Modrzejewska E - Spór polityczny jako strategia retoryczna. Na podstawie materiału prasowego 2005–2009.pdf

(12569 KB) Pobierz
Uniwersytet Warszawski
Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Ewa Modrzejewska
Spór polityczny jako strategia retoryczna
Na podstawie materiału prasowego w okresie rządów
Prawa i Sprawiedliwości 2005–2007 oraz Platformy Obywatelskiej 2007–2009
Praca doktorska napisana pod kierunkiem
prof. dr hab. Małgorzaty Marcjanik
Warszawa 2013
Spis treści
Wstęp.................................................................................................................................4
I. Wprowadzenie teoretyczno-metodologiczne .....................................................................9
1. Materiał badawczy i metodologia badań.................................................................................9
2. Polska scena polityczna w okresie 2005–2009.....................................................................22
3. Postrzeganie języka debaty publicznej..................................................................................32
4. Rola współczesnego dziennikarstwa.....................................................................................46
5. Spór – perspektywy badawcze .............................................................................................67
5.1. Spór – perspektywa językoznawcza....................................................................67
5.2. Spór – perspektywa psychologiczna....................................................................74
5.3. Spór – perspektywa politologiczna......................................................................84
5.4. Spór – perspektywa retoryczno-erystyczna ........................................................90
5.5. Spór – perspektywa medialna..............................................................................96
II. Analiza materiału prasowego.........................................................................................102
1. Analiza dziennikarska – ramy wiadomości.........................................................................102
1.1. Retoryczna strategia sporu a segmenty wypowiedzi prasowej .........................105
1.1.1. Spór w segmentach wypowiedzi prasowej.................................................105
1.1.2. Spór w elementach typograficznych..........................................................132
1.2. Retoryczna strategia sporu a gatunki dziennikarskie.........................................139
1.2.1. Gatunki informacyjne.................................................................................140
1.2.2. Gatunki publicystyczne..............................................................................154
1.2.3. Gatunki pograniczne..................................................................................167
1.2.4. Fotograficzne gatunki dziennikarskie .......................................................180
1.3. Retoryczna strategia sporu a rama konfliktu.....................................................207
2
2. Analiza retoryczna...............................................................................................................212
2.1. Inventio..............................................................................................................213
2.1.1. Ustalenie i opracowanie tematu.................................................................214
2.1.2. Toposy........................................................................................................223
2.1.3. Rodzaje retoryczne ....................................................................................225
2.2. Dispositio...........................................................................................................226
2.2.1. Wstęp (exordium) i zakończenie (peroratio)..............................................227
2.2.2. Argumentacja i refutacja............................................................................231
2.3. Elocutio..............................................................................................................247
2.3.1. Styl językowy.............................................................................................248
2.3.2. Tropy i figury retoryczne............................................................................256
2.4. Memoria.............................................................................................................281
2.5. Actio...................................................................................................................291
3. Retoryka sporu we współczesnych mediach.......................................................................306
3.1. Przyczyny...........................................................................................................306
3.2. Realizacja...........................................................................................................315
3.3. Skutki.................................................................................................................324
Podsumowanie...............................................................................................................333
Literatura cytowana.......................................................................................................340
Korpus materiałowy.......................................................................................................354
Indeks ilustracji..............................................................................................................356
Indeks tabel....................................................................................................................357
3
Wstęp
Retoryka walki, wojna polsko-polska, retoryka nienawiści, język wrogości, poetyka
ringu
– to niektóre z określeń
1
, których kilka lat temu zaczęto używać nie tylko w mediach,
lecz również w nauce, by opisać polską debatę publiczną. Stały się one dla mnie inspiracją,
by przyjrzeć się funkcjonowaniu słowa w sferze publicznej oraz słowa sfery publicznej,
na którą istotny wpływ wywierają środki masowego przekazu.
John E. Richardson we wstępie do książki
Analysing Newspaper
zastanawia się, cze-
mu służy dziennikarstwo. Opinię, że dostarcza ono społeczeństwu głównie rozrywki, uważa
za zbyt uproszczoną. Nie zgadza się również z tezą, że media służą przede wszystkim uprzy-
wilejowanym (szczególnie będącym u władzy) do uprawiania propagandy. A powiedzieć,
że współczesne media to biznes nastawiony na zysk, nie oddaje całej złożoności problemu
2
.
Autor przyjmuje zatem, że dziennikarstwo służy obywatelom, by ci lepiej mogli zrozumieć
siebie i swoją pozycję w świecie. Jeśli media nie realizują tej misji, ale głównie skupiają się
na rozrywce, działają jako tuba propagandowa władzy lub nastawione są jedynie na osiąganie
zysków – nie można wtedy mówić o dziennikarstwie
3
.
Przedmiot pracy
Przedmiotem niniejszej pracy jest interdyscyplinarna analiza szeroko rozumianych
tekstów dziennikarskich, które poświęcone są polskiej polityce. W polu badawczym znajdują
się między innymi publikacje prasowe bezpośrednio relacjonujące wydarzenia polityczne, ko-
mentarze eksperckie, teksty publicystyczne oraz przytoczone przez wybrane dzienniki opinii
wypowiedzi publiczne polityków. Cechą charakterystyczną materiału jest dominująca w prze-
kazie kategoria sporu.
1
2
3
Pochodzą one z następujących źródeł (w kolejności): B. Jabłońska,
Językowe podziały rzeczywistości społecz-
no-politycznej IV RP,
w:
Język IV Rzeczypospolitej,
red. M. Czerwiński, P. Nowak, R. Przybylska, Lublin 2010,
s. 257–269; „Gazeta Wyborcza”, nr 64, 15–16.03.2008; M. Głowiński,
Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne
i nowe,
Kraków 2009; M. Czyżewski,
»Język wrogości« oraz spór o III i IV RP w perspektywie analizy dyskur-
su publicznego. Wybrane rezultaty projektu badawczego oraz uwagi metodologiczne,
w:
Język IV Rzeczypospo-
litej…,
s. 47–61; J. Bralczyk, J. Wasilewski,
Polityka w retoryce, retoryka w polityce. Analiza dyskursu parla-
mentarnego,
w:
Perspektywy polskiej retoryki,
red. B. Sobczak, H. Zgółkowa, Poznań 2007, s. 115–128.
J. E. Richardson,
Analysing Newspapers. An Approach from Critical Discourse Analysis,
Basingstoke, New
York 2007, s. 6–7.
Tamże, s. 7.
4
Tezy badawcze
W niniejszej pracy stawiam tezę, iż powszechne wykorzystywanie kategorii sporu,
którą nazywam retoryczną strategią sporu, stało się użyteczną, a co za tym idzie, często wyko-
rzystywaną formułą służącą do opisywania polskiej debaty publicznej. Zanim uszczegółowię
wiążące się z powyższą tezą problemy badawcze, odniosę się do zaproponowanego terminu.
Po pierwsze, użycie przymiotnika
retoryczny
wiąże się z rozumieniem retoryki jako
interdyscyplinarnej nauki, łączącej osiągnięcia takich dziedzin wiedzy, jak: filozofia, literatu-
roznawstwo, lingwistyka, semiotyka, psychologia społeczna, psycholingwistyka, socjologia.
Takie podejście reprezentowała dwudziestowieczna szkoła znana pod nazwą „New Rhetoric”,
której początkiem była praca Ivora Armstronga Richardsa pod tytułem
The Philosophy
of Rhetoric
4
z 1936 roku. Wtedy też zasady retoryki, skodyfikowane i opisane już w starożyt-
nej Grecji, zaczęto wykorzystywać do badań nad szeroko rozumianą komunikacją społeczną,
której wycinek stanowi przedmiot niniejszej pracy. Dziennikarstwo, jak twierdzą badacze, jest
formą retoryki, w której chodzi o przekonanie odbiorców środków masowego przekazu,
że coś się wydarzyło, gdyż niewielu ludzi jest naocznymi świadkami wydarzeń politycznych
relacjonowanych w mediach
5
.
Nadrzędnym celem retorycznego komunikatu jest jego skuteczność. Ta zaś zależy nie
tylko od intencji, która przyświeca nadawcy przekazu, ale też od kontekstu, w jakim przekaz
jest dekodowany przez odbiorcę. W świetle powyższych stwierdzeń przez określenie
reto-
ryczny
rozumiem całość celowych działań o charakterze językowym i pozajęzykowym, które
winny być perswazyjnie skuteczne. W wypadku przekazu prasowego chodzi przede wszyst-
kim o skuteczne zainteresowanie czytelnika treścią, w drugiej kolejności zaś – o przekonanie
do przedstawianych racji.
Po drugie, nieprzypadkowo wykorzystuję termin
strategia,
którego prymarne znacze-
nie odnosi się do ʻdziału sztuki wojennej obejmującego przygotowanie i prowadzenie wojny
oraz poszczególnych jej kampanii i bitewʼ
6
. W jego zakres wchodzi również następujące zna-
czenie: ʻprzemyślany plan działań w jakiejś dziedzinieʼ
7
. Aspekt wojny ma swoją zwerbalizo-
waną postać we współczesnej wypowiedzi dziennikarskiej poświęconej polityce. Dla potrzeb
4
5
6
7
Za: M. Korolko,
Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny,
Warszawa 1998.
J. Street,
Mass media, polityka, demokracja,
tł. T. D. Lubański, Kraków 2006, s. 34.
Słownik języka polskiego PWN,
http://sjp.pwn.pl/lista.php?co=strategia (dostęp 21.03.2012).
Tamże.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin