Trajektorie matczynej agresji werbalnej wobec dzieci w wieku gimnazjalnym – związki z negatywnym obrazem własnej osoby i trudnościami społecznymi.pdf

(4202 KB) Pobierz

era

l. d

onovan

, m

arla

r. b

raSSard

Uniwersytet Columbia

Trajektorie matczynej agresji werbalnej wobec dzieci

w wieku gimnazjalnym – związki z negatywnym

obrazem własnej osoby i trudnościami społecznymi

Głównym celem przedstawionego badania była analiza związku między trajektoriami matczynej agresji

werbalnej (AW), doświadczanej przez niezamożnych uczniów gimnazjów publicznych w okresie trzech

lat, a problemami, które okazały się związane z AW we wcześniejszych badaniach, takimi jak negatyw-

ny obraz własnej osoby czy trudności społeczne.

Przeprowadzono badanie podłużne na próbie złożonej z 421 adolescentów (51,8% próby stanowili chłop-

cy) uczęszczających do dwóch szkół gimnazjalnych. Dane gromadzono w okresie 3 lat metodą ankiety

wieloźródłowej (multiple-informant survey). Zastosowano procedurę analizy skupień metodą k-śred-

nich, aby wyodrębnić trajektorie AW; posłużono się przy tym ocenami dokonanymi przez młodych ludzi

na skali taktyk stosowanych w wypadku konfliktu (wersja: rodzic–dziecko) — Conflict Tactics Scale:

Parent-Child (Straus, Hamby, Finkelhor, Moore, Runyan 1998). Zmiennymi zależnymi były: depresja,

samoocena, zachowania przestępcze i przemoc rówieśnicza (zmienne oceniane metodą samoopisową),

a także poziom agresji oraz wrażliwość/izolacja społeczna (w ocenie rówieśników).

Na podstawie trajektorii AW wyodrębniono cztery grupy młodych ludzi: AW stabilna niska (SN), AW

rosnąca (R), AW malejąca (M) oraz AW stabilna wysoka (SW). Średnia roczna częstość występowa-

nia aktów AW w okresie trzech lat wynosiła w tych grupach odpowiednio 1,31, 9,18, 10,24 oraz 31,14.

Wielowymiarowa analiza wariancji MANOVA, przeprowadzona odrębnie wśród dziewcząt i chłopców,

ujawniła ogromne różnice między grupą doświadczającą stabilnego wysokiego poziomu agresji werbal-

nej (SW) a grupą deklarującą stabilny niski poziom AW (SN). Chłopcy z grupy SW zgłaszali istotnie

więcej objawów depresji, zachowań przestępczych oraz aktów przemocy rówieśniczej (jawnej i relacyjnej),

a ponadto rzadziej niż chłopcy z grupy SN mieli opinię wrażliwych i osamotnionych (izolowanych spo-

łecznie). Dziewczęta z grupy SW zgłaszały istotnie więcej objawów depresji, zachowań przestępczych,

jawnej i relacyjnej przemocy rówieśniczej niż dziewczęta z grupy SN; ponadto miały niższą samoocenę,

a rówieśnicy oceniali ich zachowania jako bardziej agresywne/destrukcyjne i uważali je za bardziej skłon-

ne do agresji relacyjnej. Dziewczęta z grupy SW częściej niż pozostałe badane zgłaszały poziom objawów

depresyjnych i zachowań przestępczych przewyższający średnią o więcej niż jedno odchylenie standar-

dowe, podczas gdy chłopcy z grupy SW częściej niż pozostali młodzi ludzie zgłaszali poziom zachowań

przestępczych wyższy od średniej o ponad jedno odchylenie standardowe. Grupy R („Rosnąca AW”) i M

(„Malejąca AW”) również funkcjonowały gorzej niż grupa SN („Stabilna niska AW”) na większości ba-

danych wymiarów. Analiza krzywych wzrostu wykazała związek równoczesny między AW a poziomem

zachowań przestępczych, co sugeruje, że te dwa czynniki są ze sobą ściśle powiązane.

Można więc sformułować następujące wnioski wynikające z badania: każdy poziom AW wyższy niż

1–2 zdarzenia rocznie (taką liczbę aktów AW zgłaszali uczniowie z grupy SN) wiąże się z pogorszeniem

funkcjonowania dorastających młodych ludzi.

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (37) 2011

era

l. D

onovan

, m

arla

r. b

rassarD

• trajektorie matczyNej agresji werbalNej...

1. Wstęp

odzicielska agresja werbalna (AW),

która wydaje się zjawiskiem po-

wszechnym na całym świecie, a tak-

że inne formy krzywdzenia psychicznego, to

aspekty krzywdzenia, które — jak wykaza-

ły badania empiryczne — pociągają za sobą

niekorzystne skutki w życiu dzieci, młodzie-

ży i dorosłych (zob. np. Binggeli, Hart, Bras-

sard 2001; Brassard, Donovan 2006; Brassard,

Germain, Hart 1987; Crittenden, Claussen,

Sugarman 1994; Garbarino, Guttman, Seeley

1986; Kart, Binggeli, Brassard 1998; Navarre

1987; Ney, Fung, Wickett 1994; Vissing, Straus,

Gelles, Harrop 1991). Dotychczasowe bada-

nia dotyczące tego zagadnienia prowadzono

na próbach wyłonionych z populacji ogólnej,

próbach klinicznych i próbach mieszanych;

w większości wypadków były to badania ko-

relacyjne, jednak pewną ich część stanowiły

badania podłużne. Te dociekania empiryczne

wykazały istotny związek między krzywdze-

niem psychicznym — do którego zalicza się

agresja werbalna — a zaburzeniami o charak-

terze internalizacyjnym i eksternalizacyjnym,

takimi jak depresja, niska samoocena, agresja

i zachowania przestępcze. Problemy te wy-

stępują zarówno w próbach populacyjnych,

jak i klinicznych, co sugeruje, że negatyw-

ne skutki tej formy krzywdzenia dzieci przez

rodziców są powszechne wśród wszystkich,

którzy jej doświadczają i nie ograniczają się

do wybranych podgrup. Zauważyli to Hus-

sey i współpracownicy (2005), którzy nie

stwierdzili istotnych różnic w zakresie skut-

ków krzywdzenia (zachowań dzieci) między

przypadkami potwierdzonymi przez służby

ochrony dzieci a przypadkami zgłoszonymi,

lecz niepotwierdzonymi przez te służby. Ta-

kie wyniki wskazują na istotne znaczenie ba-

dania skutków AW oraz innych form krzyw-

dzenia psychicznego w różnych populacjach

oraz na konieczność dokonania oceny wpły-

wu różnych stopni dotkliwości (ciężkości) ta-

kiego traktowania dzieci.

Szczególnie interesująca może się okazać

analiza skutków AW w okresach przejścio-

wych, takich jak wczesny okres dorastania,

kiedy to często nasila się konflikt między ro-

dzicami a dzieckiem, co zwiększa prawdo-

podobieństwo wystąpienia agresji werbal-

nej, i kiedy młodzi ludzie podlegają zmia-

nom związanym z dojrzewaniem płciowym

— między innymi występuje u nich zwięk-

szona labilność emocjonalna — i zaczynają

odseparowywać się od rodziców oraz budo-

wać silniejsze związki z rówieśnikami. Na

przykład Straus i Field (2003) oraz Critten-

den, Claussesn i Sugarman (1994) odkryli

wzrost częstości stosowania agresji werbal-

nej przez rodziców wobec nastoletnich dzie-

ci (w porównaniu z dziećmi młodszymi).

Czynniki te, w połączeniu z przeniesieniem

się do nowego, mniej opiekuńczego środo-

wiska gimnazjum, mogą się przyczyniać do

zakłócenia równowagi w rodzinie. Można

przypuszczać, że rodziny w różny sposób ra-

dzą sobie z tymi zmianami — niektóre szyb-

ko odzyskują równowagę, inne zaś boryka-

ją się z problemami przez cały okres szkoły

gimnazjalnej, a nawet jeszcze dłużej.

badania

2. Dane empiryczne przemawiające za negatywnymi skutkami

agresji werbalnej

Dotychczasowe badania empiryczne do-

tyczące skutków agresji werbalnej potwier-

dziły jej szkodliwy wpływ na dzieci i dora-

stającą młodzież, zarówno w sytuacji, gdy

czynnik ten działa w pojedynkę, jak i wtedy,

gdy towarzyszą mu inny formy krzywdze-

nia/zaniedbywania. W wypadku prób wyło-

nionych z populacji ogólnej, badania podłuż-

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (37) 2011

era

l. D

onovan

, m

arla

r. b

rassarD

• trajektorie matczyNej agresji werbalNej...

badania

ne i korelacyjne, w których posłużono się

skalą

Conflict Tactics Scale

(CTS; Straus 1979,

1990; Straus, Hamby 1997; Straus, Hamby,

Boney–McCoy, Sugarman 1996; Straus, Ham-

by, Finkelhor, Moore, Runyan 1998) oraz in-

nymi narzędziami — przy czym gromadzo-

ne dane często pochodziły bezpośrednio od

dzieci — wykazały istotny związek między

krzywdzeniem psychicznym a wielką liczbą

negatywnych następstw obejmujących za-

równo internalizacyjne, jak i eksternalizacyj-

ne zaburzenia zachowania (zob. Brown 1984;

Courtney, Kushawa, Johnson 2008; Kim, Ge,

Brody, Conger, Gibbons 2003; Kim, Tajima,

Herrenkohl, Huang 2009; Lavoie i in. 2002;

Kashai, Burbach, Rosenberg 1988; Loos, Ale-

xander 1997; Martin, Schumm, Bugaighis, Ju-

rich Bollman 1987; Moore, Pepler 2006; Solo-

mon, Serres 1999; Vissing i in. 1991).

Podobne wyniki przyniosły badania pro-

wadzone na próbach klinicznych, w których

wykorzystywano schematy korelacyjne i roz-

maite narzędzia badawcze, a zmiennymi za-

leżnymi były: krzywdzenie psychiczne oraz

inne formy krzywdzenia i zaniedbywania

(zob. Bruce, Fisher, Pears, Levine 2009; Kong,

Bernstein 2009; Lipschitz i in. 1999; Miller,

Baruch 1948; Ney i in. 1994; Ney, Moore,

McPhee, Trought 1986; Ringwalt, Greene,

Robertson 1998; Taussing, Culhane 2010;

Wekerle i in. 2009, 2001; Wolfe, McGee 1994).

Wreszcie, badania prowadzone na pró-

bach mieszanych — złożonych z osób wy-

łonionych z populacji ogólnej i z populacji

klinicznych — to w dużej mierze badania

korelacyjne, oparte na retrospektywnych

opisach doświadczeń krzywdzenia. Wyka-

zały one związek między krzywdzeniem

psychicznym i/lub agresją werbalną a roz-

maitymi niepożądanymi skutkami, po-

twierdzając wnioski płynące z wymienio-

nych wcześniej badań (zob. Campo, Roh-

ner 1992; Fleming, Jory, Burton 2002; Gibb,

Abela 2008; Kolko, Kazdin, Day 1996; Loch-

ner i in. 2002; Magee 1999; Spillane–Grieco

2000). Przegląd zaburzeń, które — jak wy-

kazały wymienione w tym podrozdziale

badania naukowe — są związane z krzyw-

dzeniem psychicznym i agresją werbalną,

przedstawiono w tabeli 1.

3. Częstość występowania agresji werbalnej

Badania, w których rodzice są pytani

o swoje zachowania w ciągu ostatniego roku,

przynoszą zaskakująco wysokie oszacowa-

nia częstości występowania agresji werbal-

nej — zarówno w Stanach Zjednoczonych,

jak i w innych krajach. Badania te impliku-

ją, że agresja werbalna jest powszechnie sto-

sowaną praktyką wychowawczą. W ankiecie

telefonicznej przeprowadzonej przez Strau-

sa i Field (2003), na ogólnokrajowej próbie

amerykańskich rodziców, aż 90% badanych

przyznało, że stosowało jakąś formę agre-

sji psychicznej wobec swoich dzieci przed

ukończeniem przez nie 17 lat. Badania pro-

wadzone na całym świecie potwierdzają, że

agresja werbalna jest niezwykle często sto-

sowaną praktyką rodzicielską (Krug, Dahl-

berg, Mercy, Zwi, Lozano 2002). Organiza-

cja ISPCAN (Mędzynarodowe Stowarzysze-

nie na rzecz Przeciwdziałania Krzywdzeniu)

opracowała ostatnio kilka narzędzi, które

mogą być wykorzystywane w międzynaro-

dowych badaniach naukowych. Wstępne ba-

dania przeprowadzone w siedmiu krajach

wykazały, że takie metody wychowawcze

występują ponad granicami państw (Dun-

ne i in. 2009; Runyan, Dunne, Zolotor 2009;

Zolotor i in. 2009). Badania krajowe ujawni-

ły ponadto, że kiedy przypadki krzywdze-

nia są zgłaszane służbom ochrony dzieci,

krzywdzenie psychiczne jest przez te służby

potwierdzane rzadziej niż przemoc fizycz-

na (Sedlak i in. 2010; U.S. Department of He-

alth and Human Sercvices Administration

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (37) 2011

era

l. D

onovan

, m

arla

r. b

rassarD

• trajektorie matczyNej agresji werbalNej...

on Children Youth and Families 2004). Wy-

niki tych badań wskazują również, że przy-

padki znane profesjonalistom stanowią za-

ledwie niewielki ułamek liczby wszystkich

młodych ludzi, którzy doświadczają agresji

werbalnej ze strony swoich rodziców (NIS-3

i NIS-4; Sedlak i Broadhurst 1996; Sedlak i in.

2010).

Tabela 1.

Wyniki badań empirycznych dowodzące negatywnych skutków agresji werbalnej.

Autor½Autorzy

Zaburzenia związane z krzywdzeniem psychicznym i½lub agresją werbalną

Próby wyłonione z populacji ogólnej

Brown (1984)

Courtney i in. (2008)

Kim i in. (2003)

Kim i in. (2009)

Lavoie i in. (2002)

Loos i Alexander (1997)

Moran i in. (2004)

Shaffer i in. (2009)

Zachowania przestępcze

Problemy z zachowaniem, depresja

Depresja, poczucie beznadziejności

Zachowania przestępcze

Ucieczki z domu, wiktymizacja, zachowania przestępcze

Zachowania przestępcze, przemoc podczas randek

Gniew/agresja, poczucie osamotnienia, niska samoocena

Picie alkoholu, używanie środków odurzających

Zwiększona agresja i wycofanie społeczne, obniżony poziom kompetencji

społecznych

badania

Próby wyłonione z populacji ogólnej – agresja werbalna jako zmienna dyskretna

Johnson i in. (2001)

Kashani i in. (1988)

Moore i Pepler (2006)

Martin i in. (1987)

Solomon i Serres (1999)

Vissing i in. (1991)

Próby kliniczne

Bruce i in. (2009)

Kong i Bernstein (2009)

Lipschitz i in. (1999)

Miller i Baruch (1948)

Ney i in. (1986)

Ney i in. (1994)

Ringwalt i in. (1998)

Taussig i Culhane (2010)

Wekerle i in. (2009, 2001)

Wolfe i McGee (1994)

Próby mieszane

Campo i Rohner (1992)

Fleming i in. (2002)

Gibb i Abela (2008)

Kolko i in. (1996)

Lochner i in. (2002)

Magee (1999)

Spillane–Grieco (2000)

Pogorszenie funkcjonowania psychicznego, używanie środków odurzających

Przestępstwa seksualne

Zmiany stylu wnioskowania, nasilone objawy depresyjne

Kłótnie/bójki, wrogość, zachowania internalizacyjne/eksternalizacyjne

Zaburzenie obsesyjno–kompulsywne i kompulsywne wyrywanie włosów

(trichotillomania)

Fobia społeczna oraz inne fobie

Agresja fizyczna w okresie dorastania

Wyższy poranny poziom kortyzolu

Zaburzenia odżywiania

Częstsze próby samobójcze i samookaleczanie

Alergie

Obwinianie się, lęk przed wojną atomową, pragnienie zadawania sobie bólu

Brak radości życia, negatywne oczekiwania dotyczące przyszłości

Próby samobójcze, używanie środków odurzających, kradzieże, handel narkotykami,

posiadanie broni

Niższy poziom akceptacji społecznej i obniżona samoocena, nasilone objawy stresu

pourazowego

Symptomatologia traumy, wiktymizacja – przemoc podczas randek

Problemy z przystosowaniem

Zwiększona częstość występowania objawów zaburzenia osobowości lub

zdiagnozowanego zaburzenia osobowości, nieposłuszeństwo

Depresja oraz inne problemy psychiatryczne

Niższy poziom ogólnego przystosowania

Złość wobec rodziców, niższy poziom zadowolenia z relacji rodzice–dziecko,

nieposłuszeństwo

Negatywny obraz własnej osoby, problemy z nauką

Agresja, zachowania przestępcze, problemy interpersonalne

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (37) 2011

era

l. D

onovan

, m

arla

r. b

rassarD

• trajektorie matczyNej agresji werbalNej...

Wszystkie te dane — duża częstość wy-

stępowania agresji werbalnej, dane prze-

mawiające za jej szkodliwym wpływem na

dzieci i młodzież oraz niewielki odsetek zgła-

szanych/potwierdzonych przypadków AW

— stanowią ważny powód do tego, aby kon-

tynuować badania skali i szkodliwości tego

zjawiska. Ponadto dostępne dane sugerują,

że sposób, w jaki młodzi ludzie spostrzegają

zachowania swoich rodziców, stanowi istot-

ny predyktor skutków tej formy krzywdzenia

(np. Everson i in. 2008; McGee, Wolfe, Yuen,

Wilson 1995; Ney i in. 1986; Wolfe, McGee

1994), co świadczy o tym, że badania, w któ-

rych gromadzi się tego rodzaju informacje,

mogą wzbogacać istniejącą literaturę przed-

miotu o niezwykle cenną wiedzę. Wreszcie,

zważywszy na zadania rozwojowe okresu

dorastania, badania podłużne — koncentru-

jące się na związku między obrazem własnej

osoby a uzyskanymi od młodych ludzi in-

formacjami dotyczącymi rodzicielskiej agre-

sji werbalnej — mogą rzucić nowe światło na

te elementy procesu rozwoju, które mogą być

zagrożone na skutek spostrzeganej rodziciel-

skiej AW. Na przykład Masten i Coatsworth

(1998) wyróżniają następujące często wymie-

niane zadania rozwojowe wieku dorastania

w kulturze zachodniej:

1) pomyślne rozpoczęcie edukacji ponad-

podstawowej;

2) przyswojenie sobie umiejętności nie-

zbędnych do osiągania dobrych wyni-

ków w nauce;

3) zaangażowanie w zajęcia pozalekcyjne;

4) nawiązywanie bliskich relacji z rówieśni-

kami tej samej i przeciwnej płci oraz

5) ukształtowanie silniejszego poczucia toż-

samości.

Wydaje się, że pomyślna realizacja wszyst-

kich tych zadań jest podatna na wpływ rela-

cji rodzic–dziecko.

Z perspektywy omawianych badań szcze-

gólnie istotne znaczenie ma zadanie kształ-

towania tożsamości, które młody człowiek

realizuje przez cały okres adolescencji i na

początku dorosłości. Kerr i Bowen (1988) na-

zywają ten proces

różnicowaniem Ja

(diffe-

rentiation of self).

Autorzy ci piszą: „w miarę

upływu lat, dziecko ma za zadanie stać się

odrębną jednostką, a rodzice powinni dzia-

łać w sposób pozwalający na rozwój jego in-

dywidualności” (Kerr, Bowen 1988, s. 95).

Steinberg i Morris (2001) zwracają uwagę na

fakt, że dopiero pod koniec okresu dorasta-

nia młodzi ludzie wykonują „lwią część pra-

cy związanej z kształtowaniem tożsamości”

(Steinberg, Morris 2001, s. 91). Dlatego okres

wczesnej adolescencji można opisać jako czas,

w którym młodzi ludzie tworzą nowy obraz

własnej osoby, obejmujący ich indywidualne

wartości i przekonania, a także inne atrybuty

osobiste, takie jak wygląd zewnętrzny, zdol-

ności i zachowania (Steinberg, Morris 2001).

W tym czasie u młodych ludzi kształtu-

je się również zdolność myślenia operacyj-

nego na poziomie formalnym. U dziecka do-

świadczającego agresji werbalnej proces roz-

woju tych nowych zdolności umysłowych

może pozostawać w konflikcie z dotychcza-

sowym obrazem własnej osoby. Jak piszą

Ney i współpracownicy (1986), dziecko może

uwierzyć w prawdziwość przekonań swoich

rodziców i zacząć obwiniać siebie za sposób,

w jaki jest traktowane. W wielu wypadkach

dziecko staje się również niepewne własnych

sądów i spostrzeżeń, co może zaburzać roz-

wój indywidualnego myślenia i wnioskowa-

nia — proces, który jest charakterystyczny

dla okresu adolescencji i umożliwia rozwój

silnego poczucia tożsamości indywidualnej.

Czasami dzieje się jednak inaczej. W tym

okresie dziecko może być w stanie spojrzeć

z dystansu na zachowanie swoich rodziców

w miarę, jak staje się coraz bardziej niezależ-

ne, a jego krąg społeczny się poszerza — kie-

dy widzi, jak funkcjonują inne rodziny i ja-

kie relacje z rodzicami mają jego rówieśnicy.

Dzięki tej nowej wiedzy o świecie dorastają-

cy młody człowiek może stworzyć bardziej

pozytywny obraz własnej osoby. Zdolność ta

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (37) 2011

Plik z chomika:

Klaryssas

Trajektorie matczynej agresji werbalnej wobec dzieci w wieku gimnazjalnym – związki z negatywnym obrazem własnej osoby i trudnościami społecznymi.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: