RAPORT PAN. POLSKA 2050.pdf

(1073 KB) Pobierz
1. WPROWADZENIE
Zmagając się ze skądinąd licznymi kłopotami dnia dzisiejszego zbyt czę-
sto zaniedbujemy myślenie o odleglejszych czasach. W dużym stopniu wpływa
na to oczywiście nasza niewiara w możliwość przewidywania przyszłych zda-
rzeń. Stan ten ma jedną dobrą stronę – pozwala nam snuć marzenia o przyszłych
sukcesach. Główną jego konsekwencją są jednak przede wszystkim nasze rozlicz-
ne niepokoje i stresy, wynikające z przemożnej potrzeby
świadomego
kierowania
przez każdego z nas losem własnym i swych najbliższych, z chęci optymalnego
wykorzystania szans w
życiu
zawodowym czy troski o przyszłość swego kraju,
dzisiaj nierozerwalnie związanej z wydarzeniami w skali globalnej.
Racjonalną debatę na te tematy utrudnia zasadniczo fakt,
że
dzisiaj, w do-
bie globalizacji i rewolucji informacyjnej, nie można oprzeć się wrażeniu po-
wszechnego, wszechogarniającego chaosu, spowodowanego pojawieniem się
możliwości natychmiastowego dotarcia z propagandowym przekazem do do-
słownie miliardów ludzi na
świecie,
zdezorganizowania
życia
publicznego przez
ataki w cyberprzestrzeni, tworzenia nieoczekiwanych innowacji grupowym wy-
siłkiem milionów nieznających się osób czy zależnością bezpieczeństwa energe-
tycznego państwa od trudno kontrolowalnych wydarzeń politycznych. Przewija-
jący się ostatnio często angielskojęzyczny termin „ubiquitous society”
(wszechobecne społeczeństwo – w sensie niekontrolowanego, potencjalnego
uczestnictwa wszystkich we wszystkim) wyraża obawy (choć jednocześnie za-
pewne także nadzieje!) związane z tym trendem rozwojowym. Tak czy inaczej,
dynamika zmian i ich nieprzewidywalność rozprawiają się jednoznacznie ze
słynnym stwierdzeniem F. Fukuyamy o zbliżaniu się sytuacji na
świecie
do
pewnej ostatecznej, uporządkowanej fazy rozwojowej – wszystko wskazuje,
że
jest wręcz przeciwnie! A jeśli tak, to refleksja na temat możliwych scenariuszy
rozwoju wydarzeń w nadchodzących dekadach – przy wszystkich towarzyszą-
cych temu trudnościach jawi się jako zadanie niebywale ważne!
Do pogłębionych przemyśleń na ten temat, prowadzonych także w per-
spektywie tak odległej jak połowa bieżącego wieku, zachęcało od dawna wiele
ośrodków politycznych i eksperckich – od Komisji Europejskiej, przez wiele
międzynarodowych analitycznych
think tanków
aż po polskie
środowisko
uczo-
nych działających w strukturze Polskiej Akademii Nauk. Takie ogólne zachęty
nie przesądzały o wyborze tematyki i sposobie jej ujęcia. Decyzje w tej sprawie,
na podstawie swych licznych seminariów i konferencji, odważył się podjąć
Komitet Prognoz Polska 2000 Plus przy Prezydium PAN. Ich efektem jest pre-
zentowany Raport.
Myślą przewodnią Raportu jest przekonanie członków Komitetu,
że
ob-
serwowanemu w Polsce w ostatnich dwu dekadach wzrostowi gospodarczemu
nie towarzyszył w podobnym stopniu postęp cywilizacyjny. Kładąc nacisk na
7
RAPORT POLSKA 2050
wdrażanie mechanizmów rynkowych nie ustrzegliśmy się zjawisk o dużym
negatywnym potencjale na przyszłość, takich jak bezrobocie o charakterze
strukturalnym, powstanie klasy tzw. prekariatu (czyli ludzi bezrobotnych lub
znajdujących tylko czasowe zatrudnienie, głównie młodych, zjednoczonych
niepewnością jutra), głębokie podziały ideologiczne
źle
komunikujących się ze
sobą dużych grup społecznych, szeroko kontestowane szczegółowe decyzje do-
tyczące komercjalizacji dóbr publicznych czy wreszcie milczące przyzwolenie
na różnego rodzaju patologie. Doświadczenia ostatnich lat wskazują wyraźnie,
że
wzrost gospodarczy nie przekłada się automatycznie na rozwój cywilizacyj-
ny. Ponieważ zaś wiadomo,
że
obie te cechy są w dłuższym okresie silnie skore-
lowane, stoimy dzisiaj przed wielkim wyzwaniem odwrócenia obserwowanej
obecnie tendencji nazwanej przez nas dryfem cywilizacyjnym, będącej z pew-
nością w nadchodzących latach istotnym ograniczeniem możliwości rozwojo-
wych, pogłębiającym w dodatku społeczne frustracje.
Innymi słowy, głównym tematem naszego Raportu uczyniliśmy analizę
procesu rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa polskiego, kładąc szczególny
nacisk na czynniki ten rozwój hamujące. Wskazujemy działania, które powinny
być podjęte, aby znacznie zmniejszyć dystans cywilizacyjny Polski w stosunku
do rozwiniętych krajów Unii Europejskiej. W naszej analizie tych działań wy-
różniamy – po pierwsze – problematykę systemu instytucjonalnego państwa.
Uznajemy,
że
państwo ma do odegrania wielką rolę w kreowaniu postępu cywi-
lizacyjnego. W szczególności jego polityka musi prowadzić do poprawy spójno-
ści
społecznej oraz wzrostu zaufania do tej instytucji. W naszych warunkach to
olbrzymie zadanie – od poprawy funkcjonowania państwa prawa (inflacja aktów
prawnych i brak stabilizacji prawa, powolność wymiaru sprawiedliwości), przez
współpracę poszczególnych instytucji na szczeblu centralnym i ich relacji
z władzą samorządową, podwyższenie stopnia bezpieczeństwa społecznego (po-
czucie partnerskiego stosunku państwo – obywatel, pomoc w warunkach zagro-
żeń),
zasadnicze zwiększenie przejrzystości,
życzliwości
i stabilności działania
instytucji publicznych względem obywatela, aż do lepszego wypełniania infra-
strukturalnych funkcji sektora publicznego i przygotowania podstaw niezbęd-
nych do funkcjonowania gospodarki opartej na wiedzy.
Dochodzimy w ten sposób do drugiego obszaru niezbędnych do urucho-
mienia działań zidentyfikowanych w Raporcie, związanych z modelem zintegro-
wanej gospodarki. Nie sposób wprawdzie szczegółowo przewidzieć, jak wyglądać
będzie nasza gospodarka za parę dekad, można jednakże pokusić się o wskazanie
paru jej niezbędnych cech z punktu widzenia funkcjonowania państwa. Państwo
będzie bowiem z pewnością musiało zapewniać tzw. minimum bezpieczeństwa
ekonomicznego, walczyć z korupcją mechanizmów rynkowych (nadużywanie
asymetrii informacyjnej, erozja etycznych standardów rynku), sprzyjać procesom
modernizacyjnym, wyrównywać zróżnicowanie regionalne, promować małe
i
średnie
przedsiębiorstwa, dbać o zrównoważony budżet i skutecznie kontrolować
deficyt sektora finansów publicznych, doprowadzić do powstania efektywnego
systemu ochrony zdrowia, zapewnić otwartość kraju na
świat.
8
Wprowadzenie
W kolejnych fragmentach Raportu mówimy o niezbędnych działaniach na
rzecz rozwoju cywilizacji wiedzy. Ta jego część wskazuje na główne uwarun-
kowania w procesie nadrabiania naszego zapóźnienia cywilizacyjnego. Analizu-
jemy tu szeroko problematykę edukacji (łącznie z systemem kształcenia usta-
wicznego), badań naukowych i wspierania innowacyjnej przedsiębiorczości.
Zwracamy uwagę,
że
realna poprawa funkcjonowania sektora wiedzy wymaga
w Polsce nie tylko
światłych
decyzji i wsparcia finansowego, ale także czasu –
i dlatego natychmiastowe podjęcie działań w tym zakresie uważamy za kluczo-
we wyzwanie rozwojowe.
W kolejnych częściach Raportu zarysowujemy te cechy charakteryzujące
polskie społeczeństwo, które wydają się nam niezbędne do zrealizowania po-
myślnej wizji przyszłości. Zaliczamy do nich m.in. zmniejszenie zróżnicowania
dochodowego, łatwiejszy dostęp do dóbr publicznych, złagodzenie napięć ideo-
logicznych i zastępowanie ich dyskursem merytorycznym, wzrost zaufania spo-
łecznego, zarówno do państwa, jak i obywateli między sobą, zmianę stosunku
do „innych”, przejście od myślenia bazującego na przeszłości do myślenia skie-
rowanego ku przyszłości.
Analiza naszkicowana powyżej posłużyła autorom do zaproponowania
w kolejnej części Raportu różnych scenariuszy rozwoju kraju. W zależności od
zmieniającej się sytuacji w zakresie wyróżnionych w Raporcie czynników roz-
woju nadaliśmy naszym wizjom przyszłości miano: scenariusza realistycznego,
scenariusza pozytywnego i scenariusza zagrożeń. Ten pierwszy, zgodnie z na-
zwą, uznajemy za najbardziej prawdopodobny. Dwu pozostałym, też możliwym,
przypisujemy – w pierwszym przypadku niestety i w drugim na szczęście –
znacznie mniejsze szanse realizacji.
W konkluzji stwierdzamy,
że
niewątpliwie wysoki i stabilny wzrost go-
spodarczy jest kluczem do stopniowego zaspokajania aspiracji polskiego społe-
czeństwa. Jednakże o wzroście tym, a także o wszystkich innych wymarzonych
przez nas sukcesach zadecyduje w przyszłości szybki rozwój cywilizacyjny,
a w jego ramach zmiany w dominującym w Polsce systemie kulturowym. Musi
on stać się znacznie bardziej prorozwojowy, niż to jest obecnie – bez tego
w dłuższej perspektywie skazani będziemy na wielkie rozczarowania.
Spróbujmy zatem spojrzeć na społeczeństwo oparte na nowoczesnej cy-
wilizacji związanej tradycją europejską czy szerzej euroatlantycką przez pry-
zmat kilku podstawowych cech czy wyróżników, które mogą być ujęte w trzy
podstawowe kanony (segmenty): instytucje, edukację w szerokim tego słowa
rozumieniu oraz system kulturowy. Wyróżniki, jakie w tym miejscu przywołu-
jemy, mają zasadnicze znaczenie z punktu widzenia Polski. Ich uszeregowanie
jest trudne, zarówno z punktu widzenia ich znaczenia, jak i przynależności do
poszczególnych kanonów, są one bowiem produktem nie tylko jednego, ale
dwóch czy trzech kanonów.
1. Za punkt wyjścia przyjąć należy istnienie
dobrych instytucji,
które są
w miarę stabilne, dostatecznie przejrzyste, wewnętrznie spójne i przyjazne
z punktu widzenia całego społeczeństwa. Instytucje mogą dobrze funkcjo-
nować jedynie wówczas, kiedy są zarządzane przez dobry aparat admini-
9
RAPORT POLSKA 2050
stracyjny, na poziomie centralnym i lokalnym, w dużym stopniu niezależny
od partii będących aktualnie u władzy.
2. Dobre instytucje i sprawna, przyjazna administracja, przynajmniej w dłuż-
szym horyzoncie czasowym rodzą
zaufanie społeczeństwa do państwa.
3.
Poszanowanie prawa przez społeczeństwo
jest jednym z kluczowych wa-
runków postępu cywilizacyjnego.
4.
Zaufanie państwa do społeczeństwa
jest efektem zaufania społeczeństwa
do państwa i poszanowania prawa. Powyższe warunki tworzą dobry klimat
do legitymizowania różnego typu zmian i reform, jakim będzie podlegać
i państwo, i społeczeństwo w przyszłości.
5. Podstawowym mechanizmem (narzędziem) realizacji powyższych warun-
ków jest dobry, nowoczesny, powszechny system edukacyjny. Stworzenie
takiego systemu wymaga bowiem czasu,
środków,
a także długofalowej
wizji, uwzględniającej zmiany, jakim poddane będzie społeczeństwo i go-
spodarka. Istota nowoczesnego systemu edukacyjnego polega również na
tworzeniu elit, których funkcją jest sterowanie nowoczesnym państwem
i jego podmiotami.
6. Równie ważnym narzędziem realizacji tych warunków jest sprawnie funk-
cjonujący i dobrze finansowany system badań i rozwoju. Nie chodzi tu tyl-
ko o zastosowanie wyników badań w gospodarce, innowacyjność rynkową
tego systemu. Tak samo istotne, a nawet decydujące, jest znaczenie kultu-
rotwórcze tego systemu: np. nie można zapewnić wysokiej jakości kształ-
cenia na wyższych latach studiów bez udziału studentów w badaniach, a na
to obecne finansowanie systemu badań i rozwoju nie wystarcza.
7. Istotą nowoczesnego modelu cywilizacyjnego jest stworzenie w ramach spo-
łeczeństwa swoistego konsensu w zakresie wspólnych (ogólnych) celów, wy-
kraczających poza interesy poszczególnych grup społecznych, politycznych
i zawodowych. Spójność państwa polega między innymi na akceptowaniu
tego typu zadań o charakterze długookresowym.
8. Przyjęcie wspólnych, długookresowych celów czy zadań wymaga zdolności
wspólnego (grupowego) działania społecznego. Kreatywność grupowa mu-
si zostać wzbogacona kreatywnością indywidualną.
9. Nowoczesne społeczeństwo, po to by mogło w miarę skutecznie się rozwi-
jać, powinno być zdolne do licznych kompromisów. To zaś wymaga czasu,
nauki i dobrej woli. Społeczeństwo charakteryzuje się różnymi interesami,
zarówno krótko, jak i długookresowymi, niezależnie od szczebla rozwoju,
na jakim się znajduje.
10. Pochodną zdolności do kompromisu jest tolerancja ideologiczno-obyczajowa.
Jest to ważny warunek funkcjonowania społeczeństwa w warunkach globali-
zującego się
świata,
w którym następuje nie tylko przepływ towarów, usług,
kapitału, ale także ludzi z różnych kręgów kulturowych oraz rozmaitych idei.
Nowoczesne państwo i społeczeństwo, a takim zapewne będzie Polska
w 2050 r., nie mogą być zamknięte na tego rodzaju procesy.
10

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin