Bil7-01m-05 (1).doc

Bartosz Bilski1

Milena Połczyńska2

KONSEKWENCJE ZDROWOTNE NARAŻENIA ZAWODOWEGO TECHNIKÓW DENTYSTYCZNYCH

SPECIFIC OCCUPATIONAL HAZARDS AND THEIR HEALTH EFFECTS AMONG DENTAL TECHNICIANS

1                     Z Katedry Profilaktyki Zdrowotnej

Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

2                     Z Medycznego Studium Zawodowego nr 2 w Poznaniu

Streszczenie

W pracy opisano specyficzne czynniki szkodliwe na stanowisku pracy technika dentystycznego. Szczegółowo omówiono narażenie i jego konsekwencje, zwłaszcza w odniesieniu do szkodliwych czynników chemicznych i biologicznych. Wśród czynników che-micznych na szczególną uwagę zasługują czynniki alergizujące (metakrylan metylu, metale, lateks, tiuramy) i mogące prowadzić do rozwoju pylicy (krzemionka). Według autorów szerszej analizy wymagają narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne. Wartościo-wa byłaby pełna analiza higieniczno-epidemiologiczna narażeń zawodowych i ich skutków u techników dentystycznych w Polsce. Med. Pr., 2005;56(1):49–54

Słowa kluczowe: technik dentystyczny, szkodliwości zawodowe, metakrylan metylu, pylica, szkodliwe czynniki biologiczne

Abstract

The authors describe specific hazards occurring at workplaces of dental technicians. Exposure to chemical and biological factors in particular and their health effects are presented in detail. Among chemical factors, a specific danger is associated with allergens (methyl metacrylate, metals, latex, tiurams), which may lead to the development of pneumoconiosis. In the authors’ opinion, exposures to biological hazards need an extensive analysis. A thorough, hygiene and epidemiological study of occupational exposure and its health effects among dental technicians in Poland would be also very useful. Med Pr 2005;56(1):49–54

Key words: dental technician, occupational hazards, metyl metacrylate, pneumoconiosis, biohazards

Adres autorów: ul. Smoluchowskiego 11. 60-179 Poznań. e-mail: bilskib@polbox.com

Nadesłano:20.09.2004

Zatwierdzono: 5.01.2005

© 2005, Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi

Dla współczesnego stanowiska pracy technika den-tystycznego charakterystyczna jest ekspozycja na szereg dość specyficznych szkodliwości. Aktualnie wykorzystywane materiały i technologie wyrobu protez niosą narażenie na czynniki biologiczne, che-miczne i fizyczne oraz stwarzają obciążenie dla ukła-du ruchu.

W odległej przeszłości powszechnie używanymi materiałami protetycznymi były złoto, kość słonio-wa, drewno i zęby zwierzęce. Dopiero wiek XVIII przyniósł zastosowanie sztucznej porcelany do wy-robu protez zębowych. Ówcześnie w pracach pro-tetycznych, wykonywanych jako dość prymitywne odlewy, powszechnie używano cyny. W pierwszej połowie XIX wieku w Stanach Zjednoczonych użyto w odlewnictwie protetycznym po raz pierwszy zło-ta. Zastosowanie tego metalu stworzyło podstawy dla rozwoju technologii wyrobu protez stałych i ru-chomych. Począwszy od roku 1851 zaczęto stosować kauczuk – ten moment stanowił duży zwrot w pro-

tetyce. Udoskonalenia w technice w XIX w. pocią-gnęły za sobą wiele udoskonaleń, również w pracach laboratoryjnych. Współcześnie technik dentystycz-ny pracuje w laboratorium techniki dentystycznej, w skład którego wchodzi pracownia podstawowa oraz zespół pracowni pomocniczych (pracownia gipsu, pracownia polimeryzacji, pracownia odlew-nictwa i obróbki metali, pracownia ceramiczna). Każda osoba w laboratorium dentystycznym pracuje przy samodzielnym, wyposażonym w podstawowy zestaw urządzeń oraz krzesło obrotowo-lędźwiowe, stole technicznym. Do stołów doprowadzony jest gaz, prąd z uziemieniem oraz wyciąg. Na stołach tech-nicznych znajdują się lampy oświetleniowe i palniki gazowe, a uzupełnieniem są szuflady na instrumenty oraz najistotniejsze narzędzie pracy – wiertarka pro-tetyczna, służąca do obróbki akrylu, porcelany oraz metali. Pracownia gipsowa wyposażona jest w stoły gipsowe z oświetleniem, pojemnikiem na odpady gipsowe, dozownikami z gipsami o różnej twardo-

50              B. Bilski, M. Połczyńska              Nr 1

ści, mieszadłem próżniowym (stosowanym w celu uzyskania dokładnej i nieporowatej formy modelu z gipsu lub masy ogniotrwałej), wibratorem gwaran-tującym dokładne wypełnienie formy i urządzeniem do obcinania modeli gipsowych. Pracownia poli-meryzacji mieści urządzenia znajdujące się w dyge-storium, wykorzystywane do polimeryzacji cieplnej akrylu. Obecnie w nowoczesnych pracowniach tego rodzaju stosowane są sterowane elektroniczne urzą-dzenia do automatycznego przeprowadzania procesu polimeryzacji. Poza nimi w tej pracowni znajduje się urządzenie do wyparzania, służące do usuwania wo-sku z form gipsowych za pomocą strumienia gorącej wody, uchwyty unieruchamiające ramki do puszek polimeryzacyjnych, prasy hydrauliczne do prasowa-nia akrylu w puszkach i polerki do polerowania akry-lu i metalu (1). Natomiast w pracowni odlewniczej znajdują się urządzenia do wygrzewania form z masy ogniotrwałej, topienia metalu i jego odlewania. Pie-ce do wygrzewania form odlewniczych znajdują się także w digestorium, które może posiadać miejsce do hartowania modeli z masy ogniotrwałej i na aparaty do polerowania elektrolitycznego. Piece elektryczne, które znajdują się w odlewni, służą do wygrzewa-nia modeli i pierścieni (form odlewniczych) przed wykonaniem odlewu. Aby przygotować (roztopić) masę agarową służącą do powielenia modeli z masy ogniotrwałej potrzebne są specjalne urządzenia zwa-ne popularnie agarownicami. Oczyszczanie odlewów z masy ogniotrwałej przeprowadza się za pomocą urządzenia zwanego piaskarką, wewnątrz której ziar-na określonych materiałów, np. piasku kwarcowego wydostające się pod dużym ciśnieniem przez wąską dyszę oczyszczają powierzchnie odlewu. Powietrze pod ciśnieniem 8–10 atmosfer jest doprowadzane do piaskownicy ze sprężarki. Do polerowania sto-pów dentystycznych służy urządzenie do polerowa-nia elektrolitycznego, polegającego na rozpuszczeniu drobnych wyniosłości powierzchni odlewu po jego zanurzeniu w odpowiednim elektrolicie i anodowym podłączeniu do źródła (1). Piece do porcelany są za-sadniczymi aparatami pracowni ceramicznej.

Poziom ryzyka zawodowego techników denty-stycznych dobrze charakteryzuje jedna z publikacji z Norwegii. W ocenionej w tej pracy populacji 201 techników dentystycznych w wieku powyżej 30 lat na zmiany skórne pochodzenia zawodowego skarżyło się 28% spośród nich, na problemy ze strony układu ru-chu aż 39%, ze strony układu oddechowego 16%, a na zaburzenia neurologiczne 7% (2)!

CHARAKTERYSTYCZNE SZKODLIWOŚCI WYSTĘPUJĄCE NA STANOWISKU PRACY TECHNIKA DENTYSTYCZNEGO

Polimery

Polimery znalazły zastosowanie w protetyce stoma-tologicznej w latach trzydziestych ubiegłego wieku. Wyparły całkowicie używany wcześniej kauczuk. Naj-popularniejsze w technice dentystycznej są tworzywa akrylowe – produkty polimeryzacji kwasu akrylowego i kwasu metakrylowego oraz ich estrów, których mo-nomery i oligomery posiadają silne właściwości alergi-zujące. Oprócz monomerów działanie uczulające (ale i toksyczne) wykazują substancje dodawane w czasie produkcji, których celem jest nadawanie tworzywom określonych właściwości. Należą tu stabilizatory, ka-talizatory, rozpuszczalniki, antypireny (substancje zmniejszające palność), barwniki i inne. Technicy dentystyczni w swojej pracy zawodowej oprócz silnie uczulającego monomeru metakrylanu metylu spotyka-ją się najczęściej z takimi czynnikami alergizującymi, jak: inhibitor – hydrochinon, katalizator – nadtlenek benzoilu, przyśpieszacz – dwumetylo-paratoluidyna, zmiękczacze – ftalany dwubutylu i dwuoktylu, sub-stancje powodujące usieciowanie – metakrylan glikolu etylenowego i dwuwinyl benzenu oraz pigmenty (np. siarczek rtęciowy ) (3). Wśród chorób zawodowych, które najczęściej dotykają techników dentystycznych znajdują się choroby skóry, które są właśnie wywoły-wane przez alergogenne działanie monomerów two-rzyw akrylanowych. Przykładowo w roku 1999 w wo-jewództwie wielkopolskim stwierdzono u techników dentystycznych dwa, a w roku 2000 jeden przypadek alergii na metakrylan metylu. Szacuje się, że ok. 10% techników dentystycznych jest uczulonych w naszym kraju na ten monomer. Już w 1953 r. wykazano, że me-takrylan metylu może wywoływać reakcje alergiczne skóry i błon śluzowych. Technicy dentystyczni, pamię-tając o ochronie skóry starają się izolować proces tech-nologiczny (co jednakże w każdym przypadku nie jest możliwe). Specyfika pracy z tworzywem akrylanowym w laboratorium protetycznym wymaga bezpośrednie-go kontaktu polimeryzującej masy z rękoma technika (rękawiczki nie zawsze zabezpieczają przed reakcjami alergicznymi). W jednej z duńskich szkół protetycz-nych w Kopenhadze przeprowadzono badania, doty-czące historii rozwoju alergii wśród uczących się za-wodu uczniów. Na początku nauki oczywiście częstość występowania zmian skórnych wśród uczniów nie różniła się od populacji ogólnej. Jednakże już po ośmiu miesiącach nauki został zaobserwowany 23-procento-

Nr 1              Narażenie zawodowe techników dentystycznych              51

wy wzrost częstości występowania zmian na skórze. Po ponad rocznym okresie narażenia stwierdzono już niemal pięciokrotny (4,78) wzrost ich ryzyka w po-równaniu do populacji ogólnej (4). W porównaniu zaś do pracujących już zawodowo techników poziom ryzyka wynosił w populacji uczniów 0,7. W 1995 r. le-karze Kliniki Chorób Zawodowych Instytutu Medycy-ny Pracy w Łodzi opisali przypadek 40-letniej kobiety z 13-letnim stażem pracy w zawodzie technika denty-stycznego. U osoby tej stwierdzono duszność, kaszel oraz wyciek z nosa, które to objawy wystąpiły już po 6–8 miesiącach od momentu kontaktu z mieszaninami zawierającymi metakrylan metylu. Testy skórne prze-prowadzone w kierunku popularnych alergenów były negatywne. W momencie przeprowadzania prób pro-wokacyjnych u pacjentki pojawiły się zmiany osłucho-we pochodzenia oskrzelowego oraz duszność. Autorzy publikacji sugerują, że metakrylan metylu może być czynnikiem powodującym zawodową astmę oskrzelo-wą (prawdopodobnie nieatopową) (5).

Metakrylan metylu wykazuje również działanie toksyczne. W Wielkiej Brytanii opisano przypadki za-burzeń neurologicznych u techników dentystycznych, którzy mieli częsty kontakt z monomerem metakry-lanu metylu. Lekarze z kliniki neurologii w Oxfordzie opisali przypadek 58-letniego technika dentystyczne-go, u którego badania neurofizjologiczne i biopsyjne nerwów wskazały na uogólnioną, obwodową neuro-patię czuciowo-ruchową typu degeneracji aksonalnej. W badaniu z wykorzystaniem mikroskopu elektro-nowego wykazano powolne, postępujące zniszcze-nie włókien z nieznaczną ich regeneracją. Po wyklu-czeniu innych powodów autorzy publikacji sugerują, że neuropatia mogła być wywołana na skutek 30 lat pracy w kontakcie z akrylem – poprzez skórę i dro-gi oddechowe (6). Również lekarze kliniki neurologii St. Thomas’ Hospital w Londynie opisali przypadek 36-letniego technika, u którego badania neurofizjo-logiczne wskazały na brak właściwej funkcji nerwów czuciowych kończyn górnych i dolnych. Funkcja nerwów ruchowych była u niego prawidłowa. Po 14 latach pracy w zawodzie pacjent skarżył się na stałe uczucie drętwienia nóg. Autorzy tej publikacji sugeru-ją, że opisane objawy podmiotowe były spowodowane bezpośrednim, wieloletnim kontaktem tej osoby z mo-nomerem – metakrylanem metylu (7). W Niemczech z kolei odnotowano interesujący przypadek postępu-jącego zaniku powonienia u technika dentystycznego. Opisywana kobieta – technik dentystyczny w latach 1988–1992 miała stały kontakt z samopolimeryzującą

żywicą akrylową, w której skład wchodził metakrylan metylu (8).

Metale

Kolejnym źródłem patologii zawodowej u techników dentystycznych są metale. Czyste metale w technice mają znikome zastosowanie ze względu na ich złe wła-ściwości mechaniczne. Stosuje się je wykorzystując ich przewodnictwo elektryczne, ciągliwość i w niektórych przypadkach jako łącza. W technice dentystycznej za-stosowanie mają przede wszystkim stopy, ze względu na lepsze właściwości fizykochemiczne (zwłaszcza mechaniczne). Ekspozycja zawodowa techników den-tystycznych obejmuje bardzo duży zbiór metali – m.in. chrom, kobalt, kadm, rtęć, miedź, cynk, nikiel, beryl i pallad. Metale te mogą być przyczyną wystąpienia alergii kontaktowej, alergii typu natychmiastowego oraz innych chorób układu oddechowego o podłożu immunologicznym (beryloza, kobaltoza). Przykładowo w województwie wielkopolskim w 1999 r. stwierdzono dwa przypadki choroby zawodowej – alergii kontakto-wej na nikiel, chrom i kobalt, a w roku 2000 jeden taki przypadek. W Klinice Chorób Zawodowych Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi opisano przypadek związku pomiędzy zawodowym narażeniem kobiety – techni-ka dentystycznego na pył kobaltowy a wystąpieniem u niej przewlekłej choroby dróg oddechowych w po-staci astmy oskrzelowej ze śródmiąższowymi zmiana-mi zapalnymi oraz włóknieniem płuc. Był to przypa-dek 55-letniej niepalącej kobiety z 36-letnim stażem pracy protetycznej. Pacjentka skarżyła się na przewle-kły kaszel od około 20 lat, kiedy to po raz pierwszy miała kontakt z metalowymi protezami, duszność oraz spadek wydolności fizycznej. Przeprowadzone te-sty z alergenami zawodowymi, tj. niklem, chromem, kobaltem, akrylanem oraz lateksem były negatywne. U pacjentki zaobserwowano śródmiąższowe zmiany radiologiczne, całkowitą niewydolność oddechową w badaniu gazometrycznym oraz spadek pojemności dyfuzyjnej płuc. Próba prowokacyjna z roztworem 0,05% chlorku kobaltawego wywołała atak duszno-ści u tej pacjentki w trzeciej godzinie po prowokacji, który osiągnął swoje maksimum w ósmej godzinie po prowokacji. Stwierdzono znamienne spadki wskaźni-ków wentylacji płuc natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej (FEV1) oraz szczytowego prze-pływu wydechowego (PEF) (9). Według autorów pu-blikacji zawodowe narażenie na pył kobaltu mogło być w tym przypadku przyczyną przewlekłej choroby układu oddechowego (kobaltoza), która manifestowa-

52              B. Bilski, M. Połczyńska              Nr 1

ła się astmą oskrzelową i prowadzącym do włóknienia zapaleniem śródmiąższowym.

W Danii opisano przypadek 45-letniego mężczyzny, u którego po 29-latach pracy w laboratorium techniki dentystycznej rozpoznano zwłóknienie płuc oraz gru-czolakoraka. W tkance nienowotworowej stwierdzono wysokie stężenia chromu i kobaltu (10).

W protetyce stomatologicznej często stosuje się po-lerowanie elektrolityczne, zwane także polerowaniem anodowym. Jest to metoda obróbki powierzchniowej przedmiotów metalowych, polegająca na anodowym rozpuszczaniu metali. Metoda ta pozwala na szybkie wygładzenie powierzchni protez stałych i ruchomych, które wykonuje się ze stopów stali chromokobalto-wych. Umożliwia wypolerowanie miejsc trudno do-stępnych dla obróbki mechanicznej. W trakcie elek-tropolerowania przedmiot polerowany jest zanurzony w elektrolicie i podłączony do obwodu prądu stałego jako anoda, natomiast katodą jest płytka stali nie-rdzewnej lub płytka z ołowiu. Wyniosłości metalu są rozpuszczane i powierzchnia ulega wygładzeniu. Pole-rowanie następuje dopiero od pewnego ściśle określo-nego stopnia chropowatości powierzchni, w którym wysokość nierówności wynosi około 3 mikronów. Do elektrolitycznego polerowania stali używa się elektro-litów. W skład elektrolitu wchodzi mieszanina kwasów, najczęściej siarkowego i fosforowego oraz wody i gli-ceryny. Podobny proces, w którym także używane są toksyczne związki, to proces powlekania metalowych powierzchni protez stomatologicznych złotem.

mieszaniny krzemianów w postaci kwarcu lub krysto-balitu.

Masy ogniotrwałe to związki, które wykorzystu-je się w procesie odlewnictwa metali – wykonuje się z nich formy dla odlewanej struktury metalowej, są one źródłem pyłu w trakcie procesu ich rozrabiania i mieszania. Szkodliwe związki krzemu wchodzą rów-nież w skład materiałów ceramicznych szeroko stoso-wanych w technice dentystycznej. W piśmiennictwie opisano szereg przypadków zawodowych pylic w po-pulacji techników dentystycznych. Lekarze z kliniki Uniwersytetu Saint-Luc w Brukseli opisali przypadek technika, skarżącego się na znaczną duszność i kaszel. Wyniki przeprowadzonych badań potwierdziły obec-ność w płucach związków krzemu i glinu, obniżone wskaźniki w badaniu spirometrycznym, a w badaniu histologicznym obecność symetrycznych zmian ziarni-niakowych (11). Podobny przypadek opisano we Wło-szech. 28-letnia kobieta – technik dentystyczny skar-żyła się na osłabienie, bóle, obrzęki, drętwienie palców oraz duszność połączoną z kaszlem. Rozpoznany zo-stał u niej zespół reumatoidalny połączony z zaburze-niami funkcji płuc, związany z narażeniem na związ-ki krzemu, pochodzące z materiałów ceramicznych (12). W Danii oceniono czynnościowe funkcje układu oddechowego u 31 badanych techników dentystycz-nych w klinice w Kopenhadze. Wykazano pogorszenie (choć statystycznie nieznamienne) wskaźników spiro-metrycznych (FVC, FEV1, FEV1/FVC, MEF50). Wśród nich 6 miało radiologiczne cechy pylicy (13).

Pyły

Najistotniejszy, podstawowy, będący źródłem naraże-nia na pył materiał używany przez techników, to gips. Narażenie na pył gipsu występuje w trakcie procesu mieszania gipsu z wodą oraz szlifowania i okrawania tego materiału. Tylko nieliczne etapy pracy z tym ma-teriałem zabezpiecza, ograniczając narażenie na pył, ochronne działanie wody, np. w tzw. okrawarkach do gipsu typu Ewa. Również obrabianie tworzywa akry-lanowego powoduje silne pylenie. Także proces szli-fowania metali, w trakcie którego drobiny pyłu roz-proszone są praktycznie wszędzie na stanowisku pracy technika dentystycznego, stanowi źródło narażenia na pyły niklu, chromu, kobaltu, złota, palladu, a także cza-sem toksycznego berylu. Ponadto w trakcie obróbki metali występuje narażenie na pył piasku korundowe-go w procesie piaskowania. Celem tej czynności jest wygładzanie powierzchni i oczyszczanie z pozostało-ści masy ogniotrwałej, która w swym składzie zawiera

Inne czynniki chemiczne

Na stanowisku pracy technika dentystycznego wystę-puje także narażenie na formalinę. Polskie preparaty zawierające aldehyd mrówkowy, to: Parapasta i Rezo-form, a z zagranicznych – Formokrezol. Techników dentystycznych alergizować mogą także składowe środków odkażających (aldehyd glutarowy, glioksal, czwartorzędowe zasady amoniowe – benzalkonium), lateks gumy naturalnej, tiuramy i kalafonia.

Interesujący przypadek uogólnionej sklerodermii opisany został u technika dentystycznego narażonego na chlorek winylu (poza tym związkiem był on rów-nież narażony na pyły krzemionki, chrom, kobalt i po-limery) (14).

W przeszłości pracownie techniki dentystycznej musiały niestety być zaopatrzone w jeszcze większy zbiór szkodliwych substancji. Przykładowo, jeszcze nie tak dawno kwas solny, czy kwas azotowy, jako podsta-wa tzw. wody królewskiej, kwas siarkowy, ortofosforan

Nr 1              Narażenie zawodowe techników dentystycznych              53

trójsodowy, kwas fluorowodorowy, kwas ortoborowy oraz inne różnorodne mieszaniny kwasów były sze-roko stosowane w protetyce w rozmaitych procesach związanych z wykorzystaniem metali w protezowaniu.

Czynniki biologiczne

Głównym źródłem zagrożeń dla techników denty-stycznych są patogeny. W gabinecie stomatologicznym może dojść do przeniesienia drobnoustrojów z pacjen-ta na lekarza, higienistkę albo technika lub odwrotnie, bądź z jednego pacjenta na drugiego. Pośród licznych drobnoustrojów zakażenia mogą być wywołane przez wirusy (HBV, HCV, HDV, HIV, ECHO, RSV, grypy, pa-ragrypy, odry, różyczki, cytomegalii), bakterie (gron-kowce, paciorkowce, pałeczki, laseczki beztlenowe), prątki gruźlicy, drożdżaki, grzyby, pierwotniaki, robaki i priony. Praca technika dentystycznego stwarza ryzy-ko infekcji ze względu na często występujące uszko-dzenia skóry, jej wysuszenie, przez konieczny, długo-trwały kontakt skóry rąk z takimi materiałami, jak gips i pumeks. Używane w czasie wykonywania protezy na-rzędzia i materiały mogą być w znacznym stopniu za-nieczyszczone biologicznie.

W pierwszym etapie pracy laboratoryjnej uzyskuje się modele gipsowe, które odwzorowują warunki pa-nujące w jamie ustnej. Model gipsowy stanowi wierną kopię powierzchni pola protezowanego, na którym technik projektuje i wykonuje swoją pracę. Uzysku-je się go poprzez wypełnienie gipsem wycisku po-branego w ustach pacjenta. Wyciski wykonywane są z różnych mas, które wykazują znaczną porowatość i lepkość, dają możliwość przenoszenia mikroorga-nizmów na model gipsowy. Istotne dla higieny pracy jest odkażanie wycisków, mające na celu zabezpiecze-nie technika dentystycznego przed zakażeniami florą bakteryjną pochodzącą z jamy ustnej pacjenta. Wyja-ławianie wycisków, modeli gipsowych, jak też, niestety rzadko stosowana, sterylizacja protez przyjmowanych do naprawy, ma na celu ograniczenie ryzyka infekcji technika poprzez wtargnięcie drobnoustrojów choro-botwórczych poprzez jamę ustną, jamę nosową, spo-jówki czy uszkodzoną skórę rąk. Mieszaniną, poprzez którą dochodzić może również do przenoszenia pa-togenów jest papka wodno-pumeksowa wielokrotnie wykorzystywana do obróbki kolejnych protez. Pumeks służy jako materiał ścierny do szlifowania wykończa-jącego oraz polerowania protez z tworzyw sztucznych lub metalowych powierzchni żujących koron i przę-seł mostów. Do sproszkowanego pumeksu dolewa się wody i za pomocą nakładek (szczotek, filcy i szmacia-

ków) na urządzenia polerskie wygładza się i poleru-je. Po zakończonej pracy papka wodno- pumeksowa wysycha, woda odparowuje i może być używana po-wtórnie. Przy braku stosowania dezynfekcji tej miesza-niny jest wysoce prawdopodobne jej zanieczyszczenie mikrobiologiczne. Tym samym pumeksem poleruje się nowe protezy oraz te po korekcie, które były już w ustach pacjenta (te powinny zostać zdezynfekowane w gabinecie stomatologicznym). Najprawdopodobniej największe zagrożenie powodują stare protezy, które trafiają do pracowni w celu naprawy. Protezy używane przez pacjentów poprzez kontakt ze śliną i poprzez ro-dzaj materiału, z którego są wykonane, wykazującego nieznaczną nasiąkliwość,stanowią źródło zagrożenia czynnikami zakaźnymi. W trakcie obróbki mechanicz-nej protez duże znaczenie dla zwiększania możliwości zakażenia ma rozpylanie drobin używanej wcześniej przez pacjenta protezy, szybko obracającymi się fre-zami lub kamieniami protetycznymi. W praktyce nie wykonuje się sterylizacji wykorzystywanych w tym celu wierteł. W trakcie procesu obróbki protez powsta-ją dość znaczne ilości pyłów gipsu, mas akrylanowych lub metali, które mogą zawierać drobnoustroje. Jeżeli technik nie stosuje zabezpieczeń dróg oddechowych mogą one stanowić istotne źródło infekcji. W pracy technika dentystycznego bioaerozole mogą być zarów-no czynnikiem toksycznym, alergizującym jak i zakaź-nym. Wielu techników pracujących z porcelaną naby-wa w trakcie swojej pracy niehigienicznych nawyków. Jest to np., ślinienie pędzelka, który służy do nakłada-nia porcelanowej masy. W technice pracy z porcelaną istotne jest, by pędzelek ułatwiający modelowanie sta-le był wilgotny. W General Hospital w Southampton w Wielkiej Brytanii opisano przypadek technika den-tystycznego, który poprzez ten niehigieniczny nawyk doprowadził do utraty szkliwa własnych zębów (abra-zja). Proszek porcelanowy jest substancją o doskona-łych właściwościach ściernych (15).

Czynniki fizyczne

Pole elektromagnetyczne

W technice dentystycznej źródłem pola elektromagne-tycznego są piece indukcyjne do topienia metali.

Hałas

Do głośnych urządzeń pracujących w pracowniach należą: silniki, turbiny, sprężarki, okrawarki, polerki, a także wyciągi i pochłaniacze.

54              B. Bilski, M. Połczyńska              Nr 1

...