Bieniak J., Terminologia pokrewieństwa i powinowactwa w średniowiecznych źródłach.pdf

(632 KB) Pobierz
13/2009
PIERWSZY NUMER UKAZAŁ SIĘ W LISTOPADZIE 2001
*
W numerze
*
ARTYKUŁY
Janusz Bieniak
(Toruń),
Terminologia pokrewieństwa i powinowactwa
w średniowiecznych źródłach
.......................................................................3
Agnieszka Teterycz-Puzio
(Słupsk),
Formularz i pieczęć. Przyczynek
do badań nad pozycją możnowładztwa w XIII wieku
.................................23
Janusz Grabowski
(Warszawa),
Tytulatura na dokumentach książąt
mazowieckich. Forma i funkcje (wybrane zagadnienia)
...............................41
Marek Cetwiński
(Wrocław),
Język „Księgi henrykowskiej” i problemy
z jego tłumaczeniem i zrozumieniem
..........................................................81
Sobiesław Szybkowski
(Gdańsk),
Sprawy majątkowe późnośredniowiecznej
kujawskiej elity szlacheckiej w źródłach dokumentowych i aktowych.
Konwencja i rzeczywistość
.........................................................................91
Eligiusz Podolan
(Zielona Góra),
Terminologia ustroju feudalnego
w historiografii rosyjskiej 2. połowy XIX wieku
.........................................115
ŹRÓDŁA, MATERIAŁY
ARTYKUŁY RECENZYJNE I RECENZJE
NOTY BIBLIOGRAFICZNE
KRONIKA NAUKOWA
Redaktor naczelny
Krzysztof Mikulski
Rada Programowa
Tomasz Jasiński (Poznań), Olivier Châline (Paryż), Robert Frost (Aberdeen),
Michael G. Müller (Halle), Andrzej Rachuba (Warszawa), Andrzej Radzimiński
(Toruń), Jacek Staszewski (Toruń), Mieczysław Wojciechowski (Toruń)
Komitet Redakcyjny
Jarosław Kłaczkow, Wiesława Duży (zastępca sekretarza),
Danuta Musiał, Magdalena Niedzielska (zastępca red. nacz.),
Jan Wroniszewski, Agnieszka Zielińska (sekretarz)
Opracowanie redakcyjne i korekty
Mirosława Szprenglewska
Tłumaczenie streszczeń
Katarzyna Pękacka-Falkowska
ISSN 1643-8191
Printed in Poland
© Copyright by Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Toruń 2009
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
ul. Gagarina 5, 87-100 Toruń
Redakcja: tel. 56 611 42 95, fax 56 611 47 05, e-mail: dwyd@umk.pl
Dystrybucja: ul. Reja 25, 87-100 Toruń
tel./fax 56 611 42 38, e-mail: books@umk.pl
www.wydawnictwoumk.pl
Skład: Jan Ciesielski
Druk: Drukarnia Cyfrowa UMK
ul. Gagarina 5, 87-100 Toruń
ARTYKUŁY
Janusz Bieniak
(Toruń)
Terminologia pokrewieństwa i powinowactwa
w średniowiecznych źródłach
*
1.
Zagadnienie ujęte tytułem niniejszego referatu doczekało się we
współczesnej polskiej literaturze naukowej dwóch wyczerpujących
opracowań. Są nimi monografia językoznawcy (polonisty) Mieczysła-
wa Szymczaka (1966)
1
oraz artykuł mediewistki Marii Koczerskiej (1982)
2
,
pierwotnie referat na I sympozjum genealogicznym w Golubiu (1980).
Pierwsza z tych prac obejmuje czas od średniowiecza do współczesności (dia-
lekty), druga jest ściśle mediewistyczna. Pierwsza ogranicza się w zasadzie do
terminologii polskojęzycznej, a przykłady z innych języków służą tylko po-
równaniu bądź etymologii odpowiednich słów. Druga natomiast uwzględnia
na równi terminy łacińskie używane w Polsce, jak i czysto polskie. Obydwa
dzieła biorą przy tym pod uwagę zmienność terminologii z biegiem czasu
oraz jej wieloznaczność. W rezultacie możemy dziś uważać problematykę na-
zewnictwa genealogicznego w średniowiecznej Polsce za naukowo zbadaną,
a nowsze opracowania mogą tylko wzbogacać liczbę przykładów, zwłaszcza
szczególnie interesujących przez swą oryginalność.
1
M. Szymczak,
Nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego w historii i dia-
lektach języka polskiego,
Warszawa 1966.
2
M. Koczerska,
Uwagi o terminologii pokrewieństwa i powinowactwa w polskich źródłach
średniowiecznych,
[w:]
Genealogia – problemy metodyczne w badaniach nad polskim społeczeństwem
średniowiecznym na tle porównawczym,
red. J. Hertel, Toruń 1982, s. 27–47.
3
Janusz Bieniak
2. Pracy M. Szymczaka trzeba jednak zarzucić – właśnie z punktu wi-
dzenia genealoga – niewłaściwy układ kompozycji, w dodatku niekonse-
kwentny. Chodzi o podział na stopnie pokrewieństwa pełnego oraz pokre-
wieństwa niepełnego. Do pełnego zalicza on linię prostą (co jest oczywiste)
3
,
a z bocznej rodzeństwo rodzone (drugi stopień)
4
, stryjów, wujów i ciotki wo-
bec synowców, bratanków i siostrzeńców (trzeci stopień)
5
, wreszcie rodzeń-
stwo stryjeczne, wujeczne i cioteczne (czwarty stopień)
6
. Do niepełnego zaś
– rodzeństwo przyrodnie
7
, a także ojczyma i macochę wobec pasierbów jako
tzw. pokrewieństwo zastępcze
8
. Z takim rozumieniem „pokrewieństwa nie-
pełnego” nie można się zgodzić. Co do rodzeństwa przyrodniego, schemat
ten sugeruje niesłusznie jego większą odległość genealogiczną w stosunku
do stryjecznego, wujecznego i ciotecznego. Cytowany wyżej autor uzasad-
niał go następująco: „w tej grupie mamy do czynienia z genetycznym związ-
kiem krwi. Związek ten jest jednakże niepełny, gdyż obejmuje jednego tylko
wspólnego rodzica: matkę lub ojca”
9
.
Tymczasem w „pełnym” pokrewieństwie czwartego stopnia nie ma ani
jednego wspólnego rodzica. Podobnie jak przyrodnie – rodzeństwo stryjecz-
ne, wujeczne czy cioteczne także pochodzi od jednej osoby krewnej (tylko
dalszej) i jednej obcej (współmałżonka osoby krewnej). Związek genealogicz-
ny między rodzeństwem przyrodnim nie może przeto być zepchnięty do roli
gorszej od tamtych pokrewieństw (w danym przypadku w tył książki), jest
bowiem od nich bez porównania bliższy, właśnie osobą jednego wspólnego
rodzica. Natomiast powiązanie między macochą i ojczymem a pasierbami
nie jest żadnym „pokrewieństwem zastępczym”, lecz jedną z form klasycz-
nego powinowactwa – jako konsekwencja małżeństwa, tyle że w starszym
pokoleniu. Właśnie m.in. praca Szymczaka przytacza definicję powinowac-
twa rodzinnego jako więzi „między jednym z małżonków a krewnymi dru-
giego małżonka”
10
. Definicji takiej związek między ojczymem czy macochą
a pasierbami odpowiada w całej rozciągłości. Rozdziału, poświęconego tak
3
M. Szymczak,
Nazwy,
s. 16–84.
4
Ibidem, s. 84–94.
5
Ibidem, s. 94–119.
6
Ibidem, s. 119–126.
7
Ibidem, s. 139–140.
8
Ibidem, s. 127–138.
9
Ibidem, s. 127.
10
Ibidem, s. 7.
4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin