ORZECZENIA- do rodzinnego
1) Uchwała Sądu Najwyższego
cała izba SN
z dnia 16 grudnia 1987 r.
III CZP 91/86
TEZA aktualna
I. Małżonek może dochodzić zaspokajania potrzeb na zasadzie art. 27 k.r.o. zarówno wtedy, gdy rodzinę tworzą małżonkowie i dzieci będące na ich utrzymaniu, jak i wtedy, gdy w rodzinie dzieci takich nie ma.
II. Rozstrzygnięcie o zaspokajaniu potrzeb rodziny następuje przez nakazanie wypłacania wynagrodzenia za pracę, które obejmuje zarówno płacę zasadniczą, jak i wszelkie dodatki, dopłaty i ekwiwalenty pieniężne, oraz rent, emerytur, a także wszelkich stałych i powtarzających się świadczeń albo innych należności.
III. Obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa albo z więzów prawnych, z którymi ustawodawca wiąże jego istnienie.
IV. Przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego rozumieć należy potrzeby, których zaspokojenie zapewni mu - odpowiedni do jego wieku i uzdolnień - prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy. Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody. Dzieci mają prawo do równej z rodzicami stopy życiowej niezależnie od tego, czy żyją z nimi wspólnie, czy też oddzielnie.
V. Osiągnięcie pełnoletności przez uprawnionego samo przez się nie wyłącza obowiązku alimentacyjnego.
VI. Dopuszczalna jest każda postać świadczeń alimentacyjnych; mogą to być świadczenia pieniężne lub w naturze; jej wybór odpowiadać powinien celowi, jakiemu obowiązek ten służy, i uwzględniać okoliczności każdego konkretnego przypadku.
VII. Zmiana orzeczenia lub umowy o obowiązku alimentacyjnym może nastąpić w drodze powództwa z art. 138 k.r.o., które wyłącza powództwo opozycyjne z art. 840 k.p.c.
VIII W razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Nie może to nastąpić, gdy uprawnionym jest małoletnie dziecko.
IX. Zabezpieczenie wykonania należnych dziecku alimentów od tego z rodziców, które zamierza wyjechać za granicę, należy do istotnych spraw dziecka (art. 97 § 2 k.r.o.). Zabezpieczenie to może nastąpić przez:
a) złożenie na książeczkę PKO sumy pieniężnej należnych alimentów obliczonej za okres do osiągnięcia przez dziecko możności samodzielnego utrzymania się,
b) zabezpieczenie sum odpowiadających świadczeniu alimentacyjnemu na nieruchomości lub ruchomościach albo wierzytelnościach zakładu rzemieślniczego czy przedsiębiorstwa lub innych wierzytelnościach i prawach,
c) umowę poręczenia, w której poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela spełnić zobowiązanie alimentacyjne dłużnika, jeżeli ten nie wywiąże się ze swoich obowiązków.
Przedstawione przez strony propozycje zabezpieczenia wykonania świadczeń alimentacyjnych podlegają ocenie sądu.
X. Przyznanie uprawnionemu świadczeń z funduszu alimentacyjnego nie zwalnia zobowiązanego z obowiązku płacenia alimentów.
XI. Zasiłek rodzinny pobierany przez jedno z rodziców powinien być uwzględniony przy orzekaniu o wysokości alimentów.
XII. Obowiązek świadczeń alimentacyjnych między małżonkami po rozwodzie stanowi kontynuację obowiązku wzajemnej pomocy powstałego przez zawarcie związku małżeńskiego.
XIII. Przy ocenie, czy nastąpiło istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego (art. 60 § 2 k.r.o.), należy brać pod uwagę warunki materialne tego małżonka, jakie miałby, gdyby drugi z małżonków spełniał należycie swoje obowiązki i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie.
XIV. Obowiązek alimentacyjny między byłymi małżonkami wygasa:
a) wskutek zawarcia przez małżonka uprawnionego nowego małżeństwa;
b) z upływem lat pięciu od orzeczenia rozwodu, gdy zobowiązanym jest małżonek, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności obowiązek ten ulegnie przedłużeniu.
XV. Rozpoznając sprawę o alimenty sąd powinien wykazać szczególną aktywność w gromadzeniu i przeprowadzaniu dowodów w celu prawidłowego ustalenia rzeczywistych potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego.
2) Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 21 maja 1975 r.
III CRN 72/75
UZASADNIENIE
Sentencja
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa małol. Tadeusza Ch. przeciwko Antoniemu Ch. o podwyższenie alimentów na skutek rewizji nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 22 października 1974 r. uchylił zaskarżony wyrok i oddalił rewizję pozwanego Antoniego Ch. od wyroku Sądu Powiatowego w Śremie z dnia 3 lipca 1974 r.
Uzasadnienie faktyczne
Janina Ch. i Antoni Ch. są małżeństwem, aczkolwiek od września 1970 r. nie mieszkają razem i nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego. Z małżeństwa tego jest dwoje małoletnich dzieci: Antonina Ch., ur. dnia 18 października 1968 r., wychowywana przez ojca, Antoniego Ch. i Tadeusz Ch., ur. dnia 6 lutego 1970 r., pozostający na wychowaniu matki, Janiny Ch.
Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 20 marca 1973 r. III Cr 18/73 Antoni Ch. zobowiązany został do płacenia na utrzymanie małol. Tadeusza Ch. kwoty 400 zł miesięcznie, płatnej do rąk matki Janiny Ch. począwszy od dnia 1 lipca 1972 r.
W niniejszej sprawie Janina Ch., działając w imieniu małol. Tadeusza Ch., w pozwie z dnia 3 maja 1974 r. domagała się podwyższenia zasądzonych powyższym wyrokiem alimentów z kwoty 400 zł do 900 zł miesięcznie, począwszy od dnia 15 czerwca 1973 r. Według twierdzeń pozwu sytuacja materialna pozwanego oraz potrzeby dziecka uległy zmianie, co uzasadnia podwyższenie renty alimentacyjnej. Pozwany posiada 11-hektarowe gospodarstwo rolno-hodowlane, na którym prowadzi rozwiniętą obecnie fermę kurzą, przynoszącą mu znaczne dochody. Potrzeby małoletniego Tadeusza Ch., chorującego na anemię uległy zwiększeniu z uwagi między innymi na to, że jest on obecnie starszy. Janina Ch., której zarobki uzyskiwane przez nią w Zakładach Przemysłu Terenowego w S. wynoszą 1.400 zł miesięcznie twierdziła nadto, że "rozłąka stron spowodowała istotne pogorszenie sytuacji materialnej powódki i to z wyłącznej winy pozwanego i dlatego pozwany zobowiązany jest do świadczenia renty w takiej wysokości, by poziom warunków materialno-bytowych dzieci był wyrównany, by nie był rażąco krzywdzący w stosunku do syna, pozostającego na wychowaniu matki".
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa zaprzeczając, by jego sytuacja materialna uległa polepszeniu.
Wyrokiem z dnia 3 lipca 1974 r. Sąd Powiatowy w Śremie, zasądzone na rzecz małol. Tadeusza Ch. wyrokiem Sądu wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 20 marca 1973 r. raty alimentacyjne po 400 zł miesięcznie, podwyższył do kwoty 600 zł miesięcznie, płatnej do rąk matki Janiny Ch. począwszy od dnia 3 maja 1974 r. poza tym powództwo oddalił.
Na skutek rewizji pozwanego Antoniego Ch. Sąd wojewódzki w Poznaniu orzeczeniem z dnia 22 października 1974 r. wyrok Sądu Powiatowego zmienił i powództwo w całości oddalił.
W dniu 27 lutego 1975 r. wpłynęła rewizja nadzwyczajna, wniesiona przez Prokuratora Generalnego PRL na skutek podania Janiny Ch., zarzucająca wyrokowi Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu, wyżej wymienionemu, rażące naruszenie prawa a w szczególności naruszenia art. 133 § 1, 135§ 1 i 2 oraz art. 138 k.r.o. i domagająca się uchylenia tego wyroku i oddalenia rewizji pozwanego od wyroku Sądu Powiatowego w Śremie.
Uzasadnienie prawne
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest w pełni zasadna.
Oddalając powództwo o podwyższenie zasądzonych uprzednio na rzecz małol. powoda alimentów, Sąd Wojewódzki przyjął, opierając się częściowo na ustaleniach Sądu Powiatowego, że pozwany prowadzi gospodarstwo rolno-hodowlane o pow. 11 ha, które przynosi rocznie 35.000 zł dochodu, że posiada on wysokie, ciążące na tym gospodarstwie zadłużenia bankowe wynoszące ok. 500.000 zł i że wobec tego sytuacja materialna pozwanego nie uległa w porównaniu z okresem poprzednimi zmianie na lepsze.
To stanowisko Sądu Wojewódzkiego jest błędne. Z zeznań samego pozwanego (k. 30v) wynika, że uzyskuje on z całego gospodarstwa wraz z fermą kurzą dochód roczny w granicach ok. 50.000 zł. Jednakże i ta kwota w świetle zeznań pozwanego jest zaniżona, skoro z prowadzonej przez siebie fermy kurzej pozwany dostarcza rocznie od 18 do 24 tys. sztuk brojlerów, przy czym każda partia 6.000 sztuk kurcząt daje mu czysty zysk w wysokości 70.000 zł. Wynikałoby z tego, że z samej hodowli brojlerów pozwany uzyskuje rocznie ok. 280.000 zł czystego dochodu.
W rzeczywistości dochód ten jest znacznie wyższy. Według treści pisma Urzędu Gminy S. z dnia 18 lutego 1975 r. nr Z-081-77/75 r. (które załączono do niniejszej rewizji nadzwyczajnej) Antoni Ch. posiada gospodarstwo rolne o pow. 11,26 ha o przychodowości rocznej 35.810 zł, a ponadto prowadzi hodowlę brojlerów, która w roku 1974 przyniosła mu dochód "w kwocie od 350-500.000 złotych".
Przyjmując więc nawet, że pozwany spłaca (ratami) zaciągnięty kredyt bankowy w wysokości ok. 500.000 zł, stwierdzić należy, że sytuacja majątkowa pozwanego jest nieporównanie lepsza od warunków materialnych jego żony i że uległa ona w stosunku do okresu poprzedniego znacznemu polepszeniu.
Na stosunkowo wysoki standard życia pozwanego wskazywać może okoliczność (wynikająca z powyższego pisma Urzędu Gminy Sławno), że pozwany użytkuje samochód osobowy marki "Wołga" oraz że przy znacznych dochodach ma na swoim utrzymaniu jedynie dwoje dzieci, tj. małoletniego powoda i małoletnią Antoninę Ch.
Jakkolwiek trafne jest w zasadzie stanowisko Sądu Wojewódzkiego, że Janina Ch. powinna przyczyniać się do utrzymania syna, tym niemniej uwzględniając jej sytuację materialną trzeba stwierdzić, że stopień jej finansowego przyczynienia się nie może być znaczny, tym bardziej że sprawuje ona bezpośrednią opiekę nad dzieckiem i troszczy się o jego wychowanie.
Nie można przy tym przy ustalaniu usprawiedliwionych potrzeb małoletniego powoda pominąć istotnej okoliczności, że - jak to już wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 października 1969 r. III CRN 350/69 (OSNPG 1970/2 poz. 15 str. 38) - usprawiedliwione potrzeby dziecka winny być ocenione nie tylko na podstawie wieku, lecz również miejsca pobytu dziecka, jego środowiska, możliwości zarobkowych osób zobowiązanych do jego utrzymania oraz całego szeregu okoliczności każdego konkretnego wypadku. W szczególności pojęcia usprawiedliwionych potrzeb nie można odrywać od pojęcia zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Pojęcia te w praktyce pozostają we wzajemnej zależności i obie przesłanki wzajemnie na siebie rzutują, zwłaszcza przy ustalaniu przez sąd wysokości alimentów.
W kontekście powyższego rozpatrywania prawnego Sądu Najwyższego należy stwierdzić, że ze względu na stosunkowo dobrą sytuację materialną pozwanego, potrzeby małoletniego powoda znacznie wzrosły w porównaniu z okresem poprzednim i że pozwany ma możliwości partycypowania w zaspokajaniu potrzeb swego syna w wysokości przyjętej przez Sąd Powiatowy, to jest w kwocie 600 zł miesięcznie.
Z przytoczonych wyżej względów uzasadniony jest więc wniosek o uchylenie wyroku Sądu Wojewódzkiego i poprzez oddalenie rewizji pozwanego utrzymanie w mocy orzeczenia Sądu Powiatowego z dnia 3 lipca 1974 r.
Z tych wszystkich względów z mocy art. 422 § 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
Orzeczenie o kosztach sądowych od rewizji nadzwyczajnej opiera się na przepisie art. 35 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych.
3) Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 18 kwietnia 1974 r.
III CRN 35/74
Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 6.III.1963 r. III CR 88/72 (OSNCP 1964 r., poz. 98) żądanie przez osobę uprawnioną do alimentacji, w porozumieniu z osobą zobowiązaną, nadmiernych alimentów w celu pokrzywdzenia innej osoby, stanowi nadużycie prawa.
Roszczenie alimentacyjne - tak jak każde inne - może być uwzględnione tylko o tyle, o ile w ogóle istnieje. Poza tym roszczenie alimentacyjne nawet jeśli istnieje, może być uwzględnione tylko w takim zakresie, w jakim jest usprawiedliwione potrzebami uprawnionego bieżącymi lub niezaspokojonymi i jest ograniczone możliwościami majątkowymi i zarobkami zobowiązanego.
4) Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 20 stycznia 1972 r.
III CRN 470/71
Górną granicą świadczeń alimentacyjnych są zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1 k.r.op.), choćby nawet nie zostały w tych granicach pokryte wszystkie usprawiedliwione potrzeby uprawnionego do alimentacji.
Można wnioskować, że powód zrezygnował ze stypendium, aby domagać się podwyższonych alimentów od ojca.
Tego rodzaju postępowanie powoda nie może znaleźć aprobaty w zasadach współżycia społecznego. Wprawdzie bowiem obowiązek utrzymania dzieci obciąża w pierwszej kolejności rodziców, jednakże rezygnowanie przez dziecko w celu dokuczenia rodzicom z pomocy udzielonej przez Państwo w sytuacji, gdy rodzice są skromnie sytuowani i z trudnością mogą zaspokoić potrzeby wszystkich członków rodziny, nosi charakter szykany i narusza zasady prawidłowego współżycia w rodzinie, a także szerzej pojęte zasady współżycia społecznego.
5) Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 14 stycznia 2000 r.
I CKN 1177/99
Rodzice mogą być zwolnieni od świadczeń alimentacyjnych w stosunku do dziecka tylko wtedy, gdy dziecko posiada własny majątek, a dochody z tego majątku wystarczają na całkowite pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. We wszelkich innych wypadkach na rodzicach ciąży stanowczy obowiązek, ograniczony tylko ich możliwościami zarobkowymi i majątkowymi stosownie do art. 135 § 1 k.r. i op., utrzymania dziecka. W szczególności nie może zwolnić rodziców od obowiązku świadczeń alimentacyjnych okoliczność, że dziecko jest faktycznie utrzymywane przez kogo innego.
6) Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 12 listopada 1976 r.
III CRN 236/76
Na wysokość alimentów nie mogą mieć wpływu obciążające pozwanego w (niniejszej) sprawie sądowej koszty sądowe i koszty procesu. Także zadłużenie bankowe pozwanego nie może powodować ograniczenia należnych małoletniemu powodowi środków utrzymania i wychowania. Osoba bowiem, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, musi się z tym liczyć przy podejmowaniu wydatków na zakup mebli, telewizora, lodówki itp. i ich wysokość planować stosownie do posiadanych możliwości z uwzględnieniem wspomnianego obowiązku alimentacyjnego.
7) Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 6 stycznia 2000 r.
I CKN 1077/99
Rozważając przepisy art. 135 § 1 k.r.o. i art. 138 k.r.o. nie można abstrahować od obowiązków wynikających z innych przepisów. Art. 96 k.r.o. nakłada na rodziców obowiązek troski o fizyczny i duchowy rozwój dziecka, zaś wedle art. 133 § 1 k.r.o. rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie także wtedy, gdy nie znajduje się w niedostatku. Wobec treści tych przepisów uznać trzeba, że rodzic powinien dzielić się z dzieckiem skromnym nawet dochodem.
8) Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 8 sierpnia 1980 r.
III CRN 144/80
Rodzice nie są obowiązani dostarczać środków utrzymania dziecku, które, będąc już przygotowane należycie do wykonywania przez nie odpowiedniego dla niego zawodu, podejmuje dla podniesienia swych kwalifikacji dalsze kształcenie się, ale w studiach się zaniedbuje, nie robi należytych postępów, nie otrzymuje obowiązujących zaliczeń, nie zdaje w terminie przepisanych egzaminów, a zwłaszcza jeżeli z własnej winy powtarza lata studiów i wskutek tego nie kończy studiów w przewidzianym programem okresie.
9) Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 30 czerwca 1999 r.
III CKN 199/99
1. Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka - stanowiący uszczegółowienie ogólnego obowiązku "troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka" i należytego przygotowania go, odpowiednio do jego uzdolnień, do pracy zawodowej - nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem i nie jest również związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, że nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez dziecko określonego stopnia podstawowego czy średniego wykształcenia.
2. W sytuacji, gdy pełnoletnie dziecko, mając wyuczony zawód, zamierza kontynuować naukę na wyższej uczelni prywatnej, z którą to nauką - obok kosztów utrzymania - łączy się czesne, trzeba uwzględniać okoliczność, czy pozwala na to stopa życiowa rodziców.
10) Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 11 marca 1999 r.
III CKN 1175/98
Skoro dziecko bezpośrednio po ukończeniu szkoły średniej kontynuuje naukę w obranym kierunku w szkole wyższej - co nie jest naganne, ale wprost przeciwnie, zasługuje na aprobatę - nie można wymagać, by jednocześnie pracowało zarobkowo osiągając dochody wystarczające na swoje utrzymanie.
11) Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 14 listopada 1997 r.
III CKN 257/97
Przy orzekaniu o obowiązku alimentacyjnym rodziców wobec dzieci, które osiągnęły pełnoletność, brać należy także pod uwagę, czy wykazują one chęć dalszej nauki oraz czy ich osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste kontynuowanie przez nie nauki.
12) Postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 1 czerwca 1965 r.
I CZ 135/64
Różnica wieku dzieci spowodowana upływem czasu od daty postanowienia z 1960 r. określającego wysokość renty alimentacyjnej, sama przez się uzasadnia wzrost potrzeb związany z uczęszczaniem do szkoły, pobieraniem dodatkowych lekcji itp., co z kolei pociąga za sobą konieczność ponoszenia związanych wydatków.
13) Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 27 lutego 1981 r.
III CRN 21/81
Okoliczności ustalone w sprawie o zasądzenie alimentów, w tym fakt odbywania zasadniczej służby wojskowej, nie uzasadniają żądania zmiany orzeczenia dotyczącego obowiązku alimentacyjnego na podstawie art. 138 k.r.o.
14) Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 27 lipca 1999 r.
I CKN 687/98
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia SN B. Myszka (spraw.).
Sędziowie SN: G. Bieniek, A. Górski.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 27 lipca 1999 r. na rozprawie sprawy z powództwa Innocha Z. przeciwko małoletniej Cecylii Z., reprezentowanej przez matkę Hannę Z. o uchylenie obowiązku alimentacyjnego na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego z dnia 5 lutego 1998 r.,
oddala kasację.
Wyrokiem z dnia 7 listopada 1997 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo Innocha Z., skierowane przeciwko małoletniej córce, Cecylii Z., reprezentowanej przez matkę, Hannę Z., o uchylenie obowiązku alimentacyjnego. Apelacja powoda od tego wyroku została przez Sąd Wojewódzki oddalona wyrokiem z dnia 5 lutego 1998 r. Za podstawę wyroku Sąd Wojewódzki przyjął następujące okoliczności faktyczne:
Cecylia Z., urodz. 28 października 1984 r., pochodzi z małżeństwa zawartego przez powoda z Hanną Z. Powód, od marca 1995 r., przebywa w zakładzie karnym, gdzie odbywa karę pozbawienia wolności orzeczoną za przestępstwa zart. 168 § 1, art. 176 i art. 184 § 1 k.k., w tym m.in. za dopuszczenie się czynu lubieżnego wobec małoletniej pozwanej. W zakładzie tym nie pracuje z uwagi na brak lekkiej pracy, którą, jako zaliczony do tzw. kategorii zdrowia "C", mógłby wykonywać. Powód jest właścicielem nieruchomości, o obszarze 0.32 ha, zabudowanej domem mieszkalnym, a nadto organów i samochodu. Małoletnia pozwana wspólnie z matką korzystają z mieszkania w tym domu, a w zakresie niezbędnym dla ...
katybekier