześladujesz” (Dz 9,5). W imię Jezusa Piotr uzdrowił sparaliżowanego w bramie świątyni, ponieważ nie ma żadnego innego imienia, „w którym moglibyśmy być zbawieni” (Dz 4,12). Oprócz tego głównego imienia Jezus określany jest jeszcze jako: ►Syn Człowieczy ►Syn Boży (także po prostu jako ►Syn), ►Syn Dawida, ►Mesjasz, ►Sługa Boży, ►Arcykapłan, ►Baranek albo Baranek Boży, ► Logos albo Słowo Boga, Bóg z nami (Mt 1,23; ►Emmanuel). Ponadto Jezus jest porównywany z ►Jutrzenką (2 P 1,19; Ap 22,16) czy też z „lwem z pokolenia Judy” (Ap 5,5). Do osoby Mesjasza odnosi się często stosowane w ST wyrażenie sema...
SCHEMATY