Jędrzejko M - Współczesne teorie uzależnień od substancji psychoaktywnych.pdf

(965 KB) Pobierz
Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora
Współczesne
teorie uzależnień
od substancji
psychoaktywnych
redakcja naukowa MARIUSZ JĘDRZEJKO
Pułtusk – Warszawa 2009
Opracowanie powstało
w ramach programu edukacyjno-badawczego
EPIKUR.pl
®
oraz programu profilaktycznego Fundacji
„PEDAGOGIUM”
Recenzenci:
prof. dr hab. Marek Konopczyński – Pedagogium Wyższa Szkoła
Pedagogiki Resocjalizacyjnej
prof. zw. dr hab. n. biolog. Krzysztof Jędrzejko – Śląski Uniwersytet
Medyczny
Redakcja:
Zespół
Redakcja graficzna:
Anna Chaberska
© Copyright by Mariusz Jędrzejko, 2009
Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części
niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej,
fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autorów i Wydawców.
Wydawcy:
Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora
ul. Daszyńskiego 17, 06-100 Pułtusk
tel./fax (48-23) 692 50 82
e-mail: rektorat@ah.edu.pl
internet: www.ah.edu.pl
Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR
03-982 Warszawa, ul. Dedala 8
tel. 0-602-247-367. fax 613-53-03
e-mail: oficyna@aspra.pl
www.aspra.pl
ISBN 978-83-7549-070-1
ISBN 978-83-7545-047-7
Spis treści
Wprowadzenie
– MAREK KONOPCZYŃSKI . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Rozdział I
Człowiek a uzależnienia
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
ANNA KOWALEWSKA
1.1. Konsekwencje wynikające z przyjmowania
substancji psychoaktywnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Rozdział II
Zasięg i znaczenie zjawiska używania, nadużywania
i uzależnienia od substancji psychoaktywnych
. . . . . . . . . . . . 23
KRZYSZTOF A. WOJCIESZEK, MARIUSZ JĘDRZEJKO
2.1. Podstawy epidemiologii używania substancji
psychoaktywnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.2. Znaczenie społeczne zjawiska używania substancji
psychoaktywnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Rozdział III
Dostępność jako podstawowy powód używania substancji
psychoaktywnych
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
KRZYSZTOF A. WOJCIESZEK
3.1. Decydująca rola dostępności substancji
psychoaktywnych w ich używaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
3.2. Różne rodzaje dostępności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.3. Dostępność kulturowa i prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
5
Spis treści
Rozdział IV
Uzależnienia – wybrane pojęcia i definicje
. . . . . . . . . . . . . . . 43
MARIUSZ JĘDRZEJKO, ANNA KOWALEWSKA
4.1. Uzależnienie od substancji psychoaktywnych
– istota problemu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
4.1.1. Podstawowe definicje i pojęcia związane z uzależnieniem
od substancji psychoaktywnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
4.1.2. Kluczowe definicje uzależnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
4.2. Substancje psychoaktywne i ich podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
4.3. Toksykomania i jej zakres przedmiotowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4.4. Rodzaje uzależnień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4.5. Mechanizmy uzależnień od substancji psychoaktywnych . . . . 61
4.5.1. Fazy uzależnienia alkoholowego i narkotykowego . . . . . 63
4.6. Zdrowie a substancje psychoaktywne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Rozdział V
Teorie uzależnień od substancji psychoaktywnych
. . . . . . . . 77
MARIUSZ JĘDRZEJKO, ALICJA NEROJ,
KRZYSZTOF A. WOJCIESZEK, ANNA KOWALEWSKA
5.1. Biologiczne teorie uzależnień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.1. Uzależnienie jako zaburzenie uczenia
asocjacyjnego związanego z dopaminą – koncepcja
Gaetano’a Di Chiary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.2. Model procesów przeciwstanych Richarda L. Solomona
i teoria allostazy George’a F. Kooba
i współpracowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.3. Teoria „sensytyzacji zachęt” Terry’ego E. Robinsona
i Kenta C. Berridge’a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. Koncepcje genetyczno-behawioralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.1. Psychobiologiczna koncepcja osobowości
Roberta C. Cloningera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3. Teorie psychologiczne uzależnień od substancji
psychoaktywnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3.1. Psychoanalityczna koncepcja
Zygmunta Freuda a uzależnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3.2. Uzależnienia w perspektywie teorii
Dezintegracji Pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego . .
5.3.3. Koncepcja C.J. Frederica jako przykład
behawioralnego wyjaśnienia przyczyn
powstawania mechanizmu uzależnienia . . . . . . . . . . . . .
6
78
80
83
86
88
89
92
93
97
99
Spis treści
5.3.4. Uzależnienia w świetle społeczno-poznawczej
teorii uczenia się Alberta Bandury. . . . . . . . . . . . . . . . . 100
5.4. Teorie środowiskowe, akcentujące rolę (wpływ) rodziny
w powstawaniu uzależnień od substancji psychoaktywnych . . . .104
5.4.1. Teoria percepcji środowiska rodzinnego Freda Streita 105
5.4.2. Homeostatyczny model rodziny narkomańskiej
Duncana H. Stantona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
5.4.3. Zgeneralizowany model interakcji społecznych
Denise B. Kandel i współpracowników . . . . . . . . . . . . . 111
5.4.4. Teoria interakcji rodzinnych Judith S. Brook . . . . . . . . 113
5.5. Socjologiczne teorie uzależnień od substancji
psychoaktywnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
5.5.1. Teoria anomii Roberta K. Mertona . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
5.5.2. Teoria zróżnicowanych możliwości
Richarda A. Clowarda i Lloyda E. Ohlina
oraz poglądy Alberta K. Cohena i Waltera B. Millera . 123
5.5.3. Teoria niezrównoważonego rozwoju jako
stymulatora powstawania subkultur i zachowań
dewiacyjnych Mariusza Jędrzejko
i Wiesława Bożejewicza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
5.5.4. Teoria etykietowania Howarda S. Beckera . . . . . . . . . . 132
5.5.5. Teoria kontroli społecznej Travisa Hirschiego
i integracyjna teoria zachowania przestępczego
Marca LeBlanca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
5.6. Teorie naukowe a współczesna profilaktyka używania
substancji psychoaktywnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
5.6.1. Teorie społecznego uczenia się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
5.6.2. Teoria uzasadnionego działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
5.6.3. Teoria zachowania problemowego . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
5.6.4. Teoria substancji „torujących drogę” . . . . . . . . . . . . . . . 144
5.6.5. Teoria przywiązania J. Bowlby’ego. . . . . . . . . . . . . . . . . 145
5.6.6. Teoria Odporności (Resilience). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
5.7. Filozoficzne podejście do problemu uzależnień
– wybrane problemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
5.7.1. Zainteresowanie filozoficznym tłem używania
substancji wynikające z doświadczeń terapeutycznych . . . . . 148
5.7.2. Wyjaśnienia G. F. Hegla
5.7.3. Wyjaśnienia z pozycji interakcjonizmu społecznego
(Jamesa, Meada) i ich zastosowanie w wyjaśnianiu
fenomenu AA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
7

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin