Poeta i świat
Józef Ignacy Kraszewski
TOM DRUGI
I. Monomachia duszy z ciałem
Po śmierci staruszki Gustaw jedzie na wieś i tam pędzi żywot wśród książek. Ten rozdział to jakieś pokręcone rozważania na temat tego jak lepiej żyć – wśród nauki, rozwijając duszę czy folgując ciału. Kwestia ta nie zostaje rozwiązana.
II. Czupiradła
Naigrywanie się z literatów wiejskich, którzy cieszą się szacunkiem na wsi właśnie. Każdy, kto napisze choćby wierszyk okolicznościowy mieni się poetą. Żyją oni w stanie nieświadomości wobec obecnego stanu literatury. Jego biblioteka składa się z Krasickiego, Węgierskiego, Przybylskiego itd. Mówią oni jedynie o wartościach klasyczności, wszystko co chcą pochwalić nazywają klasycznym. Wiersz dla nich to jedynie końcowy rym. Jest męczarnią wpaść dla kogoś oswojonego z poezją w takie towarzystwo. Na wsi poznaje Gustaw właśnie takiego wiejskiego literata – pana Perełkę. Od razu pyta on Gustawa o Krasickiego i Niemcewicza. Odczytuje mu także swój wierszyk okolicznościowy. Dowiadujemy się także, że pan Perełka dla utrzymania wizerunku roztargnionego poety chodzi nieuczesany i brudny. Drugim miejscowym poetą jest pan Płaska – romantyk, wiecznie wzdychający i zakochany nieszczęśliwie, „całe życie wzdychał dla ludzi, śmiał się dla siebie, kochał dla dobrego tonu”, trzeci zaś to pan Mazanka – „z rodzaju kryptopedów, to jest kryjących w sobie naukę, którzy czytają wiele, ale nic nie piszą i niczym się nie popisują(…)rodzaj mecenasa-literata(…)wszystkie nowości przyjmujący za arcydzieła”, czwarty – „bibliofil powiatowy, który nie czytając zbierał książki i kradł nawet”. Temu towarzystwo nie spodobał się Gustaw.
III. Zmiana
Gustaw zostaje zaproszony na wesele Marii z Olesiem. Nie poruszyło to nazbyt naszego bohatera. Oleś opisany jest jako chłopak niezwykłej dobroci. Gdy przyjeżdża Gustaw, Maria orientuje się jednak, że to jego kocha, a nie swojego przyszłego męża. Gustaw dostrzegał to, a i sam czuł podobnie. Jego miłość dziecinna jeszcze nie wygasła. Po raz kolejny spotykają się przypadkiem w ogrodzie. Tu obojgu przypomniało się dawne uczucie i padli sobie w ramiona. Dwie godziny później uciekli razem pozostawiając całą rodzinę i nic nie wiedzącego jeszcze Olesia.
IV. Rozruch
Gdy ucieczka wychodzi na jaw, pan Werner przeklina córkę, Franek przyrzeka zabić Gustawa, Oleś zaś pisze list samobójczy i wysyła go do Marii. W ostatniej chwili zmienia zdanie i wyjeżdża do Paryża.
V. Oboje
Gustaw i Maria zaplanowali ślub, do tego czasu jednak dziewczyna, dla uniknięcia kąśliwych uwag mieszkała u sąsiadki (jej było to obojętne, cała oddała się Gustawowi, to on podjął decyzje o osobnym mieszkaniu). Spędzali ze sobą jednak dużo czas i myśleli o dzieciach. Po odczytaniu listu Olesia, Maria zemdlała, Gustaw zaś spalił go.
VI. List Olesia
Treść samobójczego listu Olesia.
VII. List ojca
Treść listu ojca, w którym przeklina oboje.
VIII. Życie
Życie okazało się nie tak szczęśliwym, jak sobie wyobrażał Gustaw. Ciążył gniew rodziców. Maria była bardziej zadowolona. Gustawowi szybko spowszedniała żona, która zbytnio zajmowała się ziemskimi sprawami, nie zaś poezją itp.
IX. Rzeczywistość i marzenie
Gustaw zdaje sobie sprawę, że Maria to kobieta nie dla niego. Jest zbyt przyziemna. Zaszywa się więc wśród książek i para widuje się jedynie wieczorami. Marii to nie przeszkadza. Kocha Gustawa i przyjemność sprawia jej dbanie o niego. Mężczyzna zastanawia się, czy tylko takie kobiety są na świecie, czy u boku innej nie byłby szczęśliwszy. Pozostanie przy niej jednak z obowiązku
X. Szekspir
Gustaw w księgarni nabywa ostatni egzemplarz najnowszego tłumaczenia Szekspira. Gdy do sklepu wchodzi piękna, młoda dama, zainteresowana literaturą, młodzieniec zachwycony nią, oddaje jej tę książkę . Wymieniają się adresami, a Gustaw boleje nad tym, że jego Maria nie kocha tak Szekspira.
XI. Łucja
Łucji całą noc śnił się Gustaw. Wydaje jej się, że go kocha. W odwiedziny do dziewczyny przychodzi wspomnianym już wcześniej wiejski poeta, pan Perełka. Informuje on domowniczki, że Gustaw jest żonaty, w dodatku z kobietą, którą wykradł sprzed ołtarza innemu. Gdy Gustaw nadchodzi zostaje przyjęty zimno. Po chwili jednak Łucja zapomniała o wszystkim i przeprowadzają ze sobą romantyczną rozmowę. Gustaw zwierza się, że żona go nie rozumie. Po wyjściu rozważa swoją sytuację. Czuje, że przy Łucji byłby szczęśliwy, jednak przy Marii trzyma go obowiązek. Postanawia zerwać znajomość z Łucją.
XII. Gustaw do Łucji
Treść listu, w którym Gustaw wyznaje Łucji uczucia, ale i żegna się z nią, zaznaczając, że gdyby kiedyś oboje byli wolni to spędzą tę resztkę życia razem.
XIII. Odpowiedź
Na list Gustawa odpowiada matka, oburzona jego śmiałością i nakazuje zerwać wszystkie kontakty. Mówi w imieniu swoim i córki i odsyła mężczyźnie jego list.
XIV. Ja go nie rozumiem
Maria znajduje list Gustawa do Łucji. Z niego dowiaduje się, że go nie rozumie. Chcąc jego szczęścia, postanawia nie trzymać go przy sobie i ucieka.
XV. Córka, ojciec i matka
Maria udaje się do domu rodzinnego. Matka przyjmuje ją ciepło, jednak ojciec przeklina ją i uderza tak, że traci przytomność. Zebranym wydaje się, że umarła. Ojciec chce uciekać, jednak matka zatrzymuje go i każe mu patrzeć. Wyzywa go od potworów i zarzuca, że zmarnował jej życie. Gdy Maria budzi się, razem z matką uciekają i wstępują do klasztoru. Pod murami zakonu płakał Gustaw i prosił o rozmowę, kobieta jednak była nieugięta.
XVI. Znowu Łucja
Gustaw bardzo cierpiał i po raz kolejny zaszył się wśród książek i swojej poezji. Po jakimś czasie dostał liścik – „Jesteśmy wolni – Ł.”. Niedługo potem Łucja została jego żoną.
XVII. Żona
Opis relacji małżeńskiej. Dużo rozmawiają o poezji, mają jednak inne gusta. Łucja w ogóle o męża nie dba. Myśli o sobie. Gustaw zaczyna tęsknić za Marią.
XVIII. Wędrownik
Do dworku przybywa wykształcony młodzieniec - Alfred, który zwiedzał świat. Zarówno Gustaw, jak i Łucja są nim zainteresowani. Zapraszają go, by jak najczęściej do nich wpadał.
XIX. Rozmaitości
Rozpoczyna się niewinny romans Łucji z Alfredem. Raczej na zasadzie liścików i romantycznych rozmów niż jakiś namiętnych afektów. Po jakimś czasie wszyscy już plotkują o zażyłości nowoprzybyłego z Łucją, ponieważ ten często zjawia się we dworze, nawet gdy nie ma Gustawa.
XX. Perełka
Perełka wyjawia Gustawowi plotki. Choć ostatecznie Gustaw wierzy Łucji, że do niczego nie doszło, wygania Alfreda. Stosunki zaś między małżonkami stają się bardziej oziębłe.
XXI. Wyjazd
Łucja oznajmia Gustawowi, że wyjeżdża na długi czas. Ten godzi się z ochotą. Żona już nigdy nie powraca.
XXII. Szczęśliwi
Gustaw myśli o szczęściu. Wie, że przez cały czas żył tylko nadziejami i stracił czas na pielęgnowanie duszy, której nie zdołał nasycić. Wymienia innych, którzy wiodąc proste życie byli szczęśliwi.
XXIII. Haha
Jakieś pijackie zwidy Gustawa. Tęskni za Marią. Pije bardzo dużo.
XXIV. Żal po białej sukience
Tęskni za młodością i jakieś inne bzdury.
XXV. Nekrolog (z gazety)
Treść nekrologu Gustawa wśród drobnych ogłoszeń.
Silveria