Notatki na kolokwium z komunikowania politycznego.pdf

(157 KB) Pobierz
Notatki na kolokwium z komunikowania politycznego
opracowali: Joanna Ciesielka i Adam Górka
1. Komunikowanie polityczne.
Komunikologia jest to nauka interdyscyplinarna, w skład której wchodzą: psychologia, socjologia, politologia,
cybernetyka i inne. Nauka o komunikowaniu powiązana jest z informacją masową przez co rozwinęła się głównie w
latach '30 – '40 XX wieku (szczyt rozwoju radia, początku eksperymentów z telewizją).
Etapy rozwoju komunikologii:
•
Arystoteles – poruszył temat w swoim dziele „Retoryka”, wskazywał na trzy elementy porozumiewania się:
mówcę, mowę i słuchacza;
•
Adam Smith – zwracał uwagę na konieczność komunikowania się w związku z podziałem pracy w
organizmach kolektywnych np. Fabrykach;
•
Claude Henry de Saint-Simon – przedstawiciel organicyzmu. Stwierdzał, że aby organizm państwowy mógł
się rozwijać konieczna jest komunikacja między organami.
•
Herbert Spencer – w społeczeństwach konieczne jest komunikowanie w procesach dystrybucji i regulacji.
Regulacja była porównywana do układu nerwowego.
•
Amerykański Pragmatyzm Społeczny – ogromne zasługi w rozwoju nauki, lata 1910 – 1935:
✔
John Dewey – twierdził, że społeczeństwo nie istnieje bez komunikowania się, ale też istnieje nie tylko
dzięki niemu. Komunikowanie to podstawa więzi międzyludzkich. Wyciągał następujące wnioski:
społeczeństwo = przekaz, przekaz = komunikowanie => społeczeństwo = komunikowanie.
✔
Charles Cooley – wprowadził do nauki pojęcie „komunikowanie”. Badał interakcjonizm symboliczny,
czyli wykorzystanie znaków w komunikacji. Komunikowanie to jedyna droga uczenia się. Jest to nie tylko
proces wymiany myśli, ale też mowa ciała, telefon, kolej, ...to co człowiek jest w stanie wynaleźć, składa
się na komunikowanie się.
•
Szkoła Chicagowska (1915 – 1935) – założona została przez Roberta E. Parka. Stwierdza, że komunikowanie
nie ogranicza się do prostego przekazu informacji. Szkoła tworzy bogatą siatkę pojęciową (tłum, sekta,
propaganda, ruchy masowe, moda), bada też rolę prasy w komunikowaniu się.
•
Szkoła Frankfurcka – założona w Instytucie Badań Socjologicznych Uniwersytetu Frankfurckiego przez
Teodora Adorno. Należy do niej także m.in. Horckheimer, Habermass. Jest to przykład zainteresowania się
tematem przez ośrodki europejskie. Koncentrowali się wokół badań prasy jako środka komunikowania
masowego.
•
1935 – 1955 – wyodrębnienie się paradygmatów: behawioralnego (lansowanego przez psychologów),
funkcjonalnego (socjolodzy) i cybernetycznego (cybernetycy).
•
Harold Lasswell – prezentował podejście politologiczne do nauki o komunikowaniu. Jest autorem
studium
propagandy.
Podkreślał rolę mediów masowych w kreowaniu świadomości. Do triady Arystotelesa dodał dwa
nowe pojęcia: kanał i efekt. Opracował pięć fundamentalnych pytań: kto mówi? Jak mówi? Jakiego kanału
używa? Do kogo mówi? Z jakim skutkiem mówi?
•
Paul Lazarsfeld – podejście sondażowe. Indywidualne podejście do decyzji w procesie komunikowania.
Komunikowanie ukazywane jako proces dwukierunkowy. Ważne jest skupienie na jednostce.
•
Norbert Weiner – cybernetyk, autor pojęcia „społeczeństwo informacyjne”.
Główne szkoły teoretyczne:
1. Szkoła empiryczna zwana też szkołą amerykańską. W pojęciu tym zwiera się kilka różnych teorii, jak:
–
funkcjonalizm, wskazujący na trzy funkcje komunikacji: utrwalanie relacji, podtrzymywanie relacji człowiek –
społeczeństwo i przekazywanie dziedzictwa wytworzonego.
–
Uses and gratifications
– nie należy zwracać uwagi na to, co media robią z ludźmi, ale na to, co ludzie robią
mediami, korzyści jakie mogą czerpać z kontaktu z mediami.
–
Teoria porządku dziennego (agenda
setting
1
) - jej autorami są McCombs, Shaw, teoria opracowana w 1972
roku. Media w poważny sposób wpływają na kreowanie opinii publicznej. Zwraca się uwagę na jedne części
zdarzeń, a inne się ignoruje. Ma to szczególne znaczenie w kampanii wyborczej.
–
Spirala milczenia – Noelle-Noeumann, teoria z 1974 roku. Ludzie odczuwając lęk przed izolacją,
podporządkowują się opinii większości.
–
Teoria uzależnienia od mediów – opracowana w 1986 roku. Staje się użyteczna przede wszystkim wtedy, gdy
w społeczeństwie powstaje jakiś konflikt. W takiej sytuacji media stają się moderatorem wymiany myśli.
–
Teoria kultywowania postaw – telewizja przez wywieranie długofalowego wpływu na odbiorcę może robić
krzywdę.
2. Szkoła krytyczna, zwana też europejską – pojęcie to dotyczy szkoły frankfurckiej, którą znamy z przedmiotu
1 Chociaż Pani dr twierdzi, że nazywa się to
agenda sitting
AG.
1
Filozofia kultury. Jak ktoś nie zna albo nie pamięta, to jest dupa a nie politolog
2
.
Przejdźmy teraz do definiowania samego pojęcia komunikowania politycznego. Pierwszym podejściem jest
podejście behawioralne. Jego zwolennikami z lat 1948-1949 są: Lasswell, Shannon, Weaver. Według nich
komunikowanie to proces linearny i jednokierunkowy. Podstawowym punktem analizy jest efekt, czyli zmiany
wywołane w postawach i zachowaniach odbiorcy. W latach '60 i '70 pogląd ten przejęli i rozwijali: Miller, Bernlo,
Eulau. Komunikowanie według nich jest procesem, w trakcie którego polityczne wpływy są uruchamiane i przenoszone
między instytucjami władzy i zachowaniami wyborczymi obywateli. Momentem zwrotnym dla rozwoju koncepcji
behawioralnych była praca de Sola Pool z 1968 roku. Autor ten zdefiniował komunikowanie polityczne jako działanie
instytucji politycznych, obciążonych zadaniem dyfuzji informacji, idei oraz kształtowania postaw odpowiadających
interesowi tych instytucji.
Drugim podejściem jest podejście strukturalno – funkcjonalne. Komunikowanie polityczne jest tutaj
rozważane jest jako kompleksowy system stosunków, czyli procesy interakcyjne zachodzące między elementami
systemu politycznego i jego otoczeniem. Przedstawiciele:
–
K. W. Deutsch – twierdził, że komunikowanie nie ma własnej, neutralnej egzystencji. Według niego, wszystko
jest polityką, a rządzenie jest przede wszystkim kwestią komunikowania. Wyróżnił cztery czynniki
wpływające na skuteczność systemu komunikowania: wagę informacji, czas potrzebny systemowi do
zareagowania, korzyść z poprawnie przeprowadzonej operacji i przemieszczenie celów komunikowania.
–
G. Almond – komunikowanie to dynamiczny element systemu politycznego. Decyduje on o efektywności
zmian systemu.
–
D. Easton – autor koncepcji sprzężenia zwrotnego. Zakłada ona, że żądania które przedostają się z otoczenia
do systemu politycznego są następnie przekształcane w decyzje i powracają do środowiska.
–
R. Fagen – w 1966 roku przedstawił strukturalno - funkcjonalną definicję komunikowania politycznego.
Według niego są to działania, które w sposób realny lub potencjalny wpływają na funkcjonowanie systemu
politycznego.
Trzecim podejściem jest podejście interakcyjne. Wiążą się z nim nazwiska E. Goffmana i M. Edelmana.
Koncepcja ta była rozwijana w końcu lat 70. Zgodnie z nią komunikowanie jest formą a zarazem zbiorem interakcji,
które są atomami społeczeństwa. Jest to przede wszystkim proces intersubiektywny, uwarunkowany przeżyciami i
poglądami każdego z uczestników. Jedną z nowszych koncepcji interakcyjnych jest teoria konwergencji symbolicznej
E. G. Bormanna. Stara się on zrozumieć zjawisko zbiorowych złudzeń, które prowadzą do symbolicznej konwergencji
upodabniania się. O zbiorowych odczuciach pisał P. M. Hall. Autor wymienia dwie techniki manipulowania
kolektywnymi emocjami: kontrolę informacji i stosowanie symboli w publicznych procesach perswazji. To podejście
jest wciąż popularne. Autorzy często stosują metafory: aktor polityczny, gra polityczna, kurtyna, widownia.
Kolejnym podejściem jest podejście dialogowe. Opiera się ono na idei kosensusu wypracowanego w drodze
debaty publicznej
3
. Podejście dialogowe reprezentowane jest przez J. Habermasa w koncepcji sfery publicznej (1962).
Rozważał on dwa typy społecznego działania komunikacyjnego: niestrategiczne, nastawione na wzajemne
porozumienie się aktorów i strategiczne, gdy aktorzy ukierunkowani są na osiągnięcie partykularnych celów. Zdaniem
Habermasa, prawdziwy konsensus jest możliwy do osiągnięcia jedynie w sytuacji symetrycznego dialogu – kiedy
uczestnicy są partnerami.
Ostatnim podejściem jest podejście rynkowe (marketingowe). Pojawiło się w latach 60. w USA. Zakłada ono,
że podmioty polityczne dążą do z góry określonych celów przy maksymalizacji własnych wysiłków i minimalizacji
kosztów. Najlepiej te działania analizować w kontekście mechanizmów rynku ekonomicznego. Podejście to jest obecnie
jednym z najszybciej rozwijających się, badania w tej dziedzinie podejmowane są zarówno przez politologów jak i
medioznawców. Popularne tematy: komunikaty wyborcze, rola politycznych konsultantów i doradców, wpływ
komunikowania na wyniki wyborów, reklama polityczna i socjotechniki.
Komunikowanie polityczne wymaga określonego porządku, jest to otwarty proces społeczny, w którym udział
biorą aktorzy komunikowania politycznego. Komunikat polityczny może zostać potraktowany na trzy sposoby: może
zostać uwzględniony, odrzucony bądź niedostrzeżony. Wyróżniamy formalne i nieformalne komunikaty polityczne.
Komunikat formalny nadany zostaje w ramach regulacji prawnych, adresowany jest do odbiorcy, ale nie oczekuje się
komunikacji zwrotnej. Komunikat nieformalny natomiast, przebiega poza porządkiem prawnym, może towarzyszyć
komunikatom formalnym lub je wyprzedzać. Są to np. rozmowy kuluarowe. Można również mówić o komunikowaniu
do wewnątrz – są to np. umowy między politykami i komunikowaniu do zewnątrz – programy wyborcze, konferencje
prasowe. Wskazuje się na sześć faz procesu politycznego:
1. artykulacja problemu – ujawnienie i zdefiniowanie problemu,
2.
definiowanie problemu – duża ranga problemu i uznanie go za polityczny; w tej fazie ma on przyciągnąć
uwagę władzy;
3. definiowanie polityki – definiowanie problemu przez ekspertów i obranie kierunku działania,
4. rozwój programu – pojawia się lobby,
2 :( JC.
3 Wywodzi się to od Arystotelesa, który zakładał że ludzie mogą ustalić wspólny punkt widzenia w dyskusji.
2
5.
6.
✗
✗
✗
✗
✗
✗
implementacja polityki – wprowadzenie w życie aktów prawnych,
ewaluacja – ocena problemu i tego, czy jeszcze ten problem będzie miała szansę zaistnieć w przyszłości.
Komunikowanie polityczne to proces który:
jest częścią komunikowania międzyludzkiego,
odbywa się na różnych poziomach,
wykorzystuje różne kanały komunikacyjne,
ma charakter formalny,
jego celem jest przekazanie komunikatów między aktorami politycznymi a obywatelami za pośrednictwem
mediów masowych,
jest to proces dwukierunkowy.
2. Propaganda polityczna jako forma komunikowania politycznego.
Propaganda jest tak stara jak władza, ale samo pojęcie zostało sformułowane w latach '30 XX wieku.
Początkowo propaganda miała charakter bezpośredni, po raz pierwszy forma pośrednia pojawiła się wraz z początkiem
drukowania gazet. Na rozwój propagandy w kolejnych latach miały wpływ czynniki ekonomiczne, rozwój
technologicznych form komunikowania, tworzenie się partii politycznych i rozwój parlamentaryzmu, rozwój oświaty,
pojawianie się nowych nauk, pojawienie się marketingu politycznego. Rozwój propagandy wspierały wynalazki
technologiczne takie jak: druk, maszyna parowa, radio, telefon, kino i telewizja.
Na przestrzeni lat pojawiało się wiele definicji propagandy. Definicja Bidelle'a z 1931 roku zwracała uwagę na
brak świadomości odbiorcy o wywieranym na niego wpływie. Krech i Krutchfield w 1948 roku zwracali uwagę na
pobudzenia mające dawać w wyniku sugestię. W 1954 roku W. Schramm określał propagandę jako modyfikowanie
postaw i opinii. L. Fraser (rok 1957) nazwał propagandę sztuką zmuszania ludzi do działania. Jowett i O'Donnell (1986)
definiowali propagandę jako celowy i systematyczny wpływ na percepcję wiedzy i zachowania, który ma być zgodny z
intencjami propagandzisty. Istotna jest jeszcze definicja Ellul'a z 1965 roku. Zwracał on uwagę na to, że jest to zespół
metod, które mają wytwarzać jedność psychologiczną. Według niego propaganda jest stosowana przez zorganizowane
podmioty. Wśród metod wyróżnił: akcję psychologiczną, wojnę psychologiczną, reedukację i budowanie relacji
publicznych i interpersonalnych.
W zasadzie propagandę należy rozumieć jako rodzaj komunikowania politycznego, który ma wpływać na
postawy ludzi tak, aby odpowiadały one interesom nadawcy. Wyróżniamy cztery funkcje propagandy:
•
integracyjna –
skierowana do wewnątrz. Ma ona wzmacniać strukturę społeczną i stabilizować istniejący
system polityczny,
•
agitacyjna
– polega na nawoływaniu odbiorców do podjęcia określonej akcji,
•
informacyjno – interpretacyjna –
przeplata informację z interpretacją tak, aby odbiorca się pogubił.
•
dezinformacyjna i demaskatorska
– skierowana jest bezpośrednio przeciw przeciwnikowi politycznemu i
określana mianem
czarnej propagandy.
Ma na celu dyskredytację przeciwnika.
Propagandę możemy klasyfikować ze względu na różne czynniki:
kryterium treści:
społeczna – kreuje mody, styl życia, integruje, wykorzystuje inne typy propagandy; działa powoli i
wymaga stabilnego klimatu;
polityczna – występuje w czasie kampanii wyborczych, jest gwałtowna; stosowana przez instytucje
polityczne; ma oddziaływać na każdego w każdy możliwy sposób; jej celem jest nakłonienie do
przychylności wobec propagandzisty;
kryterium stopnia zafałszowania treści:
biała – treści są całkowicie jawne i niezafałszowane; nie występuje tuszowanie sprawy;
szara – źródło przekazu nie musi być poprawnie zidentyfikowane, informacja jest nieprecyzyjna; ma na
celu zmylenie przeciwnika; uważana jest za nieetyczną
czarna – jest to całkowite kłamstwo, fałszerstwo, oszustwo, manipulacja; musi jednak występować
prawdopodobieństwo prawdziwości informacji; ten rodzaj uważany jest za skrajnie nieetyczny;
kryterium oddziaływania:
na zewnątrz – skierowana do członków innej grupy;
do wewnątrz – skierowana do członków własnej grupy;
kryterium przebiegu procesu w społeczeństwie:
horyzontalna – charakter nieformalny; głównie komunikowanie interpersonalne, odnosi się do wydarzeń
bieżących;
wertykalna – klasyczny typ propagandy politycznej stosowany przez aktorów politycznych względem
obywateli;
kryterium zależności w czasie:
poprzedzająca;
towarzysząca;
3
następcza;
kryterium sposobu komunikowania i rozpowszechniania:
bezpośrednia – komunikowanie interpersonalne i grupowe;
pośrednia – komunikowanie masowe;
kryterium nośnika komunikatów:
wizualna – np. plakaty;
audytywna – relacje radiowe;
audiowizualna – telewizyjna, kinowa.
Propaganda nie polega na przemocy i przekupstwie.
3. Indywidualni uczestnicy komunikowania politycznego.
Proces komunikowania politycznego odbywa się w ramach tzw.
złotego trójkąta.
Autorem tego pojęcia jest
Richard Perloff, który w 1998 roku zaprezentował swoją koncepcję komunikowania politycznego jako procesu
wymiany i interpretacji komunikatów politycznych między trzema elementami: liderami państwowymi i partyjnymi,
mediami masowymi i obywatelami. Układ, które powstaje między tymi podmiotami nazywa właśnie trójkątem
komunikowania politycznego i w jego ramach prowadzi się dyskusję o polityce. Warto zauważyć, że między tymi
trzema typami uczestników nie zachodzi komunikowanie symetryczne. Z tego powodu wyróżnia się mocne i słabe
ogniwa komunikowania politycznego.
Mocne ogniwa
– aktorzy polityczni i media masowe, mają swoje rozbudowane
zaplecza, bez trudu potrafią się przebić w sferze publicznej. Stoją za nimi instytucję z profesjonalną organizacją,
posiadające środki finansowe na swoją działalność. Do
słabych ogniw
zaliczamy natomiast obywateli, jako pasywnych
uczestników komunikowania politycznego. Ich pozycja i siła przebicia się ze swoim komunikatem w sferze publicznej
jest bardzo ograniczona. Najczęściej mają niewielki wpływ na zawartość komunikatów politycznych. Nie posiadają
instrumentów wpływu na komunikowanie polityczne. Tę negatywną tendencję traktowania obywatela tylko jako widza
procesu komunikowania politycznego może zatrzymać rozwój społeczeństwa obywatelskiego.
Wyróżnia się dwa podstawowe typy relacji mocnych ogniw komunikowania (autorami tego wyróżnienia są
Blumler i Gurevitch):
•
model adwersarzy – media/dziennikarze postrzegają aktorów politycznych jako przeciwników; występuję tutaj
konflikt i wrogość we wzajemnych stosunkach; prowadzi to do działań nieetycznych i zamknięcia się na
proces komunikowania; wzajemne ataki i krytyka, ukryta i jawna niechęć jest tutaj akceptowana;
•
model wymiany – przeciwieństwo modelu adwersarzy; interakcje występują na zasadzie wymiany społecznej;
3 atuty tego modelu: 1. dzielenie się informacjami przez obie strony, 2. model ten bardziej dokładnie
prezentuje relacje i wpływy jakie występują w kontaktach między ogniwami, 3. model wyjaśnia, jak stosunki
mogą być podtrzymywane mimo wielu napięć miedzy stronami.
Ponadto relacje między politykami a mediami mogą przybierać następujące warianty:
•
symetryczne:
◦
silna władza – silne media – relacje konfliktowe (model adwersarzy) i oparte na wspólnym interesie
(model wymiany),
◦
słaba władza – słabe media,
◦
zrównoważona pozycja mediów i władzy – model najbardziej pożądany w państwach demokratycznych;
•
niesymetryczne:
◦
silna władza – słabe media – dominacja aktorów politycznych nad mediami; może to doprowadzić do
patologii i zniekształceń życia społecznego -> łapówki, kupowanie ustaw medialnych;
◦
słaba władza – silne media – bardzo silny wpływ mediów komercyjnych na politykę; może to
doprowadzić do sytuacji, w której media same stają się podmiotem politycznym.
Typy przywódców politycznych:
•
rutynowy – pozycja wyznaczona przez system prawny; występuje w stabilnych demokracjach; kontynuator
polityki poprzednika;
•
integrujący – wychwytuje zmiany i stara się je wykorzystać dla rozwoju; integruje grupę wokół jakiegoś
zagadnienia; wstępuje w stabilnych demokracjach;
•
katalityczny – kreuje swoją wizję programową, stara się uzyskać autonomię w swoich działaniach;
•
transformacyjny/kryzysowy – przywódca charyzmatyczny; posiada wysoką pozycję społeczną; pojawia się w
momentach kryzysowych dla państwa; sam obiera kierunek i zasięg reform;
Kategorie członków elit politycznych:
przywódcy – najważniejsze osoby w państwie, np. Donald Tusk;
współprzywódcy – kierują grupami koalicyjnymi, np. Waldemar Pawlak;
wykonawcy – najbliżsi współpracownicy, wspólnie z nimi podejmowane są decyzje, np. Grzegorz Schetyna;
doradcy – konsultanci i eksperci, często niepowiązani z partią, np. Tomasz Nałęcz.
Typy kandydatów w wyborach:
4
➢
➢
➢
➢
●
●
●
polityk – lider – powszechnie znany, od dawna na arenie politycznej; ściśle związany z partią i współtworzący
jej program, np. Waldemar Pawlak;
zdolny – posiadający silną osobowość, ambicję, również współtworzy program partii; sympatyczny, dobry w
kontaktach ze zwolennikami, ale zaciekły w stosunku do oponentów; część decyzji podejmuje na podstawie
emocji, np. Grzegorz Napieralski;
spokojny – opanowany, nie opiera decyzji na emocjach; kreatywny, pracowity, nielubiący wystąpień
publicznych, np. Bronisław Komorowski;
kandydat – produkt – ukształtowany przez PR, np. późny Andrzej Lepper.
Cechy społeczeństwa obywatelskiego w procesie komunikowania:
aktywność we wszystkich sferach życia;
wolne media;
sieć autonomicznych, otwartych instytucji.
Podział elektoratu:
wyborca jako podmiot polityczny – decyzje podejmuje względnie świadomie, jest aktywny – głosuje, pisze
petycje; jeżeli zajdzie taka potrzeba, dokonuje samospalenia w ramach protestu;
wyborca jako przedmiot polityczny – obiekt perswazji;
wyborca jako element systemu politycznego – twórca systemu demokratycznego;
wyborca jako klient na rynku politycznym – rozumowanie widziane oczami marketingu politycznego.
Można dokonać bardziej rozbudowanej klasyfikacji wyborców ze względu na różne kryteria:
kryterium podejmowanych decyzji:
zdecydowany – ma jasno określony cel; wybiera odpowiedni kanał przekazu, aby upewnić się w swoim
przekonaniu;
reagujący wybiórczo – wybiera tylko ten przekaz, który mu odpowiada;
uświadomiony – kieruje się wcześniej uzyskanymi wiadomościami;
kryterium reakcji na formę komunikatu:
aktywiści – twardy elektorat; sami podejmują decyzję; często są osobiście zaangażowani w kampanię
wyborczą;
obdarzeni autorytetem – osoby publiczne, biznesmeni, muzycy, artyści;
idący za przykładem – ulegający wyżej wymienionym autorytetom;
bierni – grupa najszersza; o jej głosy walczą partie; brak jasnych poglądów, łatwi do przekonania; często o
niskim statusie społecznym;
wyalienowani – rzadko głosują; popierają konkretne ugrupowania; podobni do biernych, ale trudno ich
pozyskać;
kryterium motywów podejmowania decyzji:
racjonalni – na podstawie informacji; posiadają wysoki stopień wiedzy;
emocjonalni – podejmują decyzje pod wpływem emocji, informacji, która przykuła ich uwagę; łatwi do
przekonania;
cybernetycy – wyciągają wnioski z analizy dostępnych informacji; starają się przewidzieć skutki swoich
decyzji; chodzi o tych, co uważają, żeby nie zmarnować głosu – nie zagłosują na kandydata, który i tak
przegra;
kryterium motywów postępowania:
pozytywni – opierają decyzję na pozytywnych emocjach, np. sympatii;
negatywni – kierują się nienawiścią; głosują przeciw a nie za;
programowi – opierają się na programach partyjnych;
aksjologiczni – patrzą na przyjęty światopogląd;
partyjni – lojalni wobec danej partii;
grupowi – głosują za głosem grupy;
niezależni – nie są konformistyczni; oczekują, że zostaną przekonani merytorycznie i racjonalnie przez
kandydata;
wyalienowani – nie głosują;
4. Wymiar organizacyjny i instytucjonalny komunikowania politycznego.
UWAGA: Ten temat nie został omówiony na zajęciach, więc zostanie opracowany wyłącznie na podstawie literatury.
W komunikowaniu politycznym możemy wyróżnić następujące kategorie aktorów zbiorowych: instytucje
władzy publicznej, partie polityczne i organizacje pozarządowe (aktorzy niepartyjni). Zbiorowi aktorzy polityczni to
sformalizowane instytucje i grupy polityczne, które mają określone struktury, liderów, ideologie, program, wartości
preferencje. Wywierają oni istotny i trwały wpływ na przebieg procesów społecznych. Poza tym, modyfikują efekty
działań podejmowanych przez aktorów indywidualnych opisanych w poprzednim punkcie.
Instytucje władzy publicznej pozwalają partiom politycznym na realizację funkcji rządzenia, stają się ich
przedłużeniem. Wyróżniamy dwa segmenty:
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin