Przeciwdziałanie krzywdzeniu dzieci na Litwie – interwencja i profilaktyka.pdf

(470 KB) Pobierz

Przeciwdziałanie krzywdzeniu

dzieci na Litwie – interwencja

i profilaktyka

Ieva Daniūnaitė, Gražina Kašlėjūtė, Aušra Kurienė, Erna Petkutė

Centrum Pomocy Dzieciom (Paramos vaikams centras), Litwa

W artykule opisano przykłady dobrych praktyk zapobiegania krzywdzeniu dzieci oraz interwencji

w przypadkach krzywdzenia. Prezentowane programy realizowane są przez organizację pozarzą-

dową Centrum Pomocy Dzieciom w Wilnie. Organizacja dąży do tego, by podejmowane działa-

nia stały się stałym elementem systemu ochrony dzieci.

Słowa kluczowe:

dziecko, profilaktyka, krzywdzenie, interwencja interdyscyplinarna, Litwa

adania i praktyka pokazują, że najskutecz-

niejszymi środkami służącymi ochronie

dzieci są działania podejmowane w ra-

mach wczesnej profilaktyki pierwotnej. Mimo to

system pomocy społecznej na Litwie skupia się

przede wszystkim na pracy z rodzinami wysokie-

go ryzyka i na zapobieganiu skutkom krzywdzenia

dzieci. Profesjonaliści pracujący w tym systemie po-

winni poświęcać dużo więcej uwagi niemowlętom

i małym dzieciom. Ta grupa dzieci jest szczegól-

nie narażona na krzywdzenie ze względu na całko

witą zależność od dorosłych i wrażliwość charak

terystyczną dla tego stadium rozwoju. Wiedza

i kompetencje większości specjalistów w dziedzi-

nie pracy z rodzinami, które wychowują małe

dzieci są niewystarczające. Specjalistom brakuje

także kompetencji w rozwiązywaniu problemów

dotyczących więzi emocjonalnej między dziec-

kiem a jego opiekunami. Relacja rodzicdziecko

może się stać najważniejszym czynnikiem ryzyka

krzywdzenia lub wskaźnikiem trwającego krzyw

dzenia emocjonalnego. System opieki zdrowotnej

na Litwie skupia się przede wszystkim na zdrowiu

somatycznym niemowląt i dzieci, ucząc rodziców

zasad właściwej pielęgnacji dziecka, która jest waż-

na, ale niewystarczająca.

Zapobieganie krzywdzeniu dzieci

W ostatnich latach na Litwie uruchomiono kil

ka programów koncentrujących się kształtowa

niu prawidłowych kompetencji rodzicielskich. Po

przeanalizowaniu aktualnej praktyki na Litwie

i najlepszych praktyk w innych krajach, Centrum

Pomocy Dzieciom opracowało i upowszechni

ło dwa skuteczne programy: program wspiera-

nia bezpiecznych więzi w rodzinie SAFE oraz

Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 12 Nr 4 (2013)

PRZECIWDZIAŁANIE KRZYWDZENIU DZIECI NA LITWIE – INTERWENCJA I PROFILAKTYKA

program doskonalenia pozytywnych umiejętności

rodzicielskich. Mogą być one wykorzystywane

jako narzędzia wczesnej profilaktyki w pracy

z rodzinami i rodzicami. Mogą także służyć jako

skuteczne narzędzia w przypadkach krzywdze-

nia dzieci. W dalszej części artykułu opisano te

programy, proces ich powstania oraz rezultaty

ich stosowania.

Wspieranie bezpiecznych więzi – program edukacji rodzin (SAFE)

Twórcą programu SAFE jest Karl Heinz Brisch,

doktor nauk medycznych, psychiatra i psychotera-

peuta dzieci i młodzieży, który pracuje w szpitalu

im. dr. Haunera przy Uniwersytecie Monachijskim.

W 2009 roku Centrum Pomocy Dzieciom zaprosiło

doktora Brischa na Litwę, aby podzielił się wiedzą

i doświadczeniem z miejscowymi specjalistami.

Realizację programu SAFE na Litwie rozpoczęto

w 2010 roku.

Program SAFE opiera się na teorii przywiąza-

nia, zgodnie z którą przywiązanie to powstająca

z upływem czasu więź między dzieckiem a jego

stale dostępnym głównym opiekunem. Pierwsza

relacja przywiązaniowa powstaje w ciągu począt-

kowych 9–12 miesięcy życia dziecka. Ta relacja

determinuje rozwój fizyczny, poznawczy i emo-

cjonalny dziecka, a także jego zdolność do budo-

wania trwałych związków w ciągu całego życia.

Przywiązanie bezpieczne wiąże się z korzystniej-

szym fizycznym, poznawczym, emocjonalnym

i społecznym rozwojem dziecka w przyszłości.

Warunkiem powstania bezpiecznej więzi jest wy-

soki poziom wrażliwości rodzica. Program SAFE

wspiera budowanie bezpiecznych więzi między

dziećmi a ich rodzicami.

Cele programu:

1. bezpieczeństwo rodziców

2. bezpieczeństwo dziecka

3. wspieranie bezpiecznej więzi między rodzicem

a dzieckiem

4. zapobieganie zaburzeniom przywiązania i prze

noszeniu traumy rodzica na dziecko

5. edukowanie rodziców na temat bezpiecznego

przywiązania i potrzeb niemowlęcia.

Dzięki uczestnictwu w programie SAFE ro

dzice uczą się lepiej rozpoznawać potrzeby emo

cjonalne swoich dzieci i wspierać budowanie

bezpiecznej więzi przez wrażliwą interakcję

z dzieckiem (kontakt wzrokowy, kontakt fizyczny,

mowa). Przez analizę nagrań wideo rodzice uczą

się dostrzegać, interpretować oraz szybko i prawi-

dłowo reagować na sygnały wysyłane przez dziec-

ko. Program koncentruje się również na związku

rodziców po narodzinach dziecka.

Program SAFE składa się z czterech modułów:

całodzienne spotkania grupowe przed narodzi-

nami dziecka i po nich; trening wrażliwości; kon-

sultacje indywidualne i telefon zaufania; terapia

skoncentrowana na traumie. W programie wy-

korzystuje się takie metody, jak prezentacja teorii

przywiązania i materiału wideo, dyskusje w ma-

łych i dużych grupach, ćwiczenia relaksacyjne oraz

zabawy oparte na odgrywaniu ról.

Program SAFE jest adresowany do rodziców,

którzy spodziewają się dziecka. Nowi uczestnicy

dołączają do programu między 20. a 23. tygod

niem ciąży. Spotkania prowadzone są w małych

grupach (5–6 par lub 10–12 samotnych rodziców)

do końca pierwszego roku życia dziecka. Grupa

spotyka się raz w miesiącu, w niedzielę. Rodzice

uczestniczą w spotkaniach do 4 tygodni przed po-

rodem i po 6 tygodniach od narodzinach dziecka,

a po porodzie przychodzą na spotkania z dziec-

kiem. Odbywają się także spotkania indywidualne.

Przed narodzinami dziecka z każdym z rodziców

przeprowadza się indywidualny Wywiad dotyczą-

cy przywiązania (Adult Attachment Interview),

który odnosi się do ich doświadczeń przywiąza-

niowych i traumatycznych przeżyć. Ponadto po

porodzie odbywają się cztery spotkania indywidu-

alne z rodzicami, podczas których analizowane są

nagrania wideo dotyczące praktycznych umiejęt-

ności w interakcji z dzieckiem (w ramach trenin-

gu wrażliwości): karmienia, przewijania, kąpania

i stawiania granic.

praktyka

www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl

EVA

ANIŪNAITĖ,

RA�½INA

AŠLĖJŪTĖ,

UŠRA

URIENĖ,

RNA

ETKUTĖ

Realizacja programu na Litwie

W latach 20102011 z powodzeniem wdrożono

program SAFE w Wilnie. W 2011 roku Centrum

Pomocy Dzieciom rozpoczęło realizację programu

„Chrońmy wczesne dzieciństwo”. Podjęto decyzję

o rozszerzeniu programu SAFE na całą Litwę i za-

adaptowaniu go do potrzeb pracy z rodzinami wy-

sokiego ryzyka. Przeszkolono 15 profesjonalistów

(psychologów, specjalistów w dziedzinie ochrony

praw dziecka, pracowników socjalnych, peda-

gogów i psychiatrów), którzy uzyskali kwalifikacje

do pracy ze spodziewającymi się dziecka rodzinami

z grup ryzyka. Specjaliści zapoznali się z teorią przy-

wiązania i metodologią pracy z rodzicami oraz przy-

swoili sobie praktyczne umiejętności potrzebne do

wspierania bezpiecznej więzi między niemowlęciem

a rodzicami. Zachęcano ich do tego, aby w swojej

społeczności (np. na terenie swojej gminy) zorgani-

zowali i poprowadzili grupę SAFE dla spodziewa-

jących się dziecka rodziców z grupy ryzyka.

Oparte na programie SAFE grupy treningowe

dla matek z grupy ryzyka utworzono w siedmiu

gminach: w Wilnie i okręgu wileńskim oraz w mia-

stach Olita, Uciana, Malaty, Szyrwinty i Jeziorosy.

W warsztatach uczestniczyło łącznie 51 matek spo-

dziewających się dziecka. Wszystkie uczestniczki

uznano za matki z grupy ryzyka, ze względu na

dorastanie w domach dziecka, pochodzenie z ro-

dzin charakteryzujących się wysokim ryzykiem

krzywdzenia, doświadczanie krzywdzenia emo-

cjonalnego, fizycznego lub seksualnego, wychowy

wanie 4–8 dzieci, niewystarczające umiejętności

społeczne, umieszczenie ich starszych dzieci

w placówce opiekuńczej i samotne lub nastolet-

nie macierzyństwo. Specjaliści, którzy zdecydo-

wali się na utworzenie grupy szkoleniowej, mu-

sieli prowadzić tę grupę bardzo umiejętnie i rea

gować na szczególne potrzeby uczestniczek.

Do największych trudności napotkanych

w trakcie realizacji program SAFE należały: sła-

ba motywacja rodziców i rezygnacja uczestników

w trakcie procesu grupowego. Słaba motywacja ro-

dzin zagrożonych krzywdzeniem do uczestnictwa

w programie SAFE wiąże się z niskim poziomem

motywacji do korzystania z pomocy i brakiem za-

ufania do specjalistów. Doświadczenia z kontaktów

ze specjalistami i wspomnienia wcześniejszych, nie-

skutecznych interwencji w przypadku większości

rodzin z grupy ryzyka są negatywne. Trzeba przy

tym podkreślić, że udział w programie SAFE wy-

maga czasu i zaangażowania. W tym wypadku jed-

nak sam program stał się skutecznym narzędziem

budowania pozytywnych, motywujących relacji

między matkami a specjalistami. Wykorzystano

też praktyczne sposoby zwiększania motywacji do

regularnego uczestnictwa w spotkaniach: żywność,

podarunki, ubranka dla dzieci oraz inne produkty,

które były bardzo ważne dla rodzin pozbawionych

zasobów finansowych. Ponadto specjaliści musieli

ze sobą współpracować, aby wyszukiwać potencjal-

ne uczestniczki, motywować je do udziału w pro-

gramie, podtrzymywać ich motywację i wspierać je

w okresie, w którym odbywały się spotkania grupy.

praktyka

Osiągnięcia

Do tej pory program SAFE na Litwie ukończyło 70

rodziców, w tym 51 matek z grup ryzyka. W trakcie

projektu „Chrońmy wczesne dzieciństwo” na świat

przyszło 51 dzieci. Ciągłe wsparcie specjalistów

i uczestnictwo w warsztatach przyczyniło się do

poprawy umiejętności rodzicielskich i społecznych:

cztery rodziny usunięto z listy rodzin wysokiego

ryzyka, a dwie nie zostały na nią wpisane, mimo

że przed rozpoczęciem projektu rozważano taką

możliwość. Matki nabrały większego zaufania do

pomocy społecznej, chętniej prosiły pracowników

socjalnych o pomoc i przyjmowały oferowane

wsparcie. Cztery matki znalazły pracę, dwie po-

prosiły o pomoc psychologiczną i ją otrzymały.

Pod koniec projektu wszystkie dzieci mieszkały

ze swoimi matkami pod nadzorem pracowników

służb ochrony dzieci – żadne dziecko nie trafiło do

instytucji opiekuńczej.

Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 12 Nr 4 (2013)

PRZECIWDZIAŁANIE KRZYWDZENIU DZIECI NA LITWIE – INTERWENCJA I PROFILAKTYKA

Doskonalenie pozytywnych umiejętności rodzicielskich

Realizację tego programu rozpoczęto w ramach

projektu „Pozytywne rodzicielstwo”, finansowa-

nego przez rząd holenderski. Centrum Pomocy

Dzieciom (Paramos vaikams centras) i Centrum

na Rzecz Zmian w Społeczności (Bandruomenių

kaitos centras) z Litwy oraz holenderska organi-

zacja JSO (Expertisecentrum voor jeugd, samenle-

ving en opvoeding), które wspólnie zrealizowały

ten projekt, opracowały program doskonalenia

umiejętności rodzicielskich i metody szkolenia.

Autorami programu byli: Karin van Assen, Jolanta

Blažaitė, Aušra Kurienė i Han Spanjaard.

Cele programu:

1. stymulowanie i promowanie pozytywnego ro

dzicielstwa na Litwie

2. uczenie rodziców wykorzystywania pozytyw-

nych umiejętności rodzicielskich w procesie

wychowawczym; zachęcenie ich do wychowy-

wania dzieci w sposób bardziej demokratycz

ny (pozytywny, wspierający i chroniący)

3. zwiększenie liczby zdrowych i kompetentnych

dzieci oraz rodziców czujących się pewnie

w tej roli.

Program szkoleniowy składa się z kilku części.

Rodzice zapoznają się z różnymi stylami wycho-

wawczymi, potrzebami rozwojowymi dzieci oraz

zasadami kształtowania się zachowań dziecka.

W trakcie szkolenia rodzice uczą się umiejętności

rodzicielskich związanych z pozytywnym dys-

cyplinowaniem, takich jak: poświęcanie dziecku

uwagi i nagradzanie; stawianie granic w sposób

wolny od przemocy/krzywdzenia; korygujące

kierowanie zachowaniem dziecka w trakcie

aktywności oraz w sytuacjach wymagających

separacji; stosowanie adekwatnych kar, któ-

re pomagają dziecku uczyć się przez doświad-

czenie i zmieniać swoje zachowanie, ale nie są

krzywdzące ani szkodliwe dla jego rozwoju.

Podczas każdego spotkania uczestnicy dostają

zadanie domowe, które jest omawiane na kolej-

nym spotkaniu. Struktura każdego ze spotkań

szkoleniowych obejmuje prezentację informacji,

dyskusję, prezentację i omówienie materiałów wi-

deo, odgrywanie ról, omówienie pracy domowej.

Grupa rodziców spotyka się sześć razy, a każde

spotkanie trwa dwie godziny (łącznie 12 godzin).

Szkolenia prowadzone są przez profesjonalistów

przy użyciu podręcznika „Pozytywne umiejętno-

ści rodzicielskie”.

Szkolenia są adresowane do rodziców i opie-

kunów małych dzieci (w wieku 310 lat), którzy

mają pytania dotyczące wychowywania dzieci

i pragną zdobyć nowe umiejętności.

praktyka

Rozwój programu na Litwie

W latach 2010–2011 Centrum Pomocy Dzieciom z po-

wodzeniem realizowało ten program. W 2011 roku

Centrum rozpoczęło realizację projektu „Chrońmy

wczesne dzieciństwo”. Ponieważ okazał się on sku-

teczny, zdecydowano o objęciu nim innych części

Litwy. Pod koniec 2011 roku odbyło się szkolenie

18 specjalistów (psychologów, specjalistów w dzie-

dzinie ochrony praw dziecka, pracowników socjal-

nych, pedagogów i psychiatrów). Uzgodniono, że

poprowadzą oni szkolenia w zakresie pozytyw-

nego rodzicielstwa w swoich gminach. Podczas

szkolenia uczestnicy zdobyli wiedzę teoretyczną,

metodologię i praktyczne umiejętności pomocne

w wychowywaniu dzieci – od pierwszych lat życia

do okresu dojrzewania. Warsztaty zostały tak zapla-

nowane, aby były przystępne dla rodziców z różnych

środowisk i warstw społecznych.

Warsztaty edukacyjne rozwijające pozytyw-

ne umiejętności rodzicielskie przeprowadzono

w ośmiu litewskich gminach: w Wilnie i okrę-

gu wileńskim, Kownie, Malatach, Szyrwintach,

Ucianie, Jeziorosach i Olicie. Do udziału w war

sztatach zaproszono rodziny z różnych grup spo

łecznych.

Uczestnicy trafiali na warsztaty na dwa spo-

soby. Część rodzin po zapoznaniu się z ofertą

www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl

EVA

ANIŪNAITĖ,

RA�½INA

AŠLĖJŪTĖ,

UŠRA

URIENĖ,

RNA

ETKUTĖ

szkolenia przejawiała silną motywację, zgłaszała

się na szkolenie z własnej inicjatywy i bardzo ceniła

możliwość uczestnictwa w programie. Ci rodzice

na ogół już wcześniej byli zwolennikami filozofii

pozytywnego rodzicielstwa. Drugą grupę uczest-

ników stanowiły rodziny borykające się z proble-

mami wychowawczymi i społecznymi, uznane za

rodziny wysokiego ryzyka, dotknięte problemem

krzywdzenia dzieci, przemocy domowej i alkoho-

lizmu, bez wystarczających zasobów finansowych,

umiejętności społecznych itp. Zmotywowanie tych

rodzin do uczestnictwa w szkoleniach było niema-

łym wyzwaniem. Niezbędne było silne wsparcie,

motywujące rozmowy oraz współpraca specjali-

stów w dziedzinie ochrony praw dziecka, pracow-

ników socjalnych i psychologów.

Osiągnięcia

Do tej pory ponad 100 litewskich profesjonali-

stów ukończyło szkolenie uprawniające do pro-

wadzenia warsztatów pozytywnych umiejętności

rodzicielskich, a ponad 1500 rodziców wzięło

udział w takich warsztatach. W trakcie realizacji

projektu „Chrońmy wczesne dzieciństwo”

397

rodziców (43 grupy)

małych dzieci uczestniczyło

w treningu pozytywnych umiejętności rodziciel-

skich i uczyło się, jak wychowywać dzieci bez

przemocy.

praktyka

Uwagi końcowe dotyczące programów profilaktyki krzywdzenia

Podsumowując realizację programów „Wspiera

nie Bezpiecznych Więzi w Rodzinach (SAFE)”

i „Doskonalenie Pozytywnych Umiejętności Ro

dzicielskich” na Litwie, można powiedzieć, że

uruchomienie tych programów było ważnym kro-

kiem w kierunku lepszego systemu ochrony dzieci

i skuteczniejszych działań na rzecz zapobiegania

porzucaniu dzieci.

Rodziny, które uczestniczyły w obu progra-

mach, odniosły istotne korzyści:

–

Rodzice zaczęli przejawiać większą chęć i go-

towość do tego, by samodzielnie wychowywać

swoje dzieci i aby robić to bardziej efektywnie;

ich motywacja do bycia rodzicami wyraźnie

wzrosła;

–

Praktyczne działania i trening praktycznych

umiejętności spowodowały mierzalną popra-

wę umiejętności rodzicielskich uczestników;

–

Program długofalowy okazał się odpowied-

niejszy dla rodzin wysokiego ryzyka, ponie-

waż zapewniał długotrwałe wsparcie i nadzór

nad rodzinami oraz stwarzał więcej okazji do

powtarzania wiadomości i ćwiczenia pozytyw-

nych umiejętności;

–

Wzrosła gotowość do współpracy ze specja

listami w dziedzinie ochrony praw dziecka

i pracownikami socjalnymi – rodziny chętniej

wpuszczały specjalistów do domu, prosiły o po-

moc i poszukiwały pomocy psychologicznej.

Ponieważ realizacja programów pozytywnego

rodzicielstwa wymaga szczególnej wiedzy i kom-

petencji, szkolenia i stosowanie obu programów

w codziennej pracy wywarły istotny wpływ na

praktykę specjalistów:

–

Profesjonaliści zostali wyposażeni w praktycz-

ne, skuteczne programy. Wcześniej nie mieli

żadnych narzędzi do pracy z rodzinami wy-

chowującymi małe dzieci;

–

Specjaliści zmienili nastawienie do rodzin

z grupy ryzyka – stali się bardziej empatyczni

i pełni zrozumienia;

–

Specjaliści poczuli się wzmocnieni, dzięki cze-

mu mogli zmienić dotychczasową praktykę

– efektywniejsza organizacja pomocy rodzi-

nom, mniej decyzji o zabraniu dzieci z rodziny,

więcej uwagi poświęcanej rodzinom z małymi

dziećmi;

–

Zapobieganie objawom wypalenia zawodo-

wego u specjalistów dzięki ciągłej superwizji;

Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 12 Nr 4 (2013)

Plik z chomika:

Klaryssas

Przeciwdziałanie krzywdzeniu dzieci na Litwie – interwencja i profilaktyka.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: