Jan Wendt - Geografia wladzy w Polsce.pdf

(1798 KB) Pobierz
Jan Wendt
GEOGRAFIA WŁADZY W POLSCE
Gdańsk 2001 r.
Spis rzeczy:
Wstęp
Rozdział I. Zmiany podziału administracyjnego kraju
1. Podziały ziem polskich w historii
Historyczne krainy za Piastów i Jagiellonów
Podział ziem polskich w latach 1772-1815
Zmiany granic jednostek administracji w okresie zaborów
Podziały administracyjne II Rzeczypospolitej
2. Podział administracyjny Polski w latach 1945-1998
3. Podział administracyjny Polski w perspektywie przystąpienia Polski do Unii
Europejskiej
Rozwój współpracy regionalnej i transgranicznej w Polsce i Europie
Współpraca regionalna na obszarach transgranicznych Polski
Strukturalne zróżnicowanie euroregionów z udziałem Polski
4. Polityczne uwarunkowania nowego podziału terytorialnego kraju
5. Reforma terytorialna w Polsce
Podział na województwa w 1999r.
Podział na powiaty
Przestrzenne zróżnicowanie lokalnych ośrodków władzy
Dostępność komunikacyjna ośrodków władzy wojewódzkiej
Rozdział II. Ośrodki władzy samorządowej
1. Reforma samorządowa
Założenia reformy samorządowej
Władze samorządowe województwa
Władze samorządowe powiatu
Władze samorządowe gminy
2. Zadania i uprawnienia samorządu oraz sposób finansowania ich realizacji
3. Cele i realizacja reformy samorządowej
Rozdział III. Przestrzenne zróżnicowanie wpływów partii politycznych
Rozdział IV. Branżowe podziały terytorium państwa
Struktury resortowe
Rejony i okręgi sądowe
Rozdział V. Zmiany struktury terytorialnej kościoła katolickiego w Polsce
Pierwsze diecezje i metropolie
Zmiany struktury terytorialnej kościoła katolickiego w latach 1772-1918
Struktura terytorialna kościoła katolickiego w po 1918 r. i jej zmiany
Rozdział VI. Czynniki i centra aktywności gospodarczej
Prężność ekonomiczna województwa
Przestrzenne zróżnicowanie siedzib banków
Największe przedsiębiorstwa
Terytorialne struktury wybranych sieci usługowych
Ośrodki szkolnictwa wyższego
Rozdział VII. Ponadregionalne i lokalne ośrodki władzy
Załącznik z tablicami wyników wyborów parlamentarnych
Spis rycin
Spis tabel
Literatura
Wstęp
„Geografia władzy w Polsce” pod względem badawczym sytuuje się w ramach
geografii politycznej, socjologii polityki oraz historii najnowszej. W literaturze
zachodnioeuropejskiej i amerykańskiej prace interdyscyplinarne nie stanowią
rzadkości a i badania problematyki geografii politycznej są dobrze rozwinięte.
W Polsce geografia polityczna do 1989 roku nie cieszyła się szerokim
zainteresowaniem badaczy a nawet wręcz przeciwnie. W monopartyjnym
systemie politycznym o wysokim stopniu centralizacji władzy ukazywanie jej
przestrzennego zróżnicowania wydawało się niecelowe. Badania struktury
władzy i relacji pomiędzy jej elementami w aspekcie przestrzennym cechuje
więc ubóstwo polskiej literatury naukowej do lat osiemdziesiątych. Pozwala to
na podjęcie próby nowego przedstawienie tematu.
Zmiany, które nastąpiły po 1989 roku w Polsce, doprowadziły do rozbicia
funkcjonujących wcześniej struktur władzy a także do powstawania nowych
ośrodków decyzyjnych (w aspekcie przestrzennym). Zasadniczej zmianie uległy
zarówno zakres jak i zasięg terytorialny władz administracyjnych różnego
szczebla, władzy sądowniczej i samorządowej. Problem jest tym bardziej
interesujący, iż po 1989 roku opublikowano wiele koncepcji nowego podziału
administracyjnego kraju. Zmiany struktury terytorialnej są zresztą
symptomatyczne dla okresów przemian ustrojowych w każdym systemie. A
przestrzenny podział kraju zawsze w znaczący sposób wpływa na kształtowanie
się stosunków społecznych i gospodarczych wraz z układem komunikacyjnym
w wydzielonym regionie. Zmienił się również rozkład centrów władzy
ekonomicznej. Dzięki inwestycjom rozwijają się nowe ośrodki gospodarcze a
istniejące wcześniej ulegają przekształceniom. Wiele decyzji gospodarczych
podejmowanych jest w lokalnych ośrodkach władzy. Zmianie uległa struktura
terytorialna kościoła rzymsko-katolickiego, który w Polsce zawsze posiadał i
posiada nieformalną aczkolwiek znaczącą władzę polityczna i ekonomiczną. Z
punktu widzenia geografii elektoralnej istotne wydają się również badania
zmian zasięgu i oddziaływania struktur terenowych poszczególnych partii
politycznych, mające swoje odzwierciedlenie w wynikach badań preferencji
wyborczych i postaw politycznych.
Problem nowego podziału terytorialnego towarzyszy zawsze okresom przemian
ustrojowych. W zmienionym krajobrazie politycznym, społecznym i
gospodarczym Polski po 1989 roku, zanikowi ulegają dawne a kształtują się
nowe ośrodki decyzyjne - centra władzy. Ponieważ administracyjny podział
kraju w znaczący sposób wpływa na kształtowanie się stosunków społecznych i
gospodarczych wraz z układem komunikacyjnym interesującym zagadnieniem
wydaje się być zbadanie wpływu podziałów administracyjnych na kształtowanie
się wojewódzkich, o znaczeniu ponadregionalnym i powiatowych ośrodków
władzy. W Polsce w latach 1945 - 1996 kilkakrotnie następowały zmiany
ilościowe i strukturalne w podziale terytorialnym kraju. Z przyczyn politycznych i
ekonomicznych tworzono nowe ośrodki administracyjne i gospodarcze.
Podejmowano próby decentralizacji władzy, w efekcie których następowała jej
centralizacja.
Również współcześnie, na kształtowanie podziału terytorialnego Polski,
opartego o determinanty
środowiska
geograficznego i funkcjonujące struktury
społeczne i ekonomiczne, silny wpływ wywarły partykularne interesy partii
polityczne, ambicje społeczno-gospodarcze ludności stolic ośrodków
regionalnych oraz istniejące struktury terytorialne organizacji samorządowych,
politycznych, religijnych i gospodarczych. Aby zbadać przestrzenne
oddziaływanie władzy, zmienność ośrodków i powiązania pomiędzy różnymi
wymiarami władzy, stopień jej terytorializacji postawiono podczas realizacji tej
pracy kilka celów badawczych. Należą do niech ocena funkcjonowania
obecnego i wcześniejszych układów terytorialnych w odniesieniu do krain
historycznych i geograficznych oraz regionów ekonomicznych. Próba zbadania
wymiaru przestrzennego władzy w odniesieniu do struktur politycznych,
religijnych, społecznych i ekonomicznych. Przedstawienie zmian w
przestrzennym zróżnicowaniu ośrodków władzy politycznej, gospodarczej,
kościoła katolickiego, administracyjnej i sądowniczej przed i po 1989 roku oraz
samorządowej po rocznym okresie jej funkcjonowania. W pracy starano się
przedstawić przestrzenne zróżnicowanie ośrodków władzy w okresie
transformacji. Podjęto próbę opisu i wyjaśnienia procesu terytorializacji władzy,
na poziomie lokalnym (powiaty) i ponadregionalnym (województwa)
rozumianego jako funkcjonowanie nieformalnych powiązań pomiędzy
reprezentantami władzy politycznej, samorządowej i administracyjnej. Ostatnim
celem pracy było ukazanie czynników kształtujących powiatowe i wojewódzkie
ośrodki realnej władzy i ich zmiany po 1989r.
Dla realizacji celów badawczych założonych w pracy należało dokonać oceny
funkcjonowania obecnego i wcześniejszych podziałów administracyjnych Polski
w odniesieniu do krain historycznych i geograficznych oraz regionów
ekonomicznych na podstawie istniejącej literatury. Koniecznym etapem pracy
było zbadanie wymiaru przestrzennego władzy w odniesieniu do
funkcjonujących struktur rządowych, politycznych, religijnych, społecznych i
ekonomicznych oraz warunków przyrodniczych. Tych ostatnich w stopniu w
jakim wpływały one na kształtowanie się podziałów terytorialnych. Dla ukazania
ciągłości lub zmienności ośrodków władzy, definiowanych jako ośrodek
decyzyjny partii, siedziba instytucji lub władz administracyjnych, podjęto próbę
przedstawienia kolejnych zmian w przestrzennym zróżnicowaniu ośrodków
władzy politycznej, administracyjnej, sądowniczej i kościoła katolickiego w XX
wieku pokazując, na ile to było możliwe, historyczne determinanty lokalizacji
ośrodków administracyjnych państwa i struktur kościoła. Dla instytucji
gospodarczych i samorządowych, ze względu na ich zmienność w pierwszym i
brak w drugim przypadku, przedstawiono kształtowanie się ośrodków
decyzyjnych po 1989r.
Przestrzenne zróżnicowanie i funkcjonowanie ośrodków władzy w okresie
transformacji jest w dużej mierze wynikiem kolejnych zmian ekip rządowych w
latach 1989-1996. W tym okresie oficjalnie desygnowano do utworzenia rządu
ośmiu premierów, z których sześciu sformowało swoje gabinety, każdorazowo
zmieniając w dużej mierze administrację terenową i związany z nią zakres
władzy, przeprowadzono reformę ministerstwa administracji rządowej i spraw
wewnętrznych, której towarzyszyły zmiany struktury władzy i jej zasięgu
przestrzennego. Nowa „elita” polityczna, a bez znaczenia w tym przypadku jest
jej proweniencja ideologiczna, skutecznie prowadzi do zawłaszczania władzy na
poziomie regionalnym przez lokalne elity partyjne, a w stolicy przez liderów
partyjnych. Oczywiście można wskazać wielu w pełni odpowiedzialnych za
sprawowany przez siebie urząd polityków, ale sam problem tkwi w sprawowaniu
władzy wykonawczej przez elity polityczne przy braki apolitycznej kadry
urzędniczej, oraz bardzo dużej słabości władz ustawodawczej i sądowniczej. W
dodatku wśród wielu członków politycznego establishmentu panuje
prawdopodobnie głębokie przekonanie, utwierdzone w latach sprawowania
władzy w Polsce przez PZPR, iż system sprawowania władzy w państwie ma
służyć wyłącznie interesom partii aktualnie władzę sprawującej a nie dobru
państwa. Prowadzi to w oczywisty sposób do odkładania trudnych decyzji o
fundamentalnym znaczeniu dla państwa na okres „po wyborach”. A ponieważ
kadencje parlamentu, prezydenta i samorządów są różne w kolejnych latach
przed wyborami następuje
świadome
osłabianie państwa, dla realizacji
interesów partii sprawującej rządy, przez uchwalane „pod wyborców” ustawy.
Poważnym problemem przy próbie oceny i klasyfikacji ośrodków władzy jest
proces tworzenia się licznej grupy osób, które funkcjonują w tak zwanej partii
władzy, przechodząc od jednego ugrupowania po stracie przez nie władzy do
kolejnego, które właśnie z mandatu .wyborców ją zdobyło. Dotychczas nie
wykształcono w Polsce mechanizmu dokonującego selekcji wśród działaczy
partyjnych, ani tym bardziej związkowych czy samorządowych. Dla pierwszej i
drugiej grupy w początku lat dziewięćdziesiątych wytłumaczeniem był krótki
okres kształtowania się demokracji w kraju, jednak w przypadku struktur
związkowych silnie zaważył na doborze elit „wodzowski” sposób sprawowania
władzy oraz zniesienie wprowadzonego przez pierwszą „Solidarność” zakazu
sprawowania przez więcej niż dwie kadencje władzy. Wyraźnie widoczne jest
także, mające podstawowy wpływ na kształtowanie się ośrodków władzy,
łączenie władzy i stanowisk nie tylko przez czołowych polityków, ale na każdym
szczeblu władzy. Słabości władz ustawodawczych, olbrzymiej korupcji wśród
władz wykonawczych towarzyszy wyjątkowa niechęć czy wręcz nieudolność
władzy sądowniczej w kształtowaniu państwa prawa. Jednak jest to tak
obszerny temat, iż zasługuje z pewnością na osobne poświęcone jemu
wyłącznie opracowanie. Co nie usprawiedliwia w
żaden
sposób wielkiej liczby
przedawnionych spraw „politycznych” (palenie akt przez służby
bezpieczeństwa), brak wyroków w wielu tak zwanych aferach gospodarczych
czy wręcz wyjątkową łaskawość nawet w procesach karnych. Tworzy to klimat
do bezkarnego funkcjonowania w
życiu
politycznym osób w rażący sposób
mijają się z prawdą (do najgłośniejszych spraw należało kłamstwo prezydenta w
sprawie wykształcenia) lub przedstawiają cudze osiągnięcia jako własne
(sprawa plagiatu pracy magisterskiej, pracy doktorskiej), czy posługując się
wydaje się
że
tracącymi z wolna na znaczeniu słowami, kłamią i kradną. Nie
istnieje niestety silnie rozwinięty wśród części elit Rzeczypospolitej szlacheckiej
czy nawet II Rzeczypospolitej pojęcie utraty honoru, związane z wykluczeniem
z kręgu osób piastujących władze, co prowadzi do petryfikacji istniejącego
sytemu sprawowania władzy i potęguje zjawisko jej terytorializacji. Jak się
wydaje, postępujący proces terytorializacji władzy prowadzi wbrew publicznie
głoszonym deklaracjom, do zwiększenia stopnia centralizacji sprawowanej
władzy. Na tle elit politycznych zupełnie inaczej kształtuje się system
sprawowania władzy w strukturach kościoła katolickiego. Jednak z oczywistych
powodów system ten nie może być przykładem demokracji, której w strukturach

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin