1. Zmienność drzew leśnych i zasady regionalizacji nasiennej w Polsce.
Zmienność - (hodowla lasu, genetyka i selekcja drzew leśnych), występowanie dziedzicznych lub niedziedzicznych różnic pomiędzy: komórkami (zmienność wewnątrzosobnicza); osobnikami należących do tej samej populacji (zmienność indywidualna); populacjami (zmienność grupowa). Przyczyną zmienności organizmów są w głównej mierze mutacje genów lub chromosomów, lub też zmiany indukowane poprzez wpływy środowiska.
Zmienność dziedziczna - (hodowla lasu, genetyka i selekcja drzew leśnych), zmienność wśród osobników reprezentujących jeden gatunek, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Do zmienności dziedzicznej należą: zmienność nieciągła, dotycząca cech jakościowych, mających proste podłoże genetyczne - kodowanych jednym lub kilkoma genami; zmienność ciągła, która dotyczy cech ilościowych kodowanych przez geny kumulatywne.
Zmienność ekotypowa (skokowa) - (hodowla lasu, genetyka i selekcja drzew leśnych), zmienność środowiskowa – źródłem jej są wszelkie czynniki wewnątrz- lub zewnątrzkomórkowe bezpośrednio modyfikujące działanie genotypu. Na zmienność środowiskową mają wpływ nie tylko mierzalne czynniki środowiskowe, ale również specyficzne efekty współdziałania pomiędzy środowiskiem a genotypem.
Zmienność fenotypowa - (hodowla lasu, genetyka i selekcja drzew leśnych), (ang. phenotypic variation) całkowita zmienność biologiczna określonej cechy, może mieć charakter zarówno ciągły jak i nieciągły. Podstawowymi składowymi zmienności fenotypowej są: zmienność genetyczna i zmienność ekotypowa (środowiskowa).
Zmienność fluktuacyjna - (hodowla lasu, genetyka i selekcja drzew leśnych), zmienność modyfikacyjna - wynik oddziaływania czynników zewnętrznych na genotyp, nie przekazywana pokoleniom potomnym w procesie dziedziczenia. Jej trwałość w genotypie jest uzależniona od czasu i natężenia oddziaływania określonego czynnika zewnętrznego. Zmienność modyfikacyjna podlega ograniczeniom i jest zależna od plastyczności genotypu.
Zmienność genotypowa - (hodowla lasu, genetyka i selekcja drzew leśnych), (zmienność genetyczna) – zmienność genetyczna określonej cechy w populacji. Głównymi składowymi zmienności genetycznej jest zmienność addytywna, powodowana niejednakowym ilościowym efektem działania dwu alleli, które kontrolują występowanie danej cechy, odchylenie dominacyjne i odchylenie epistatyczne. Zmienność genetyczna w populacji jest zależna od: dopływu nowej informacji genetycznej, mutacji i selekcji.
Zmienność klinowa (klinalna) - (hodowla lasu, genetyka i selekcja drzew leśnych), wzrost lub spadek częstości cechy w przestrzeni na ogół związany z gradientem jakiegoś czynnika środowiskowego (wysokości nad poziomem morza, współrzędnych geograficznych).
Zmienność nieadaptacyjna - (hodowla lasu, genetyka i selekcja drzew leśnych), zmienność losowa – zmiany spontanicznie zachodzące w materiale genetycznym organizmów oparte na mutacjach i rekombinacji genetycznej nie mające uzasadnionej przyczyny i hipotetycznie relatywnego wpływu na przystosowanie się organizmu do środowiska. Zmienność losowa jest jedną z podstaw syntetycznej teorii ewolucji.
Zmienność osobnicza (indywidualna)- (hodowla lasu, genetyka i selekcja drzew leśnych), różnice w budowie anatomicznej, metabolizmie i fizjologii lub zachowaniach behawioralnych, między osobnikami jednego gatunku, należących do tej samej populacji. Zmienność osobnicza wynika z czynników środowiskowych (niedziedziczna), mutacji i rekombinacji genetycznych (dziedziczna). Dzięki występowaniu zjawiska zmienności osobniczej w przyrodzie nie występują dwa identyczne organizmy, nawet klony są zmienne poprzez różnorodne zewnętrzne czynniki środowiskowe. ( drzewa doborowe)
Zmienność wewnątrzgatunkowa (populacyjna) - (hodowla lasu, genetyka i selekcja drzew leśnych), różnice w budowie anatomicznej, metabolizmie i fizjologii lub zachowaniach behawioralnych, miedzy osobnikami należącymi do jednego gatunku. Zmienność wewnątrzgatunkowa wynika z czynników środowiskowych (niedziedziczna), mutacji i rekombinacji genetycznych (dziedziczna). Zmienność ta jest przyczyną występowania polimorfizmu wewnątrz populacyjnego, jak i ras oraz odmian w obrębie gatunku. Za główną przyczynę jej powstania ewolucjoniści uważają izolację rozrodczą pomiędzy osobnikami należącymi do tego samego gatunku. (WDN i GDN)
Rozdział 5
Regionalizacja nasienna ustawa z dnia 7 czerwca 2001 o leśnym materiale rozmnożeniowym
(http://www.bnl.gov.pl/img/127145737_ustawa.pdf)
1. Leśny materiał rozmnożeniowy gatunków określonych w pkt 1, 3, 8, 14, 22,
28, 32, 45 oraz 46 załącznika do ustawy może być wykorzystywany do uprawy
w lasach lub na gruntach przeznaczonych do zalesienia wyłącznie w regionie
pochodzenia, w którym znajduje się źródło nasion, drzewostan lub
drzewa mateczne, z których został wyprodukowany.
2. Minister właściwy do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia,
przypadki, w których dozwolone jest wykorzystywanie leśnego materiału
rozmnożeniowego gatunków, o których mowa w ust. 1, do uprawy w lasach
lub na gruntach przeznaczonych do zalesienia poza regionami ich pochodzenia, uwzględniając konieczność zachowania różnorodności biologicznej na
obszarze kraju.
3. Minister właściwy do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia,
wykaz, obszary oraz mapy regionów pochodzenia, o których mowa w ust. 1,
uwzględniając, aby granice regionów pochodzenia obejmowały obszary, na
których panują takie same lub zbliżone warunki ekologiczne i na których
znajdują się drzewostany lub źródła nasion wykazujące zbliżone cechy fenotypowe
lub genetyczne. Obszary regionów pochodzenia wytyczane będą na
podstawie o istniejącego podziału administracyjnego, biorąc pod uwagę występujące
różnice w wysokości nad poziomem morza.
Zasada regionalizacji nasiennej:
Generalną zasadą, na której oparto koncepcję rozwoju nasiennictwa lesnego i hodowli selekcyjnej, jest wskazanie lokalnych, rodzimych(autochtonicznych) populacji – drzeowtsanów jako źródła pozyskania nasion i części roślin służących do odnawiania lasu oraz określenie granic ich przenoszenia (region pochodzenia). Granice i zakres wykorzystania d-stanów nasiennych, zasady wykorzystania d-stanów nasiennych, zasady przenoszenia nasion i powstałych z nich sadzonek określa regionalizacja nasienna, która zapewnia przestrzeganie generalnej zasady obowiązującej w nasiennictwie (korzystania z lokalnych źródeł nasion), zapewniając jednocześnie utrzymanie i zachowanie odrębności zmienności genetycznej istniejących populacji dla przyszłych pokoleń.
Najważniejszym ktyerium wydzielania regionów pochodzenia było zgrupowanie bazy nasiennej. Regiony pochodzenia zostaly wydzielone w celu zachowania odrębności naturalnych, rodzimych lub prawdopodobnie rodzimych populacji drzew, występujących na obszarach o dość wyrównanych warunkach przyrodniczo-leśnych. Na ich terenie rosną najcenniejsze w Polsce proweniencje drzew leśnych gatunków objętych ustawowo regionalizacją, wyróżniające się pod względem jakości i przyrostu. Bazę nasienną – LMP – stanowią znaczące powierzchnie d-stamów nasiennych charakteryzujących się zbliżonymi cechami genotypowymi lub fenotypowymi.
Region pochodzenia oznacza się symbolem 3-cyfrowym, gdzie pierwsza cyfra oznacza numer krainy przyrodniczo-leśnej, w której się znajduje region, a dwie następne cyfry oznaczają numer regionu w danej krainie.
ROZPORZNDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA1)
z dnia 25 paedziernika 2006 r.
zmieniajace rozporzadzenie w sprawie wykazu, obszarow i mapy regionow pochodzenia
leśnego materiału podstawowego
http://www.bnl.gov.pl/img/_10113505.pdf
wszystkie regiony są w powyższym linku.
2. Biuro Nasiennictwa Leśnego.
Biuro Nasiennictwa Leśnego: http://www.bnl.gov.pl/o,nas/ogloszenia.html
1. prowadzi Krajowy Rejestr Leśnego Materiału Podstawowego i Skrócony Rejestr Leśnego Materiału Podstawowego
2. wydaje świadectwa pochodzenia Leśnego Materiału Rozmnożeniowego
3. prowadzi rejestr świadectw pochodzenia Leśnego Materiału Rozmnożeniowego
4. prowadzi rejestr dostawców Leśnego Materiału Rozmnożeniowego
5. wydaje pozwolenia na przywóz Leśnego Materiału Rozmnożeniowego z państw spoza UE
6. przeprowadza kontrolę Leśnego Materiału Podstawowego, Leśnego Materiału Rozmnożeniowego oraz dokumentacji dostawców
7. współpracuje z organizacjami międzynarodowymi w zakresie selekcji leśnej i nasiennictwa leśnego
8. opracowuje metody oceny Leśnego Materiału Podstawowego i Leśnego Materiału Rozmnożeniowego we współpracy z jednostkami naukowymi i badawczo-rozwojowymi.
Podstawy prawne działania:
1. Biuro Nasiennictwa Leśnego jest jednostką budżetową
2. Biurem kieruje Dyrektor powoływany i odwoływany przez Ministra Środowiska.
3. Zastępcę Dyrektora Biura powołuje i odwołuje na wniosek Dyrektora Minister Środowiska
4. Nadzór nad działalnością Biura Nasiennictwa Leśnego sprawuje Minister Środowiska
5. Decyzje administracyjne w sprawach określonych ustawą o leśnym materiale rozmnożeniowym z dnia 7 czerwca 2001 roku wydaje w imieniu Ministra Środowiska Dyrektor Biura
6. Koszty działalności Biura są finansowane z budżetu państwa z części, której dysponentem jest Minister Środowiska
7. Majątek będący w dyspozycji Biura Nasiennictwa Leśnego wg stanu na dzień 31 grudnia 2005 roku wynosi 219,5 tys.zł (wartość aktywów).
3. Przysposabianie do siewu i przechowywania nasion drzew i krzewów leśnych.
Stratyfikacja nasion (przysposabianie w podłożu) jest jednym z najpopularniejszych i od kilku wieków znanym sposobem przerywania spoczynku nasion, zapobiegającym przelegiwaniu ich na kwaterach siewnych w szkółce przez okres roku, a nawet 2 lat.
Początkowo termin ten oznaczał rozmieszczanie nasion w pojemnikach lub dołach ziemnych warstwami, na przemian z wilgotnym piaskiem lub innym podłożem, np. z torfem. Obecnie przez stratyfikację rozumie się wszelkie sposoby czy zabiegi prowadzące do przerwania stanu spoczynku nasion, polegające na traktowaniu ich przez określony czas chłodem lub na przemian chłodem i ciepłem, przy odpowiedniej wilgotności i dostępie powietrza.
Stratyfikacja może być przeprowadzana w terenie, przy wykorzystaniu naturalnych warunków stratyfikacyjnych istniejących w powierzchniowej warstwie gleb strefy klimatu umiarkowanego, jak też w pomieszczeniach, w warunkach kontrolowanych (szopy, piwnice itp.).
Podłoże powinno oddzielać nasiona od siebie. Musi być porowate, by ułatwić wymianę gazową, powinno być zdolne do magazynowania wody i oddawania jej nasionom. Podłożem takim może być torf z torfowiska wysokiego, piasek, mieszanina piasku z torfem, wermikulit lub perlit. Najczęściej wykorzystuje się mieszaninę zmielonego lub przetartego na miał torfu i drobnego, czystego piasku. Oba składniki miesza się w stosunku objętościowym 1:1, dolewając równocześnie wodę. Wilgotność jest odpowiednia, gdy po ściśnięciu garści podłoża w dłoni wydostają się między palcami zaledwie pojedyncze krople wody. Gotowe do użycia, już przygotowane podłoża, można składować w chłodnym miejscu, nie dłużej jednak niż przez miesiąc.
Pojemniki do stratyfikacji powinny być wykonane z materiału nie podlegającego zmianom pod wpływem wilgotnego podłoża stratyfikcyjnego (słoje szklane, garnce kamionkowe itp.). Nie należy dopuszczać do gromadzenia się wody na dnie pojemników. Nasiona z podłożem miesza się w proporcji objętościowej 1:3. Po sporządzeniu mieszaniny wsypuje się ją do pojemników stratyfikacyjnych, po czym umieszcza się je w pomieszczeniu lub półce w komorach z regulowaną temperaturą.
Partie nasion poddane stratyfikacji należy sprawdzać w regularnych odstępach czasu. Celem takich kontroli jest przewietrzenie podłoża, a w razie potrzeby jego ponowne nawilżenie. Równocześnie sprawdza się stan zdrowotny nasion. Na powierzchni nasion mogą rozwijać się pleśnie, zakażając inne zdrowe nasiona. Zagrzybione nasiona oddziela się od podłoża, myje starannie silnym strumieniem wody, a równocześnie dezynfekuje pojemnik. Podłoże wymienia się na całkowicie nowe. Podczas stratyfikacji przebiegającej w temperaturze 15, 20 lub 25°C kontrole stanu nasion i podłoża przeprowadza się co tydzień. Podczas stratyfikacji chłodnej w temperaturach 1-5°C wystarczają kontrole w odstępach 2- lub nawet 3-tygodniowych, zwłaszcza w początkowej fazie stratyfikacji.
Pod względem sposobu stratyfikacji, niezbędnej do ustąpienia spoczynku, nasiona roślin drzewiastych ze strefy klimatu umiarkowanego można podzielić na cztery rodzaje:
· nasiona obywające się chłodną wyłącznie stratyfikacją, podczas której zaczynają kiełkować (klon zwyczajny, klon jawor, buk, kasztanowiec, dzika grusza, jodła pospolita),
· nasiona wymagające wpierw krótkiej ciepłej stratyfikacji (2-4 tygodni), po czym powinna nastąpić stratyfikacja chłodna, podczas której nasiona zaczynają kiełkować (grab, jarząb zwyczajny, bez czarny i koralowy),
· nasiona wymagające długotrwałej stratyfikacji cieplnej (8-18 tygodni, w zależności od gatunku), po czym musi nastąpić stratyfikacja chłodna, podczas której nasiona zaczynają kiełkować (klon polny, głóg, róża, limba, lipa drobnolistna, jesion, jałowiec pospolity),
· nasiona wymagające wpierw długotrwałej stratyfikacji ciepłej, a następnie chłodnej, przy czym faza ciepła musi przebiegać w temperaturze cyklicznie zmiennej. Dotyczy to jednego gatunku iglastego (cis zwyczajny) i jednego gatunku liściastego (dereń właściwy).
We wszystkich tych rodzajach stratyfikacji faza chłodna trwa zazwyczaj 12-16 tygodni.
W przypadku nasion przeznaczonych do przechowywania zaleca się przystąpienie do stratyfikacyjnej próby kiełkowania zaraz po ich podsuszeniu, równocześnie z początkiem przechowywania. Stratyfikacyjna próba kiełkowania dostarcza danych koniecznych do zaprogramowania daty początku przedsiewnego przysposabiania nasion, przeznaczonych do wysiewu niekiedy już na pierwszą, zwłaszcza jednak drugą wiosnę po zbiorze i w latach następnych.
Stratyfikacja nasion przeznaczonych do kiełkowania nie może trwać przez czas nieograniczony. Po pewnym czasie nasiona zaczynają kiełkować i tego procesu nie można już powstrzymać bez zmiany warunków. Stratyfikowane partie nasion należy więc wysiewać wtedy, gdy 5-10% nasion żywotnych zaczyna kiełkować. Spoczynek pozostałych 90-95% nasion albo nie jest wtedy jeszcze w pełni przezwyciężony (co jest główną niedogodnością stratyfikacji w podłożu), albo też spoczynek ustąpił, lecz rosnący korzeń nie jest jeszcze widoczny.
Przysposabianie bez podłoża stratyfikacyjnego, nazywane też „nagą stratyfikacją” znane jest w Europie Środkowej jako sposób przysposabiania do siewu nasion buka i jodły. Nasiona można przysposabiać do siewu bez podłoża przed ich przechowywaniem lub po przechowaniu. Przysposabianie nasion do siewu bez podłoża rozkłada się na kilka kolejnych etapów. Zostanie ono wyjaśnione na przykładzie nasion buka.
Na właściwe przysposobienie składa się:
· dowilżanie bukwi w temperaturze 3°C, po przechowaniu w stanie podsuszonym w temperaturach niższych od 0°C, przez dwukrotne spryskanie wodą, w celu podwyższenia ich wilgotności z 8-10% do 30-32%, co w tej temperaturze trwa 4-6 dni, lub z 20-25% do 30% (nasiona świeżo zebrane). Pobieranie wody można śledzić ważąc nasiona przed każdym kolejnym dodaniem wody;
· właściwe przysposabianie w temperaturze 3°C napęczniałej bukwi i zachowanie zamierzonej wilgotności przez okresowe uzupełnianie ubytków wody;
· czas trwania przysposabiania określa się za pomocą przeprowadzonej z odpowiednim wyprzedzeniem próby kiełkowania (tzw. stratyfikacji próbnej) w podłożu stratyfikacyjnym w temperaturze 3°C. Czas ten jest wyznaczony przez liczbę tygodni koniecznych do skiełkowania 10% nasion żywotnych (czas x), przedłużoną o 2 tygodnie (x+2 tyg.); wariant x+4 tygodnie lub jeszcze dłuższy znajduje zastosowanie dla partii nasion kiełkujących w 3°C.
Po właściwym przysposobieniu należy podjąć decyzję o przystąpieniu do przechowywania nasion lub o przygotowaniu ich do wysiewu.
W tym ostatnim przypadku przeprowadza się następujące zabiegi:
· swobodne dowilżanie i podkiełkowanie w temperaturze 3°C już przysposobionych nasion; dowilżanie wykonywane jest w pojemnikach przykrytych wiekiem z otworami wentylacyjnymi; dodaje się wody aż do pełnego napęcznienia nasion, często je mieszając; po tygodniu nasiona zaczynają kiełkować;
· jak najszybszy wysiew podkiełkowanych nasion w szkółce.
Główną zaletą przysposabiania bez podłoża jest możliwość dostosowania czasu trwania tego zabiegu do indywidualnych wymagań każdej partii nasion. Wstępna próba kiełkowania w podłożu stratyfikacyjnym w temperaturze 3°C pozwala na dokładne określenie liczby tygodni przysposabiania danej partii nasion.
W przypadku przysposabiania przed przechowywaniem, postępuje się podobnie jak w sposobie wcześniej opisanym. Należy więc przeprowadzić stratyfikacyjną próbę kiełkowania (próbną stratyfikację) w temperaturze 3°C równocześnie z przysposabianiem całej partii nasion lub, co korzystniejsze, z pewnym wyprzedzeniem, jeśli to jest możliwe. Wilgotność nasion, przy której przebiega przysposabianie, dobierana jest z góry tak, by spoczynek mógł ustąpić w całej partii, ale by nie dochodziło jednak jeszcze do kiełkowania, które jest procesem nieodwracalnym. W tej sytuacji można przysposobione już nasiona, z myślą o ich przechowywaniu, podsuszyć do wilgotności około 8%, bez żadnej szkody dla nasion.
Istnieją możliwości powstrzymania kiełkowania przedwczesnego, rozpoczynającego się wcześniej niż to zamierzano lub zbiegającego się z niekorzystnymi warunkami zewnętrznymi. Jedna z tych możliwości polega na przeniesieniu pojemników z przysposabianymi nasionami do temperatury niższej od 0°C. Inną stwarza częściowe odwodnienie (podsuszenie) nasion i ich przechowywanie w obniżonej temperaturze. Można też w ograniczonym zakresie opóźnić wschody przez osłonięcie gleby w szkółce przed bezpośrednim promieniowaniem słonecznym.
W warunkach naturalnych nasiona można dołować bezpośrednio w ziemi, zabezpieczając je przed gryzoniami przez wyłożenie dna i ścianek rowu oraz przykrycie warstwy nasion gałązkami jałowca. Grubość warstwy nasion zmieszanych z piaskiem nie powinna przekraczać 30 cm. Głębokość zadołowania nie powinna przekraczać 80 cm, licząc od dna rowu, i nie może być mniejsza niż 20 cm, licząc od wierzchu warstwy zadołowanych nasion. Głębsze zadołowanie utrudnia dostęp powietrza, płytsze zaś stwarza warunki podobne do wysiewu jesiennego, co dla wielu gatunków nie wystarcza do przygotowania ich do kiełkowania. Można również nasiona wymieszane z wilgotnym piaskiem umieścić w specjalnych skrzynkach stratyfikacyjnych. Skrzynki wraz z nasionami należy zakopać na podaną głębokość w ziemi w miejscu suchym (nieco wzniesionym), o glebie piaszczystej. W razie braku takiego miejsca można wykopać większy ...
loczekandkedzior