Praca reedukacyjna z dziećmi z trudnościami
w pisaniu ze słuchu
Autor: Bernadeta Jędrzejewska
Wśród różnego rodzaju niepowodzeń szkolnych u dzieci obserwuje się trudności o
charakterze bardziej wybiórczym, związanym z pisaniem ze słuchu. Trudności te
ujawniają się zazwyczaj pod koniec klasy pierwszej lub na początku drugiej, kiedy ta
forma pisania stosowana jest coraz częściej. Wtedy też ujawniają się deficyty w
zakresie rozwoju sfery słuchowej, które do tej pory mogły być kompensowane dzięki
dobremu poziomowi rozwoju funkcji wzrokowych, zwłaszcza pamięci wzrokowej. O
tym, że dzieci z zaburzoną percepcją słuchową pomagają sobie podczas pisania ze
słuchu pamięcią wzrokową, świadczą liczne poprawki w ich dyktandach. Dziecko
dostrzega, że napisany wyraz nie odpowiada zapamiętanemu obrazowi graficznemu i
wówczas go poprawia. Jeśli jednak zaburzeniom funkcji słuchowych towarzyszą
zaburzenia w sferze wzrokowej (co zdarza się nierzadko), wtedy uczeń nie może
dokonać autokorekty błędnie napisanych wyrazów. Dodatkowo uczeń taki popełnia
mnóstwo błędów ortograficznych, gdyż nie zapamiętuje obrazów struktur graficznych
wyrazów.
Towarzyszące dzieciom z deficytami funkcji percepcyjno-motorycznych trudności
w pisaniu wymagają specjalnego potraktowania od chwili ich ujawnienia. Zaniedbania
w tej dziedzinie i utrwalone błędy nie dają się łatwo usunąć i często utrzymują się
dłużej, niż trudności w czytaniu, które zwykle idą w parze z trudnościami w pisaniu.
BŁĘDY W PISANIU ZE SŁUCHU I ICH INTERPRETACJA
Zdaniem E. Górniewicz proces pisania ze słuchu przebiega w kilku fazach, podczas
których dziecko dokonuje wielu skomplikowanych czynności.
W pierwszej fazie usłyszane słowa werbalizuje, a następnie musi je zapamiętać.
Odbywa się to w oparciu o pamięć słuchową. Kolejna faza polega na wyodrębnieniu
wyrazów w zdaniu, a następnie z wyrazów ich elementarnych części (głosek) z
zachowaniem kolejności. W tej fazie uczestniczą takie funkcje jak: analiza słuchowa,
słuch fonematyczny (umiejętność słuchowego rozróżniania części składowych
wyrazu), kinestezja artykulacyjna (czuciowe zróżnicowanie ułożenia narządów mowy)
oraz pamięć słuchowa krótka (utrzymanie słuchowego śladu wzorca). Następna faza
2
polega na przekodowaniu tych elementów na obrazy wzrokowe liter. Chodzi tu o
automatyzację skojarzeń słuchowo-wzrokowych, która tworzy się w oparciu o analizę
i pamięć wzrokową. Czwartą fazę stanowi zamiana obrazów wzrokowych liter w
system odpowiednich ruchów ręki, co odbywa się przy udziale analizatora
kinestetycznego ręki.
Trudności w pisaniu ze słuchu dzieci z fragmentarycznymi niedoborami
rozwojowymi są różne, w zależności od tego, jaki niedobór rozwojowy jest ich
przyczyną. W przypadku wielozakresowych niedoborów występuje różnorodność
błędów. Identyfikacja popełnionych przez dziecko błędów polega na umiejętnym ich
wychwyceniu i właściwej interpretacji, która dotyczy opisu udziału określonych
funkcji percepcyjno – motorycznych w powstawaniu danej trudności w zależności od
rodzaju popełnionego błędu. Jeśli mimo analizy nie mamy pewności, co do podłoża
trudności, wówczas odnotowujemy wszystkie możliwe warianty wyjaśnień. Dla
precyzyjniejszego określenia przyczyny trudności warto odwołać się do wyników
badań przeprowadzonych przez specjalistyczną jednostkę.
Najczęściej występujące błędy w pisaniu ze słuchu mają związek z zaburzeniami
percepcji słuchowej oraz z obniżeniem poziomu pamięci wzrokowej.
W dyktandach uczniów z zaburzoną percepcją słuchową spotykamy błędy
wynikające z trudności w różnicowaniu głosek dźwiękowo podobnych. Podłożem
powstawania tych błędów jest zaburzenie słuchu fonemowo-fonetycznego lub kinezji
artykulacyjnej. E. Górniewicz stwierdza, że „dziecko myli te głoski, bo nie wie kiedy
je stosować, gdyż nie różnicuje ich słuchowo, albo nie mając wzorców
kinestetycznych tych głosek nie wymawia ich”. Wadliwa percepcja słuchowa
powoduje trudności w przeprowadzeniu analizy dźwiękowej wyrazów w zdaniu i
głosek w wyrazach, przez co dziecko, nie mogąc uchwycić prawidłowej kolejności
dźwięków, nie potrafi też prawidłowo odtworzyć ich układu.
Do najczęściej spotykanych błędów związanych z zaburzeniami percepcji
słuchowej należą:
- łączenie przyimków z rzeczownikami (wdomu, podstołem) lub rozdzielanie
wyrazów (ze schłe);
- opuszczanie liter, sylab i końcówek wyrazów lub ich dodawanie;
- gubienie liter przy zbiegu spółgłosek;
3
- opuszczanie końcówek wyrazów;
- błędy w wyrazach zawierających głoski tracące dżwięczność;
- mylenie ą, ę z zespołem dźwiękowym om, em, on, en;
- nieprawidłowa pisownia wyrazów zmiękczonych przez kreskę oraz przez i;
- trudności w różnicowaniu pisowni i – j;
W przypadku głębokiej dysfunkcji słuchowej dyktanda bywają zupełnie
niekomunikatywne, stanowiące zlepki przypadkowych liter, sylab i zniekształconych
Zaburzenia pamięci wzrokowej utrudniają utrwalenie związku miedzy dźwiękiem a
literą, a także zapamiętanie wzorca wzrokowego struktury wyrazu, przez co powodują
występowanie błędów:
- w różnicowaniu, zapamiętywaniu i odtwarzaniu kształtu liter o podobnej strukturze
graficznej;
- gubienie drobnych elementów graficznych liter, znaków interpunkcyjnych;
- uporczywe błędy ortograficzne wynikające z trudności w utrwaleniu obrazów
graficznych wyrazów stanowiących wzory poprawnej pisowni.
4
Oto przykłady prób pisania ze słuchu kilku uczniów z fragmentarycznymi deficytami
w zakresie rozwoju funkcji percepcyjno – motorycznych.
Piotrek, klasa II
Błędy:
- opuszcza y, a w wyrazie płaszczyka
- opuszcza a, ol, i w wyrazie parasolki; dodaje z, a w tym wyrazie (wyraz
zniekształcony)
- opuszcza e, z, b, ł w wyrazie przeziębiła
- opuszcza wyrazy: kataru, parę
- przestawia rz w wyrazie przeziębiła
- rozdziela wyrazy: dostała, ani
- zamiana znaków głosek o podobnym brzmieniu sz na rz
- zamiana liter o podobnym kształcie: ...
kordistoska