W. Dilthey, Budowa świata historycznego w naukach humanistycznych, s. 20-73, 90-100.
Wyodrębnienie nauk humanistycznych S. 20-73 (NP. – nauki przyrodnicze, NH – human. NHist – historyczne)
- przedmiot NP – natura; to, co fizyczne ma zawsze swoją wielkość, jest policzalne, może być zmierzone; błyskawiczny rozwój w XVII wieku
- NH – zawsze odnoszą się do ludzkości albo rzeczywistości ludzko-społeczno-dziejowej; inaczej odnoszą się do psychicznej strony człowieka niż do fizycznej, która zostaje sprowadzona do roli warunków, środków zrozumienia (np. fizjologia organów mowy + teoria znaczenia słów i sensu zdań); NH to powiązanie życia, ekspresji i rozumienia; skierowanie uwagi człowieka na siebie, nadawanie sensu (interpretowanie) otaczającej rzeczywistości; rozumienie angażuje wszystkie czynności psychiczne, intelekt, emocje, wolę
- zasadniczą różnicą między NH a NP jest to, że w pierwszej w wyniku rozumienia powstaje obiekt duchowy, w drugiej – w procesie poznania – przedmiot fizyczny
- przeżycia -> dane bezpośrednio; wewnętrzne przedstawienia człowieka, szacowane przez niego wartości, hierarchia celów; poprzedzają wrażenia, poprzedzają afekty; zawsze obecne, chociaż oddziałujące nieświadomie
- Orientacja historyczna
- najpierw doszło do poznania przyrody, NH od XVIII w. w stadium użytecznym dla teorii poznania -> oparcie NH na faktach historyczno-społecznych – m.in. Wolf, Hegel (pojęcie świadomości zbiorowej jako nośnika dziejów), Humboldt, Schleiermacher, Bopp, Jacob Grimm (rozwój ducha w niemieckiego w języku, prawie, religii); romantyzm – poznanie historyczne obejmujące całość życia poszczególnych narodów oraz zrozumienie ich miejsca w historii, w której kształtowała się idea narodowości – zrozumienie dzieła tylko przez poznanie idei narodowości, bo potencja twórcza narodu przejawia się w religii, obyczaju, prawie
- wg szkoły hist. poprzez postępowanie porównawcze dochodzenie do prawd ogólniejszych (metoda podobna do NP)
Postępy NHist od oświecenia poszerzały kompleks, wiążąc w całość filologię, krytykę, dziejopisarstwo, metody porównawcze i dzieje rozwoju. Od XVII w. rośnie liczba publikacji nt. teorii historii (Wahsmutha, Humboldta), gdyż sceptycyzm toczy walkę z historią.
Punkty wyjścia nowej teorii historii:
· Niemiecki idealizm filozoficzny – Kant zaprzecza możliwości odnalezienia zasady przyczynowości w społeczeństwie i dziejach. Wraz z Fichtem stworzyli sposób ujmowania dziejów, polegający na ustanowieniu ich absolutnego wzorca w oparciu o istotę rozumu, normy. Wskazuje działaniu określony cel, zmierzając – powodowany swoją moralnością – ku ideałowi. Części dziejów ocenia stosowanie do spełnienia ideału. Stanowisko Kanta realizuje np. F.C. Schlosser (najlepsza część jego prac to historia życia duchowego). Schlosser i Kant: punkt ciężkości dziejów tkwi w historii kultury. Schlosser (jak i Fichte), w przeciwieństwie do Hegla, uważają, że tego, co historyczne, nie można umetafizycznić.
Fichte: Filozof dziejów bada, w jakim kierunku ku swojemu zmierza ludzkość, natomiast historyk empiryczny wychodzi od faktycznego istnienia współczesności, ujmuje jej stan i na podstawie przeszłości ustala, jak do niej doszło. Jedynie w obrębie tych dwu sposobów postępowania może się pojawić to, co Fichte określa „logiką prawdy historycznej”. Fichte odróżnił fizykę (jej przedmiot: to, co stałe w bycie i okresowo powracające) od historii (przedmiot: przebieg w czasie). Humboldt: to, co wprawia w ruch dzieje świata, powoduje również wnętrzem człowieka. Punktem wyjścia jest człowiek indywidualny. Od idei pochodzi siła i cel biegu dziejów. Ujęcie idei jest najważniejszym celem historyka, który jest artystą, ukazując niewidzialny związek wydarzeń.
Zarys historyki Gervinusa: jego sedno stanowił ten sam nastrój panujący wśród historyków i ten sam pogląd na idee hist., które „niewidzialnie przenikają zdarzenia i zewnętrzny świat zjawisk”, a śledzenie ich jest zadaniem historyka. Dla Rankego idee są tendencjami wytworzonymi przez sytuację historyczną, nie można ich wyrazić za pomocą pojęć. Renke proces dziejowy umiejscawia w perspektywie boskiego panowania. Opozycja wobec Renkego – Droysen: bardziej niż u Humboldta idee wpływają na dzieje.
· Rewolucyjne przemiany NHist
Odrzuca się transcendentalne i metafizyczne rozumienie świata duchowego, wiedzę o wartości bezwarunkowej, boskim planie itp. Koncepcja ta ma uzyskać na podstawie treści tego, co dane, obiektywną wiedzę o rzeczywistości i powiązaniu jej części.
Dilthey: Do objaśniania poznania dochodzi się poprzez człowieka. Dilthey dowodzi samodzielnej pozycji i przeciwności NH wobec NP., ich logicznej struktury. Związek pomiędzy poznaniem epistemologicznym a budową dziejów polega na tym, że jej analiza prowadzi do współdziałania rezultatów, które dzięki takiemu rozczłonowaniu mogą być obecnie poddane badaniu epistem. NH zagłębiają się w to, co realne, po to, aby więcej z tego wydobyć.
Różnice między NH a NP:
NH: porządkują zjawiska, przekładają rzeczywistość dziejową na życie duchowe; przyroda stanowi podłoże akcji i reakcji w świecie dziejowym, podłoże NH; wychodzi się od przeżywania własnych stanów i od rozumienia ducha zobiektywizowanego w świecie zewnętrznym. związek między zjawiskami wynika z przeżywania i jest odtwórczo rozumiany.
NP.: poszukują hipotetycznych racji wyjaśniających zindywidualizowanie Zestrój przyrody jest abstrakcyjny, przyczynowy, związek między zjawiskami wynika z powiązania pojęć abstrakcyjnych. NP. uzupełniają zjawiska tym, co do nich domyślają
Życie a nauki humanistyczne s. 90-100
· psychiczne jednostki życia = części składowe świata społecznego i dziejowego
· struktura psychiczna = związek, w którym różne funkcje łączą się ze sobą w psychicznych jednostkach życia
- NH opierają się na stosunku przeżycia, ekspresji i rozumienia
- Wszystko odnosi się do jaźni, a jej stan zmienia się zależnie od stosunku ludzi i rzeczy do niej. Wszystko jest dla czł. czymś więcej niż tylko rzeczą/człowiekiem (jakoś się do nas odnosi – również do historyka). Z upływem czasu doświadczenie narasta i zawiera już odtwórcze obrazy przypomnieniowe (indywidualny punkt widz.). Postawy życiowe są zróżnicowane -> zróżnicowane są wypowiedzi wyrażające doświadczenie.
- jednostki idealne (istniejące samodzielnie i rozwijające się we właściwy tylko im sposób) to nośniki życia i doświadczenia życia, jednostki dziejowe, określane przez czas, miejsce itp.
- Podłoże NH stanowi uprzytomnienie sobie pewnego stanu psychicznego w jego zupełności i zdolność odnalezienia go w przeżywaniu odtwórczym.
- wychodzenie od życia i trwałe powiązanie z nim to zasadnicza cecha struktury NH;
Silveria