Doświadczenie przemocy w dzieciństwie a rozwój chorób somatycznych. Studium przypadku pacjentki chorej na łuszczycę i astmę aspirynową.pdf

(301 KB) Pobierz
Doświadczenie przemocy w dzieciństwie
a rozwój chorób somatycznych. Studium
przypadku pacjentki chorej na łuszczycę
i astmę aspirynową
Agnieszka Laskowska
Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego
Krzywdzenie dziecka może przybierać różnorodne formy oraz prowadzić do konse-
kwencji bliskich i odroczonych. W krótkim czasie powoduje u dziecka stres, a także
wzmaga objawy lękowe i depresyjne. Odroczoną w czasie konsekwencją mogą być
zaburzenia więzi, osobowości, a także rozwój chorób somatycznych. Niektóre cho-
roby somatyczne są szczególnie związane z przeżywanym stresem, a inne powo-
dują powstanie pewnego rodzaju porozumienia między dzieckiem a krzywdzącymi
rodzicami. Uważa się, że w rodzinach, w których akceptacja dziecka wtedy, gdy jest
zdrowe, jest utrudniona, mogą pełnić one funkcję przybliżającą, np. wywołując tro-
skę o dziecko spowodowaną jego chorobą.
W pracy przedstawiono studium przypadku chorującej na łuszczycę i astmę
aspirynową pacjentki, która od wczesnego dzieciństwa doświadczała odrzucenia
ze strony matki oraz różnych form przemocy psychicznej i fizycznej ze strony ojca.
W konsekwencji zaobserwowano u niej zaburzenia więzi, emocjonalne i osobowo-
ści. Stwierdzono także związek objawów chorób somatycznych z relacjami w rodzi-
nie pacjentki i jej doświadczeniami emocjonalnymi.
Opisano hipotezy diagnostyczne, przebieg badania i psychoterapii psychody-
namicznej. Ponadto w podsumowaniu zaprezentowano wnioski z procesu diagno-
stycznego i psychoterapeutycznego. Zauważono związek między objawami chorób
somatycznych a doświadczeniami pacjentki z domu rodzinnego.
S
łowa kluczowe
:
krzywdzenie
,
przemoc
,
dziecko
,
łuSzczyca
,
aStma aSpirynowa
186
www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl
Agnieszka Laskowska
K
rzywdzenie dziecka może przybierać różne formy i natężenie – od drob-
nych uwag krytycznych przez zaniedbanie ze strony któregoś z opiekunów
po przemoc psychiczną i fizyczną (Piekarska, 2003; Rode, 2010; Sajkowska,
Szymańczyk, 2009; Waksmańska, Łukasik, Grzywna, 2008). Zgodnie z teorią zda-
rzeń życiowych Holmes i Rahe (1967) przemoc może wywoływać stres u jej ofiar,
a w konsekwencji przyczyniać się do rozwoju chorób somatycznych. Współczesne
modele naukowe dotyczące odroczonych konsekwencji stresu wychodzą poza hipo-
tetyczny charakter (Cohen, 2005; Niegel, Ayers, Martini, von Sorest, 2017). Cohen
(2005) w swoim eksperymencie wykazał dodatni związek przyczynowo-skutkowy
między doświadczeniem stresu a podatnością na infekcje górnych dróg oddecho-
wych, co świadczy o znaczącej roli stresu w rozwoju tej choroby.
Od dawna uważa się, że czynniki psychiczne odgrywają ważną rolę w powstawa-
niu chorób somatycznych. Od ponad 50 lat medycyna psychosomatyczna stanowi
zorganizowany obszar naukowy. Zajmuje się ona badaniem interakcji czynników psy-
chologicznych i medycznych, które mogą̨ wpływać na zdrowie, a także na chorobę.
Na gruncie psychologii i fizjologii panuje przekonanie o związku emocji z rozwojem
zaburzeń psychosomatycznych (Szewczyk, 2003). Emocje mogą powodować zmiany
czynności układów endokrynnego i immunologicznego. Dlatego też długotrwałe
utrzymywanie się niektórych emocji prowadzi do zaburzenia normalnych funkcji
organizmu, a w konsekwencji do powstawania zmian chorobowych. Procesy emo-
cjonalne są regulowane przez ośrodki znajdujące się na różnych poziomach układu
nerwowego. Regulacja ta dokonuje się przez ośrodki o antagonistycznych zadaniach,
jedne z nich działają pobudzająco, a inne – hamująco (Szewczyk, 2001). Alexander,
uważany za prekursora psychosomatyki, opracował listę siedmiu podstawowych
chorób psychosomatycznych, do których zaliczył: samoistne nadciśnienie tętnicze,
dychawicę oskrzelową, wrzodziejące zapalenie jelit, chorobę wrzodową, nadczyn-
ność tarczycy, atopowe zapalenie skóry i gościec pierwotny przewlekły. Według
Alexandra objawy somatyczne są fizjologicznymi wskaźnikami towarzyszącymi sta-
nom emocjonalnym i pojawiają się na skutek braku rozładowania emocjonalnego.
Ponadto przypisywał on konfliktom emocjonalnym odpowiednie reakcje ze strony
układów współczulnego i przywspółczulnego.
Choroby skóry i układu oddechowego uznaje się za wypadkową działania róż-
nych czynników, w tym negatywnych emocji (Schier, 2009). Według Schier (2009)
zaburzenia psychosomatyczne są pomostem między ciałem a psychiką. Na przykład
wśród czynników ryzyka rozwoju astmy dziecięcej wymienia się m.in. relacje rodzin-
ne (Namysłowska, 2003). Zdarza się, że matka dziecka cierpiącego na tę chorobę
jest nadmiernie lękliwa, boi się o dziecko, a występujące u niego ataki duszności ją
Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 17 Nr 2 (2018)
187
DOŚWIADCZENIE PRZEMOCY W DZIECIŃSTWIE A ROZWÓJ CHORÓB…
przerażają. Staje się bardzo troskliwa i ochraniająca przez co ogranicza samodziel-
ność dziecka, odmawia mu prawa do samostanowienia, dusi je (analogicznie jak
astma). Jednocześnie nie w pełni je akceptuje, a ono dopiero podczas ataku choroby
doświadcza prawdziwej troski (a nie zakazów i kar). To może wzmacniać u dziecka
ataki, które są jedynymi chwilami, kiedy czuje się kochane.
Coraz częściej do poradni zdrowia psychicznego (PZP) trafiają osoby, które wie-
le lat leczyły się z powodu dysfunkcji fizycznych, np. przewlekłych bólów głowy,
dolegliwości kardiologicznych czy postępujących zmian skórnych. Po wielu niepo-
wodzeniach w diagnostyce i leczeniu tych zaburzeń skłonne są przyznać się, że ich
choroby mogą mieć związek z doświadczonym stresem.
O
PIS PRZYPADKU
W podobnych okolicznościach w październiku 2011 r. zgłosiła się do Poradni
Zdrowia Psychicznego przy Klinice Psychiatrii i Stresu Bojowego Wojskowego
Instytutu Medycznego dwudziestodwuletnia kobieta. O możliwości leczenia psy-
choterapią w nurcie psychodynamicznym dowiedziała się od dermatologa z poradni
dermatologicznej WIM. Pacjentka określiła swój problem jako trudność z rozpozna-
niem własnych emocji i wycofania z relacji. Zgłaszała także problem somatyczny:
łuszczycę, której objawy obejmowały znaczną część górnych partii ciała – plecy,
brzuch i ręce. Kobieta cierpiała ponadto na astmę aspirynową.
Pacjentka wspomniała także o przeszłych problemach o charakterze bulimicznym
(objadanie się, prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających,
intensywne ćwiczenia na siłowni).
Jako główny powód swoich trudności upatrywała przemoc doświadczaną w dzie-
ciństwie. Ojciec stosował przemoc psychiczną i fizyczną. Od matki doznała odrzu-
cenia emocjonalnego.
W trakcie konsultacji psychologicznej nie zaobserwowano utrudnień w kontakcie
z pacjentką. Jej wypowiedzi były logiczne, spójne i rzeczowe. Zgłaszała obniżony na-
strój cechujący się smutkiem i przygnębieniem. Deklarowana postawa wobec rzeczy-
wistości była negatywistyczna. Pesymistycznie oceniała teraźniejszość i przyszłość.
Afekt był dostosowany do wypowiadanych treści. Ekspresja emocjonalna ograni-
czona. Jedynie twarz pacjentki wyrażała deklarowany smutek. Nie zaobserwowano
zaburzenia treści i toku myślenia. Pacjentka była krytyczna w ocenie siebie i obecnej
sytuacji, a także własnego stanu zdrowia. Relacjonowała fakty ze swojego życia
i nadawała im własną interpretację. Oceniono intelekt jako mieszczący się w normie
przyjętej dla wieku pacjentki.
188
www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl
Agnieszka Laskowska
Charakterystyka chorób, na które cierpi pacjentka
Łuszczyca.
Łuszczyca jest przewlekłą, niezakaźną chorobą skóry charakteryzującą się
stanem zapalnym i łuszczeniem naskórka. Zmiany te mogę powodować świąd lub
ból. Łuszczyca jest częstą chorobą skóry – dotyka około 1–3% populacji. Dotyczy
w równym stopniu kobiet, mężczyzn. Najczęściej wykwity łuszczycowe pojawiają się
na łokciach, kolanach, nogach, skórze owłosionej głowy, twarzy, dłoniach, stopach
oraz dolnej części pleców.
Wiele czynników – zarówno endogennych, jak i pochodzenia zewnątrzustro-
jowego – może wpływać na rozwój objawów somatycznych. Należą do nich m.in.
czynniki genetyczne, infekcje, leki, sposób odżywiania, urazy mechaniczne i stres
psychologiczny (Romańska-Gocka, 2009).
W licznych doniesieniach naukowych pojawiają się hipotezy o psychosoma-
tycznym charakterze łuszczycy (Pietrzak, Janowski, Lechowska-Mazur, Krasowska,
2006). Wskazuje się na czynniki psychologiczne jako wyzwalające i powodujące nasi-
lenie zmian skórnych. Wśród nich najczęściej jest wymieniany stres jako wpływający
na przebieg choroby. W piśmiennictwie wskazuje się na dwukierunkowy charakter
zależności między łuszczycą a stresem. Stres jest czynnikiem wyzwalającym rozwój
wykwitów skórnych, zaś łuszczyca może być źródłem przeżywania stresu przez oso-
by chore. Janowski (2007) wskazuje na znaczący dystres związany z zachorowaniem.
Choroby skóry niekiedy znacząco zmieniają wygląd osób nimi dotkniętych. Może to
wpływać na różne sfery życia chorych, np. relacje interpersonalne, życie społecz-
no-zawodowe lub aktywność seksualną (Heszen, Sęk, 2008; Kowalczuk-Zieleniec,
Nowicki i in., 1999).
Leczenie łuszczycy powinno być wielokierunkowe oraz obejmować farmakote-
rapię, inne zabiegi medyczne i postępowanie psychologiczne. Przeżycia chorych
na łuszczycę (poczucie wyobcowania, braku zrozumienia, tendencja do wycofania
z relacji społecznych, przeżywanie dystresu) wskazują na celowość włączenia do
leczenia interwencji psychologicznych (psychoterapii indywidualnej i grupowej,
biofeedbacku, wizualizacji itd.; Pietrzak i in., 2006). Często psychoterapia indywi-
dualna koncentruje się na identyfikacji czynników wyzwalających rozwój choroby.
Jednocześnie pełni funkcję czynnika wspierającego zdolność adaptacji do choroby
i radzenia sobie z nią.
Astma aspirynowa.
Astma aspirynowa jest typem astmy oskrzelowej, zwykle
o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu. Jej najważniejszym objawem jest nadwraż-
liwość na aspirynę i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Objawy nasi-
lają się po podaniu aspiryny lub innych leków z grupy NLPZ. Często nadwrażliwość
Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 17 Nr 2 (2018)
189
DOŚWIADCZENIE PRZEMOCY W DZIECIŃSTWIE A ROZWÓJ CHORÓB…
na leki pojawia się nagle, po długim okresie dobrej ich tolerancji. U chorych na ast-
mę aspirynową przyjęcie nawet jednej tabletki NLPZ może prowadzić do śmier-
ci. Przebieg choroby jest przewlekły, a jej uciążliwe objawy (m.in. silne duszności,
wodnisty wyciek z nosa, obrzęk błony śluzowej nosa, świąd, łzawienie) utrzymują
się mimo starannego wystrzegania się przez chorych przyjmowania powodujących
ją leków. Co najmniej połowa pacjentów wymaga długotrwałej terapii. Według pi-
śmiennictwa astma aspirynowa jest ciągłym, ciężkim stanem zapalnym układu od-
dechowego (Niżankowska, Beztyńska-Krypel, Bohenek, Szczeklik, 1997).
Na gruncie psychologii szczególne miejsce zajmuje poszukiwanie związków ast-
my z zaburzeniami psychicznymi, zwłaszcza zespołem lęku napadowego i depresją.
Badania wykazują, że oba te zaburzenia psychiczne występują od dwóch do sześciu
razy częściej u chorych na astmę niż w populacji ogólnej. Możliwe, że sama specy-
fika objawów choroby, z charakterystycznymi dla niej napadami ostrej duszności,
zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń lękowych i depresyjnych. Często można spo-
tkać się z hipotezą odwrotną, że obecność tych zaburzeń wtórnie zaostrza objawy
astmy. Może to wynikać z wpływu zaburzeń psychicznych na wiele różnych pozio-
mów funkcjonowania organizmu i zachowania chorych, w tym np. na nadmierną
aktywację osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej, współpracę w leczeniu
choroby somatycznej, regularność przyjmowania leków, a także ogólną jakość życia
oraz zdolność do korzystania ze wsparcia rodzinnego i społecznego (Potoczek, 2010;
Sheridan, Radmacher, 1998).
Dane z obserwacji psychologicznej pacjentki
Pacjentka zadbana i schludna. Jej makijaż był dostosowany i stonowany. Podobnie
ubiór, poza obuwiem, które zasadniczo pełniło swoją funkcję ochronną przed zim-
nem, jednak uwagę zwracała rzadko spotykana bardzo gruba podeszwa i wysoki
obcas, stanowiące ekstrawaganckie połączenie.
Pacjentka zgłosiła się w okresie jesienno-zimowym, więc zmiany łuszczycowe
były całkowicie zasłonięte przez ubranie. Spontanicznie pokazała wykwity skórne –
były to duże zmiany pokrywające znaczną część skóry brzucha, pleców i rąk.
Podczas pierwszego i kolejnych spotkań pacjentka wycofana. Sprawiająca wraże-
nie stawiania bariery emocjonalnej. Nie nawiązywała kontaktu wzrokowego. Uwagę
zwracał brak śmiechu. Tempo mowy było umiarkowane. Słuchała pytań psychologa
i do większości z nich odnosiła się otwarcie. Intensywność głosu spadała wraz z wy-
powiadaniem ważnych treści. Pacjentka mówiła cicho i powoli. Dotyczyło to relacji
w rodzinie, a także jej rozumienia problemów zaistniałych między nią a pozostałymi
190
www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin