CHOROBY-WYSTĘPUJĄCE-U-TECHNIKÓW-DENTYSTYCZNYCH-DISEASES-OCCURRING-IN-DENTAL-TECHNICIANS-PDF.ocr.docx

Nowiny Lekarskie 2013, 82, 2, 176-180

MARTYNA GOLA, MAGDALENA OWE CK A

CHOROBY WYSTĘPUJĄCE U TECHNIKÓW DENTYSTYCZNYCH

DISEASES OCCURRING INDENTAL TECHNICIANS

Pracownia Radiologii Stomatologicznej
Katedra Biomateriałów i Stomatologii Doświadczalnej
Zakład Biomateriałów i Stomatologii Doświadczalnej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Katedry: dr hab. Beata Czarnecka, prof. UM

Streszczenie

W pracy przedstawiono choroby, które mogą wystąpić u techników dentystycznych na skutek długotrwałego narażenia na szkodliwe czynniki w pracy zawodowej. Zaburzenia najczęściej występują w układzie oddechowym, nerwowym oraz układzie ruchu. Zmiany chorobowe przyjmują także charakter alergii skórnych na skutek działania szkodliwych czynników chemicznych. W pracy opisano także sposoby jak chronić poszczególne narządy przed szkodliwym działaniem czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych.

SŁOWA KLUCZOWE: technik dentystyczny, astma, pylica.

Abstract

Diseases that occur in dental technicians as a conseąuence of prolonged exposure to hannful factors in their job were discussed in this paper. Those disorders affect most freąuently the respiratory, nervous and locomotor systems. Also, skin allergic lesions caused by hannful Chemical agents were presented here. Furthermore, in the article the means of protection against hannful action of physi- cal, Chemical and biological factors wrere described.

KEY WORDS: dental technician, asthma. pneumoconiosis.

PRACE POGLĄDOWE

Praca technika dentystycznego wiąże się z wieloma za- grożeniami zdrowotnymi. To. co uważa się za niewielki problem lub małą niedogodność może z czasem prowadzić do powstania procesu chorobowego. Mając szerszą wiedzę i cierpliwość do zabezpieczania się przez negatywnymi wpływami czynników biologicznych, chemicznych i fi­zycznych w codziennej pracy można wystrzec się wielu schorzeń. Ze względu na występowanie wielu szkodliwych czynników’ w' pracy przedstawiono ich oddziaływanie na poszczególne części lub układy ciała.

Jedną z najbardziej narażonych części ciała na zmiany chorobowa u Techników dentystycznych są dłonie, będące narządem pracy. Codzienny kontakt z mikrosilnikietn prote­tycznym oznacza stałe zagrożenie dla dłoni i nadgarstka wywołane działaniem wibracji. Przy ocenie narażenia za­wodowego na szkodliwy wpływ drgań bierze się pod uwa- gę: intensywność przyspieszenia wibracji i jej zmienność w czasie, zawaitość drgań o różnych częstotliwościach i czas ich oddziaływania w trakcie dnia pracy. Kalety zwrócić uwagę, iż reakcja organizmu ludzkiego na działanie drgań jest zależna od wielu czynników, takich jak: częstotliwość, kierunek, rodzaj drgań, pozycja ciała czy czas ekspozycji, Krótkotrwały wpływ może wywołać mierzalne reakcje fizjologiczne i subiektywne odczucia. Długotrwały, prze­kraczający określone normy, o powtarzających się wyso­kich intensywnośćiach przyspieszeń rozwój zmian choro­bowych obejmuje układ nerwowy, naczyniowy, mięśniowy i kostno-stawowy.

Jeśli mikrosilnik protetyczny nie działa sprawnie i używa się go przez długi czas, technik dentystyczny może narażać się na chorobę wibracyjną, którą w Polsce od 1968 r. uważa się za chorobę zawodową, związaną z napadowym skurczem tętnic w obrębie rąk. Objaw Raynauda przedstawił już w roku 1911 włoski lekarz Lorgia. a w roku 1918 Hamilton w USA opisał zmiany w obrębie dłoni u operatorów wiertarek i miotów udaro­wych [1]. W klasyfikacji sztokholmskiej określono skalę zaawansowania objawów’: od niewielkiego sporadyczne­go blednięcia w obrębie jednego lub kilku opuszków palców (stopień pierwszy) do bardzo częstego blednięcia wszystkich paliczków7 większości palców’ z troficznymi zmianami skóry paliczków7 paznokciowych (stopień czwarty) [2]. Klasyfikacja sztokholmska określa także stopnie zmian neurologicznych o charakterze czucio­wym pow odowanych zespołem wibracyjnym: od stopnia pierwszego obejmującego okresowe drętwienie z ewen­tualnym mrowieniem do stałego drętwienia, obniżenia czucia dyskryminacyjnego i/lub manualnej zręczności.

Z drgań miejscowych największy wpływ7 mają drga­nia o niskiej częstotliwości. Przyjmuje się. że miejscowe drgania niekorzystne dla organizmu mają częstotliwość od 5 do 1400 Hz [1], Jako profilaktykę negatywnego wpływu wibracji miejscowych można zalecić dbałość o odpowiednie serwisowanie mikrosilników protetycz­nych i ścisłe przestrzeganie instrukcji producenta.

Choroby występujące u techników dentystycznych              #

Kolejną chorobą z jaką w swojej pracy zmagają się technicy dentystyczni są uczulenia. Oceniając narażenie zawodowe w środowisku pracy pod kątem wpływu aler­genów na pracownika, bazuje się jedynie na określeniu rodzaju czynnika i potwierdzeniu kontaktu z nim w cza­sie pracy, niezależnie od jego stężenia [3]. Rustemeyer i Frosch przebadali 173 techników dentystycznych: u 29% badanych stwierdzili występowanie zmian skórnych zwią­zanych z wykonywaną pracą, z czego 63,6% tych zmian było o charakterze alergicznym [4]. Udowodniono rów­nież. że występowanie wyprysków z podrażnienia może być także spowodowane przez samo niekorzystne dzia­łanie temperatury, tarcie mechaniczne i wilgoć w środo­wisku pracy, bez kontaktu z substancją alergizującą [5].

Jednymi z najbardziej alergizujących tworzyw sztucz­nych są żywice akrylowe i epoksydowe, wywołujące uczu­lenia kontaktowe o charakterze zawodowym [6],

Polimery utworzone z monomerów nie są tak aktyw­ne, a więc tak drażniące, jak ich składowe. Środki wspomagające proces polimeryzacji wchodzące w skład mieszanin, takie jak: katalizatory, utwardzacze oraz same monomery wykazują natomiast wysoki potencjał alergi­zujący. Mimo ciągłego udoskonalania składu akrylanów ocenia się. że wciąż posiadają one silne właściwości uczulające [7],

U osób uczulonych obserwuje się: ciężkie zmiany wy­pryskowe skóiy rąk (powierzchnie grzbietowe i opuszki palców), czasem zmiany troficzne paznokci zaburzenia czucia oraz stany zapalne, nadmierne rogowacenie i głębo­kie pęknięcia.

Silny wpływ alergizujący akrylanów obrazuje przykład badań przeprowadzonych w jednej ze szkół kształcących techników7 dentystycznych w Kopenhadze. Częstość wystę­powania zmian skórnych u uczniów rozpoczynających kształcenie była taka jak w populacji ogólnej. Po 8 miesią­cach zaobserw ow ano wzrost występow ania zmian skórnych o 23% w porównaniu do populacji ogólnej. Co więcej, badania te wykazały, że uczniowie już po niedługim czasie od rozpoczęcia edukacji wr tej szkole mieli te same zaawan­sowane zmiany skórne, co technicy dentystyczni pracujący zawodowo [8].

Możliwości ochrony przed wystąpieniem zmian skórnych to przede wszystkim noszenie polietylenowych rękawiczek ochronnych bez talku, który mógłby wejść w reakcje z zarabianym akrylem dając mu mleczne prze­barwienia [9]. Udowodniono również, że stosowanie rękawiczek lateksowych nie gwarantuje odpowiedniego zabezpieczenia skóiy. ponieważ składowe polimeru prze­nikają przez warstwę lateksu [10].

Alergie kontaktowe występują także przy pracy z meta­lami. takimi jak m.in.: nikiel, chrom czy kobalt. Nikiel jest metalem uczulającym najczęściej - w populacji ogólnej częstość występowania alergii szacuje się od 10.8-17.6%, a nawet 20% [11].

Obraz kliniczny uczulenia na nikiel jest typowy dla wyprysku kontaktowego, choć zdarzają się przypadki zmian wypryskowych uogólnionych, zwłaszcza w przy­padku dostania się alergenu drogą doustną u osób uczu­lonych. a także w wyniku kontaktu drobin niklu unoszą­cych się wr powietrzu [12].

Z obróbką metali związany jest także elektrolit słu­żący do chemicznego polerowania. .Test on mieszaniną kwasów, najczęściej siarkowego i fosforowego. Kontakt z nim może również pow odow ać reakcje uczuleniowe.

Zmiany skórne wywołują także środki odkażające, których jednym ze składników jest formaldehyd.

Badania wykazały, że aż 14% osób stanowiących per­sonel medyczny zgłaszający zmiany skórne jest nadwraż­liwa na formaldehyd [6], Chloramina, będąca silnym utleniaczem, wywołuje kontaktowe zapalenie skóry oraz pokrzywkę kontaktową. Chlorheksydyna. używana m.in. do dezynfekcji skóiy. błon śluzowych, czyszczenia po- wierzclmi. przenika przez skórę z zachowaną ciągłością. Wywołuje zmiany alergiczne w postaci kontaktowego zapalenia skóiy. plam rumieniowych, pokrzywki kontak­towej. Kontaktowe zapalenia skóiy7 wywołują także czwartorzędowe związki amoniowe, które są składnikami preparatów odkażających [3].

Dość powszednia jest alergia na lateks i przyjmuje się. że może ona dotyczyć nawet 30% personelu me­dycznego [5]. Objawy tego uczulenia są różne. W bada­niach przeprowadzonych przez Turjanmaa u pracowni­ków7 służby zdrowia cierpiących na alergię na lateks, u 42% badanych występował wyprysk kontaktowy, u 28% pacjentów stwierdzono zapalenie spojówek, obrzęk na- czynioruchowy posiadało 14% badanych. 9% skarżyło się na uogólnioną pokrzywkę, a 7% na pokrzywkę kon­taktową. anaiilaksję stwierdzono u 7% badanych, astmę oskrzelową-w2% przypadków [13].

Wrażliwość na lateks można zwiększyć przez częste mycie rąk, które prowadzi do przesuszenia i niszczenia powierzchniowej warstwy lipidowej skóiy. ułatwiając wnikanie cząsteczkom lateksu, które wywołują reakcje alergiczne [5]. Wykazano także, że wśród pracowników służby zdrowia nasilenie objawów wzrasta wraz z cza­sem ekspozycji na lateks, stażem pracy i ilością używa­nych rękawiczek [14].

W przypadku uczulenia na lateks gumy naturalnej ob­jawy najczęściej występują 30 minut po nałożeniu ręka­wiczek z tego materiału i obejmują tylko powierzchnię, z którą się on kontaktuje: ustępują najpóźniej po 24 godzi­nach [15].

Niemalże niemożliwe do uniknięcia w pracy techni­ków7 dentystycznych są skaleczenia o charakterze ukłuć, rozcięć, otarć czy oparzeń. Przerwana ciągłość powłok skórnych jest łatwą drogą wnikania drobnoustrojów chorobotwórczych. Choć liczba zachorowań na choroby zakaźne, takie jak wirusowe zapalenie wątroby, w pracy maleje z roku na rok, warto pamiętać o sterylizacji, de­zynfekcji i profilaktyce ochronnej [16]. Dochodzące do tego częste przesuszenia skóiy (mycie, używanie deter­gentów7, kontakt z pumeksem, gipsem), braki okresowej sterylizacji narzędzi i urządzeń oraz szybka, niedokładna sterylizacja wycisków7 stanowią przyczyny łatwości po­jawiania się zakażeń w obrębie skóiy.

PRACE POGLĄDOWE

17S              Martyna Gola. Magdalena Owecka

Zawód technika dentystycznego wiąże się z przebywa­niem w wymuszonych pozycjach, w większości jest to praca w pozycji siedzącej. Wymaga wielu ruchów robo­czych o określonej liczbie powtórzeń, trwania w bezruchu dla uzyskania stabilizacji ręki. skupieniu się na wielu precy­zyjnych. krótkich mchach nadgarstka, dłoni [17].

Każda dłużej utrzymywana, wymuszona pozycja wiąże się z napięciem mięśni, co prowadzi do ich skur­czów. bólu lub dyskomfortu. Podczas zbyt długiego sie­dzenia. w nieodpowiedniej pozycji, na niedopasowanym krześle, przy źle zaprojektowanym stanowisku pojawiają się bóle kręgosłupa.

Bardzo istotne są strefy podparcia ciała technika w czasie wykonywania pracy na stanow isku jak np.: pod­parcie palców o wykonywaną pracę lub model, dłoni i nadgarstków o blat. łokci o krzesło oraz pleców, mied­nicy i ud o krzesło oraz stóp o posadzkę. Zwracanie uwagi na tę kwestię ułatwia utrzymanie stabilizacji oraz komfortu i ogranicza przyczyny powstawania dolegliwo­ści bólowych w obrębie układu mięśniowego i kostnego w trakcie pracy [18].

Z badań wynika, że dolegliwości bólowe w obrębie układu kostno-szkieletowego są bardziej związane z czasem trwania dziennej zmiany niż z długością stażu pracy [5],

Kolejnym układem narażonym na działanie szkodli­wych czynników7 jest układ oddechowy.

Nos i jama ustna są drogami wnikania różnego ro­dzaju pyłów7 i drobnoustrojów7. Warto zabezpieczać je maseczkami, przyłbicami przed wnikaniem szkodliwych czynników7.

Zawodowy nieżyt nosa definiowany jest jako zapale­nie błony śluzowej spowodowane działaniem specyficz­nych substancji obecnych w7 środowisku pracy. Ze względu na przyczynę jego powstania dzieli się go na: zawodowy7 nieżyt nosa z podrażnienia (przy ekspozycji na substancje drażniące, np. chlorkehsydynę, chlorami­nę, aldehyd glutarowy) oraz alergiczny nieżyt nosa o podłożu immunologicznym [19].

Technicy dentystyczni narażeni są także na zawodo­wą astmę oskrzelowy, Definiuje się ją jako chorobę charakteryzującą się zwężeniem i zapaleniem dolnych dróg oddechowych o różnym stopniu nasilenia i nadre- aktywnością oskrzeli. Można wyróżnić dwa typy zawo­dowej astmy oskrzelowej: alergiczną wywołaną przez czynniki o dużej i małej masie cząsteczkowej oraz nie- alergiczną wywołaną działaniem silnie stężonych środ­ków7 drażniących [3],

Organizm ludzki reaguje także astmatycznie na wziewną ekspozycję metali. W pracy teclmika denty­stycznego są to m in. nikiel, chrom i kobalt [20].

Kolejnym zagrożeniem w pracy teclmika denty­stycznego jest narażenie na działanie berylu i kobaltu, które może prowadzić do występowania chorób o podło­żu immunologicznym, tj. berylozy i kobaltozy [3, 21].

Beryloza jest ziammiakową chorobą płuc wywołaną obecnością berylu, który po wniknięciu do organizmu nie jest z niego wydalany. Stała ekspozycja organizmu na beryl prowadzi do przewlekłego zapalenia ziaminia- kowego i potencjalnego powstania zwłóknień [19].

Pierwszym przypadkiem udokumentowanej berylozy wr zawodzie teclmika dentystycznego byl mężczyzna narażony na sole berylu, którego chorobę zbadano i opisano w7 roku 1993 [22].

Technicy dentystyczni mają także styczność z kobal­tem. w7 trakcie opracowywania metalowych części protez.

Kobalt uznaje się za czynnik uczulający drogi od­dechowe. mogący wywoływać zapalenie płuc ze śród­miąższowym naciekiem komórek olbrzymich i nagro­madzeniem wielojądrowych komórek w pęcherzykach płucnych, mogącym prowadzić do śródmiąższowego włóknienia płuc [23],

Wittczak i współpracownicy opisali przypadek 36- letniej kobiety pracującej w zawodzie teclmika denty­stycznego. która od 15 lat skarżyła się na objawy w postaci napadowego suchego kaszlu, narastającej dusz­ności i pogarszanie się zdolności wykonywania wysiłku fizycznego. Nasilenie tych objaw7ów zauważyła w7 trak­cie obróbki protez, głównie tych. które zawierały meta­lowa części. Nie zaobserwowała zmian skórnych, nie skarżyła się na alergiczny nieżyt nosa czy spojówek. Po przeprowadzaniu wielu badań stwierdzono u niej zawo­dową astmę oskrzelową i śródmiąższową chorobę płuc o typie zawodowego płuca kobaltowego [23].

Kolejną chorobą dotyczącą układu oddechowego u techników7 dentystycznych jest pylica. Jest to choroba typowa dla wieloletnich pracowników laboratoriów techniki dentystycznej. Klinicznie objawia się duszno­ściami. zmniejszeniem wydolności oddechowej, czynno­ściowym zmniejszeniem pojemności dyfuzyjnej i spad­kiem wskaźników7 wentylacyjnych. W biopsji płuc obecne są złogi krzemianów7 i metali, takich jak kobalt dnom i molibden [24].

Jednym z objawów7 chorobowych związanych z ukła­dem oddechowym jest kaszel pojawiający się przy wdy­chaniu gipsu i pyłu powstającego pity obróbce akrylu. Prz\7 kontakcie z metakryłanem metylu Wittczak i współpracow ­nicy udowodnili występowanie astmy oskrzelowej z zapa­leniem błony śluzowej nosa [25],

Należy także wspomnieć, iż pojawienie się astmy oskrzelowej u techników7 dentystycznych może być spo­wodowane przez wdychanie oparów szkodliwych sub­stancji chemicznych, takich jak chloramina czy tlenek etylenu [20].

Również wdychanie lateksu gumy naturalnej wywo­łuje astmę oskrzelową i objawy alergicznego nieżytu błony śluzowej nosa. który wraz z pokrzyw ką kontakto...