D. Pluta-Wojciechowska - Paradygmat badania logopedycznego w przypadku dziecka (2).pdf

(130 KB) Pobierz
Paradygmat badania logopedycznego w przypadku dziecka
z rozszczepem wargi i/lub podniebienia
1
dr Danuta Pluta-Wojciechowska
Uniwersytet Pedagogiczny
w Krakowie
1. Wprowadzenie
1.1.Ryzyko powikłań.
Dziecko z rozszczepem wargi i podniebienia to dziecko z
ryzyka powikłań, gdyż do wady rozszczepowej mogą dołączyć się inne zaburzenia. Badania i
praktyka pokazują, że skutki występowania wady rozszczepowej mogą polegać nie tylko na
nieprawidłowościach w
funkcjonowaniu
układu
artykulacyjnego,
fonacyjnego
oraz
oddechowego i w ten sposób wpływać na rozwój sprawności artykulacyjnej w zakresie
wszystkich kategorii fonetycznych (wraz z towarzyszącymi objawami trudności działania
obwodowego aparatu wymowy). U niektórych dzieci mogą pojawić się trudności
emocjonalne związane z przeżyciami z okresu szpitalnego, które mogą wpływać na tempo i
rytm rozwoju mowy. Mogą pojawić się także zaburzenia emocjonalno-społeczne na tle
własnej mowy i/lub twarzy rozszczepowej
2
. Takie dodatkowe zakłócenia zmieniają warunki
rozwoju mowy przez co mogą modyfikować przebieg komunikacji werbalnej.
Zwróćmy uwagę, że przyjęcie takiej perspektywy umożliwia włączenie, oprócz
typowych, także specjalnych działań, które będą stymulowały ogólny rozwój mowy, a
właściwie komunikacji (a nie tylko rozwój sprawności artykulacyjnej) oraz przeciwdziałały
zaburzeniom o charakterze emocjonalno-społecznym. Wskazane powikłania nie muszą, ale
mogą wystąpić u dzieci z rozszczepem, co jest wystarczającym powodem, aby im
przeciwdziałać lub osłabiać ich siłę podejmując wczesne działania profilaktyczne.
1.2. Wada rozszczepowa a inne wady.
Wada rozszczepowa może występować wraz z
inną wadą lub wadami. Istotne jest zatem rozpoznanie wszystkich występujących u dziecka
wad i zaburzeń (por. Shprintzen 2001; Golding-Kushner, 2001; Gorlin, Cohen, Levin, 1990;
Kot, Kruk-Jeronim 1997; Bardach 1967). Dość często występującą wadą jest sekwencja
Robina, w której oprócz rozszczepu podniebienia wtórnego występuje obturacja górnych dróg
oddechowych i mikrognacja, co zmienia kliniczny obraz dziecka w szczególności w aspekcie
Artykuł powstał na bazie publikacji D. Pluty-Wojciechowskiej
Standard powstępowania logopedycznego w
przypadku osób z rozszczepem wargi i podniebienia.
„Logopedia” 2008, T 37, s.175-206.
2
W literaturze funkcjonuje termin „mowa rozszczepowa”, który oznacza, mówiąc ogólnie, charakterystyczne dla
dzieci z rozszczepem zaburzenia realizacji fonemów. Z kolei termin „twarz rozszczepowa” dotyczy
charakterystycznych cech wyglądu środkowej części twarzy, które są skutkiem wady rozszczepowej, mimo
leczenia chirurgicznego i ortodontycznego.
1
1
oddychania i przyjmowania pokarmów, a dalej mowy (por. McWilliams, Morris
Shelton,1990; Sekuła 2000; Dudkiewicz, Sekuła, Hortis-Dzierzbicka 2000; Dudkiewicz,
Sekuła, Piwowar 2000). Jak pokazują doniesienia, u dzieci z rozszczepem podniebienia może
występować niedosłuch, najczęściej o charakterze przewodzeniowym, który także może
wpływać na rozwój mowy.
1.3. Nadrzędny cel diagnozy logopedycznej.
W związku z ryzykiem powikłań i
ryzykiem współwystępowania z wadą rozszczepową innych wad i zaburzeń, podczas
diagnozy logopedycznej należy ustalić, czy mamy do czynienia z dzieckiem z izolowaną
wadą rozszczepową czy też z dzieckiem, u którego występuje, oprócz rozszczepu, inna wada
lub zaburzenia rozwoju.
2.
Kategorie diagnozy
Paradygmat diagnozy logopedycznej w przypadku dziecka z rozszczepem wargi i/lub
podniebienia zmienia się w zależności od wieku badanego i związanego z nim poziomu
rozwoju funkcji fizjologicznych,
psychomotorycznych, mowy, a także możliwości
czynnościowych, jakie wynikają z leczenia, w tym w szczególności chirurgicznego. Diagnoza
logopedyczna powinna uwzględniać następujące kategorie:
•
wywiad dotyczący następujących zagadnień:
–
–
typ rozszczepu,
przebieg
dotychczasowego
leczenia
chirurgicznego,
ortodontycznego,
laryngologicznego i foniatrycznego oraz leczenia innych specjalistów, w tym
korzystanie z ewentualnej diagnozy i terapii psychologicznej i/lub terapii
logopedycznej,
–
–
–
–
–
–
–
–
rodzaj
i
czas
najbliższych
zabiegów
chirurgicznych,
ortodontycznych,
laryngologicznych,
przebieg rozwoju psychomotorycznego,
przebieg rozwoju mowy,
przebieg rozwoju czynności związanych z kompleksem ustno-twarzowym,
rodzina dziecka jako podstawowe środowisko wychowawcze,
funkcjonowanie dziecka w środowisku przedszkolnym, szkolnym i rówieśniczym,
postępy edukacyjne dziecka,
okolica podnosowa, czyli rejon pomiędzy nosem a wargą górną,
•
budowa i sprawność narządów mowy:
2
–
–
–
–
–
warga górna,
przedsionek,
zgryz,
wyrostek zębodołowy,
podniebienie twarde i miękkie, w tym w szczególności możliwość uzyskania
separacji oralno-nazalnej za pomocą szczelnego podniebienia i kompetencji
podniebienno-gardłowej,
–
–
–
–
–
–
–
–
–
język,
struny głosowe
3
,
odruchowe reakcje oralne,
oddychanie fizjologiczne,
przebieg czynności pokarmowych,
sposób ułożenia głowy dziecka do snu,
autozabawy orofacjalne,
mimika twarzy,
parafunkcje,
•
czynności związane z kompleksem ustno-twarzowym:
•
stan słuchu fizjologicznego, fonetycznego i fonemowego
4
,
•
realizacja fonemów z uwzględnieniem:
–
cech fonetycznych tworzonych głosek w aspekcie wszystkich kategorii
fonetycznych (z wykorzystaniem metody słuchowo-wzrokowo-dotykowej oraz
specjalnych prób badania rezonansu głosek ustnych),
–
objawów trudności działania obwodowego aparatu wymowy i zjawisk im
towarzyszących:
współruchy mimiczne twarzy,
zmiany napięcia mięśni twarzy, szyi, barków itp.
fonacja,
oddychanie w trakcie mówienia (droga i typ oddychania, długość fazy
wydechowej, gospodarka powietrzem wydechowym),
podparcie oddechowe,
Ocena strun głosowych jest możliwa do przeprowadzenia przez foniatrę, a w przypadku badania
logopedycznego o konieczności przeprowadzenia takiej konsultacji orzekamy na podstawie cech słyszanej
fonacji.
4
Zakres badania słuchu fonetycznego i fonemowego powinien uwzględniać charakter stwierdzonych zaburzeń
realizacji fonemów.
3
3
postawa ciała podczas mówienia.
•
ogólna zrozumiałość mowy,
•
ogólny poziom rozwoju psychomotorycznego,
•
poziom rozwoju semantycznych i syntaktycznych sprawności językowych i
komunikacyjnych,
•
emocjonalno-społeczne skutki mowy i twarzy rozszczepowej,
•
ogólny sposób adaptacji rodziny do sytuacji urodzenia dziecka z wadą rozszczepową.
3. Uwagi do badania
3.1.Badanie rozwoju czynności pokarmowych
Badanie rozwoju czynności pokarmowych obejmuje:
•
ocenę aktualnie występujących u dziecka sposobów przyjmowania pokarmów (wybrane
czynności w zależności od wieku dziecka):
−
ssanie,
−
przyjmowanie pokarmu z łyżeczki (wspomagane przez dorosłego i samodzielne),
−
odgryzanie (wspomagane przez dorosłego i samodzielne),
−
ściąganie pokarmu z łyżeczki (wspomagane przez dorosłego i samodzielne),
−
picie z klasycznego kubeczka (wspomagane przez dorosłego i samodzielne),
−
żucie,
−
połykanie,
•
zebranie informacji na temat sposobu przyjmowania pokarmów we wcześniejszym
okresie życia dziecka.
Kryteria oceny czynności pokarmowych:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
pozycja dziecka w trakcie karmienia oraz położenie głowy w stosunku do podłoża,
rodzaj stosowanych do karmienia akcesoriów i ich cechy,
sposób trzymania transportera pokarmu przez dorosłego/dziecko,
ułożenie transportera pokarmu w stosunku do głowy dziecka,
miejsce ulokowania transportera pokarmu w jamie ustnej,
cechy pokarmu (konsystencja i faktura),
porcjowanie,
tempo podaży pokarmu,
sposób przygotowania gałki pokarmowej,
4
•
•
•
układ i ruch warg, języka oraz żuchwy podczas badanej czynności pokarmowej, w tym
podczas połykania,
rodzaj napięcia mięśniowego w obrębie kompleksu ustno-twarzowego towarzyszący
badanej czynności pokarmowej, w tym podczas połykania,
struktura przebiegu badanej czynności pokarmowej (w aspekcie zgodności z normą oraz
zgodności z regulacjami stosowanymi za względu na charakter wady) wraz z rejestracją
ewentualnie występujących zakłóceń, często o charakterze nielinearnym.
3.2.Ocena realizacji fonemów
Metoda badania realizacji fonemów ma charakter
słuchowo-wzrokowo-czuciowo-
eksperymentalny. Logopeda bada realizację fonemów wykorzystując ocenę słuchową,
wzrokową i czuciową, co oznacza, że słucha, patrzy i dotyka (np. drżenie kości nosa, jakie
możemy odczuć za pomocą palców w trakcie badania głosek ustnych artykułowanych w
sposób nosowy), a także wykorzystuje pewne testy, próby, eksperymenty, których
przeprowadzenie ułatwia rozpoznanie cech artykulacji. Szczególnie cenną jest próba
Czermaka i próba Gutzmana ułatwiające ocenę rezonansu głosek ustnych.
Metodą zbierania materiału dźwiękowego
jest:
•
•
mowa spontaniczna (można wykorzystać kwestionariusz obrazkowy, który w pewnym
stopniu umożliwia wgląd w mowę spontaniczną dziecka),
powtarzanie różnych jednostek język (sylaby, wyrazy, wyrażenia, zdania), a także różne
pozycje badanych głosek w wyrazie, w tym sprawdzenie sposobu wymowy badanej głoski
w kontekście z samogłoskami i ze spółgłoskami.
System wokaliczny
Ocena systemu wokalicznego powinna uwzględnić podstawowe kryteria fonetyczne, a
w szczególności różne oblicza naruszenia równowagi oralno-nazalnej. Należy zwrócić uwagę
na ruchomość warg, stopień otwarcia jamy ustnej, pozycję języka (w związku z ryzykiem
retropozycji języka), rezonans, cechy głosu wynikające z pracy strun głosowych.
System sonantyczny
Przyjmując częściowo ujęcie D. Ostaszewskiej i J. Tambor (1997), w opisie
spółgłosek podstawowych proponuję zastosować cztery kryteria opisu: udział rezonatora
nosowego, główne miejsce artykulacji, sposób artykulacji, udział wiązadeł głosowych, które
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin