Simić P. - Tito. Zagadka stulecia.pdf

(73207 KB) Pobierz
TITO
,,,
j
Wprowadzenie
m
dy
przyjrzeć się
temu, co
pisze
się
w
Polsce
(i
w
wielu
innych krajach)
~
o
dwudziestowiecznych losach
państwa
jugosłowiańskiego,
to
zauwa-
żymy współistnienie
dwóch
odrębnych
narracji.
Jedna z nich
za punkt
wyj-
ścia
uznaje
krwawą
i
szokującą europejską
opinię publiczną
wojnę
u
schyłku
XX
wieku.
Założenie
tak.ie
skłania
do
poszukiwań
w
rzeczywistości
przed-
wojennej, w
całej
historii Socjalistycznej
Federacyjnej Republiki
Jugosławii
przyczyn narastania
konfliktu
etnicznego,
przejawów
kryzysu
społeczno-eko­
nomicznego,
a wreszcie
braku
spójności
i
konsekwencji
w
polityce
władz
ju-
gosłowiańskich.
Tak
rozumi
aną
historię
Jugosławii
charakteryzują
tendencje
nacjonalistyczne,
którymi
w
różnym
stopniu
skażone
są
wszystkie
państwa
postjugosłowiańskie,
budujące
nową tożsamość
na negacji
porządku
komu-
nistycznego.
Inna
opowieść
o
Jugosławii
minionej
stanowi
odpowiedź
na
frustracje
i
lęki
czasów
transformacji
ustrojowej,
narastające
zagrożenia,
spowodowane
konfliktami
etnicznymi
i
religijnymi.
Tęsknota
za czasami
spokojnymi
i bez-
piecznymi, za
względnie
wysokim standardem
życia
w
komunistycznej
Jugo-
sławii
łączy
się
w
wielu wypadkach
z sentymentalnym
powrotem
do
młodo­
ści,
tworząc
szczególny
stan
umysłu, określany
mianem
jugonostalgii.
Pojęcie
to
łączy
osoby,
którym kres
Jugosławii
przyniósł
dramatyczne
przerwanie
cią­
głości
ich
życia,
z
tymi, które
nie
zetknęły się osobiście
z
j
ugosłowiańskim
komunizmem, ale
które
fascynuje
ta modna
dziś,
choć często
idealizowana
epoka.
Titowską
Jugosławię
należałoby postrzegać
jako
drugą
zrealizowaną
próbę
zjednoczenia
południowych
Słowian
w
obrębie
jednego
państwa.
Idea ta, dys-
kutowana
już
w
latach 30. XIX wieku,
doczekała
się
realizacji w warunkach
niezwykle trudnych, po
zakończeniu
I
wojny
światowej.
Grzechem
pierwo-
rodnym tego
państwa,
nazywanego
początkowo
Królestwem SHS, a od
1929
roku Królestwem
Jugosławii,
była
niemożność
ustanowienia takiej
formy
pań­
stwa
federacyjnego, która
spełniałaby
oczekiwania narodów
to
państwo
two-
rzących.
Wnosiły
one do
nowego
państwa
nie
tylko odmienne
tradycje
i
do-
świadczenia
polityczne, ale i
znaczne
zróżnicowanie
pod
względem
stopnia
rozwoju
cywilizacyjnego.
Trudno
było zrównoważyć potencjał
ekonomiczny
Chorwacji czy
Słowenii
daniną
krwi
Serbii
w
toku
wojen
bałkańskich
i
I
woj-
5
mo
-
ZAGADKA STULECIA
ny
światowej.
Te
nierównomierności,
podobnie jak i
we
własnym
państwie,
zapytania
ideę
równości
podmiotów.
Konflikt
narodowy, szczególnie
dramatyczny w relacjach chorwacko-serb-
skich,
doprowadził
do przesilenia
w
1929 roku,
kiedy
idea
państwa
federacyj-
nego
przegrała
z serbskimi
dążeniami
centralizacyjnymi.
Dziesięć
lat
później
porozumienie
serbsko-chorwackie,
dokonujące
się
kosztem innych narodów,
wytworzyło
model
dualistyczny,
który
przetrwał
praktycznie do
agresji
nie-
mieckiej
w
kwietniu 1941 roku. Terytorium
państwa
jugosłowiańskiego
zna-
lazło
się
wówczas
pod
okupacją
niemiecko-włoską,
a
w
interesie
nowych
władców
Jugosławii
leżało
rozbudzenie
uśpionych
czy
raczej przygaszonych
konfliktów etnicznych.
Wspierane przez Niemcy
Niezależne Państwo
Chor-
waclcie
i
inne
struktury
kolaboracyjne
współuczestniczyły
w
zwalczaniu
ruchu
oporu,
rozwiązując
swoje
skomplikowane
problemy
narodowościowe 1netodą
czystek
i represji.
Okruci
eństwom,
których
dopuszczały się
wojska okupacyj-
ne,
towarzyszyły okrucieństwa
walczących
przeciwko
sobie narodów jugo-
słowiańskich.
We
wspólnej
pamięci
okres
okupacji
zapisał
się
przede wszyst-
kim
bagażem wyrządzonych
krzywd
i pragnieniem zemsty.
Niemiecko-włoskie
panowanie nad
Bałkanami
dobiegło końca
w latach
1944-
1945. W wyzwalaniu tego regionu
szczególną
i
trudną
do
podważe­
nia
rolę
odegrały
ugrupowania partyzanckie,
z
których
największą siłę
sta-
nowiły
działające
od
1941 roku
Partyzanckie
Oddziały
Jugosławii .
Spośród
licznych
struktur
ruchu
oporu nie tylko
wyróżniały się liczebnością,
ale
i
w
największym
stopniu
odzwierciedlały
wieloetniczny
charakter
państwa.
Niebagatelne znaczenie dla
przyszłości
Jugosławii miał
fakt,
że
kierowni-
ctwo
polityczne armii
partyzanckiej sprawowali
działacze
Komunistycznej
Partii
Jugosławii .
Partia
ta,
działająca
od
roku 1920,
a
od 1937 pod lcierow-
nictwem Josipa
Broza-Tity,
nic
odgrywała
istotnej
roli przed
rokiem
1941.
Natomiast w czasach
okupacji
jej
program,
głoszący
ideę
samostanowienia
narodów
i
połączony
z
chwytliwym
zestawem reform
społecznych,
okazał
się
niezwykle atrakcyjny.
Jugosławi
a
naleźała
do
wyjątków
wśród
państw
koalicji antyhitlerowskiej
-
dokonała
wyzwolenia
kraju
spod
okupacji
własnymi siłami.
Wsparcie Armii
Czerwonej
w operacji wyzwalania
Belgradu
miało
wymiar
raczej
polityczny
i
propagandowy,
gdyż
nie
było
niezbędne
ze
strategicznego
punktu
widzenia.
Odzyskanie
Belgradu
rozpoczęło długą drogę
do wyzwolenia
całego
kraju,
co
nastąpiło
ostatecznie dopiero
15
maja
1945
roku,
kiedy
skapitulowały
od-
działy
niemieckie.
Dowódcy
zwycięskiej
armii
partyzanckiej
zgodzili
się
co
prawda
na
współpracę polityczną
z
rządem
na emigracji
(uosabiającym ciągłość
władzy
państwa jugosłowiańskiego),
ale od
początku tę
współpracę
traktowali
jako
żyjących
już wcześniej
Serbów,
stawiały
od razu
pod
znakiem
doświadczenia
6
Wprowadzenie
taktyczne, nie
mające trwałego
charakteru. Deklarowana
współ­
praca z dawnymi elitami politycznymi
stała się
jedynie
fasadą
dla
działań
nowych
władz,
które bez
skrupułów
przejmowały pełnię władzy
nad krajem.
Zwycięstwo
w wojnie partyzanckiej
zapewniło
ludziom Tity
zbyt
duży kapitał
społecznego
zaufania,
by musieli
się obawiać
jakiejkolwiek opozycji.
Wraże­
nie
pełnego
poparcia
społecznego pogłębiał
fakt,
że
otoczenie Tity
stanowiło
społeczność wieloetniczną-
byli tam Serbowie, Chorwaci Czarnogórcy,
Sło­
weńcy,
a i
sam Tito
pochodził
z rodziny mieszanej,
chorwacko-słoweńskiej.
Zanim
doszło
do pierwszych wyborów,
funkcję
parlamentu tymczasowe-
go
spełniał powołany
w
1942
roku przez partyzantów organ administracyj-
ny o nazwie
„Antyfaszystowska
Rada Wyzwolenia Narodowego" (AVNOJ).
To
właśnie
AVNOJ
w listopadzie
1945 roku
zatwierdziła decyzję
o nowym
kształcie
państwa
jugosłowiańskiego,
które
miało się stać federacją sześciu
jednostek administracyjnych: Serbii, Chorwacji,
Słowenii, Bośni-Hercegowi­
ny, Czarnogóry i Macedonii. Nowy
kształt państwa został
podyktowany oba-
wami przed
dominacją serbską, kojarzoną
z Królestwem
Jugosławii.
Z dru-
giej strony, obawa przed
rozczarowaniem
i
frustracją
Serbii
skłoniła
nowe
władze
do
włączenia
w jej
obręb
dwóch
okręgów
autonomicznych: Wojwodi-
ny i Kosowa. Status tych ziem, na których liczne
były społeczności węgierska
i serbska,
miały
w znacznej mierze
określać władze
serbskie w Belgradzie.
Ambicje i aspiracje poUtyczne
władz
w Belgradzie
stanowiły poważne
wyzwanie dla
kierownictwa
radzieckiego na KremJu,
konsekwentnie
dążące­
go do
sprawowania
kontroli nad
innymi
partiami
komunistycznymi,
a szerzej
-
do budowy, na bazie wspólnej ideologii, radzieckiej strefy
wpływów.
Przy-
wódcy
państwa jugosłowiańskiego, dysponujący
w 1945 roku
doświadczoną
w
walkach,
liczącą
ponad 800
tysięcy
żołnierzy armią,
mieli
przesłanki
po
te-
mu, aby
określać
własną
pozycję wśród państw
Europy
Południowo-Wschod­
niej jako
szczególną.
Ale
prowadząc samodzielną politykę
wobec
Bułgarii
i
Albanii, dodatkowo narazili
się
przywódcom z Kremla. W czerwcu
1948
ro-
ku
Jugosławię
usunięto
z
bloku
państw
komunistycznych, a identyfikowane
z
przywódcą Jugosławii pojęcie
„titoizm"
stało
się
synonimem zdrady
i
od-
stępstwa
od prawdziwych idei komunizmu.
Kilkuletni stan
napięcia
w relacjach Moskwa-Belgrad
groził przekształce­
niem
się
w
otwarty konflikt.
Jeśli
nie
zrealizowano
planu agresji na
Jugosła­
wię
(w
formie „udzielenia bratniej pomocy" uciskanemu przez
Titę
narodowi
jugosłowiańskiemu),
to
głównie
dlatego,
że
wojna
koreańska
(1950-1953)
zepchnęła sprawę Jugosławii
na
plan dalszy. W 1953 roku,
już
po
śmierci
Józefa Stalina, to Kreml
zaproponował
Belgradowi uregulowanie
wzajem-
nych
relacjj.
Ukoronowaniem procesu pojednania
stała się
wizyta nowego
przywódcy ZSRR, Nikity Chruszczowa, w Belgradzie
(maj-czerwiec
1955).
Uzgodniona
wówczas
wspólna deklaracja
zawierała
przełomowe sformuło-
ustępstwo
7
TITO - ZAGADKA STULECJA
wanie o uznaniu
„różnych
dróg budowy socjalizmu", w tym
także akceptację
tych cech politycznych
i
gospodarczych
Jugosławii,
które
odróżniały ją
od
innych
państw
bloku radzieckiego.
Ukształtowaniu
jugosłowiańskiej
drogi do
socjalizmu
sprzyj
ała
krytyka
systemu
radzieckiego,
którą
od strony
teoretycznej
podjęto
w
Jugosławii
pod
koniec
lat 40.
Analiza marksjzmu
skłaniała
do stwierdzenia,
że
ustrój radziecki
stanowi
wypaczenie idei Marksa,
zmierzaj ące
w kierunku nadmiernej centra-
lizacji
i
nadmiernej biurokracji. System
jugosłowiański miał być
z
założenia
drogą
pośrednią
-
między
kapitalizmem
a socjalizmem
w
wersji
radzieckiej
-
i
opierać
się
na trzech
filarach:
idei federacji,
otwarciu
na Zachód oraz na
specyficznej
formie
zarządzania,
którą wyrażała
idea
samorządności
(samo-
upravljanje).
W
1950 roku parlament
jugosłowiański
uchwalił ustawę
o
zarzą­
dzaniu
przedsiębiorstwami państwowymi
i
instytucjami gospodarczymi przez
rady
robotnicze,
wyłaniane
w
wyborach
przez
załogę.
W praktyce
możliwości
działania
rad znacznie
ograniczono
-
na rzecz
dyrekcji i organizacji
partyjnej.
Z czasem idea
samoupravljanje
została
uznana
za sprawdzony
element
za-
rządzania
i przeniesiona
na
poziom
władz
lokalnych, które
miały
stopniowo
przejmować
coraz
więcej
kompetencji
zastrzeżonych
dotąd
dla
władz
central-
nych. Porzuceniem
wzorca
radzieckiego
był także
odwrót
od kolektywizacji
wsi,
którą
realizowano
w pierwszych
latach powojennych.
Od
1953
roku
rol-
nicy mogli
opuszczać
spółdzielnje
produkcyjne,
zabierając
grunty poprzednio
wniesione
do
wspólnego
majątku.
Katastrofie
ekonomicznej
Jugosławii,
która
w 1949
została
pozbawiona
możliwości współpracy
z
krajami bloku
radzie-
ckiego w
ramach RWPG,
zapobiegła
pomoc
gospodarcza
państw
zachodnich,
której
wartość
w
latach 50.
przekroczyła
2
mld
dolarów.
Samoupravljanje
nie
zapobiegła
tworzeniu
się
znanej
z innych
państw
komunistycznej grupy
dystroficznej,
jaką
stanowiła
nomenklatura partyjna.
Partia,
która od 1952 roku
nosiła nazwę
,,Związek
Komunistów
Jugosławii'',
przyjęła
na siebie przede
wszystkim
obowiązek
politycznej edukacji
społe­
czeństwa,
a nie
sprawowanja
realnej
władzy.
Zmiany w konstytucji, w 1963
roku
przyniosły zmianę
nazwy
państwa,
które
odtąd nosiło nazwę
„Socjali-
,
styczna
Federacyjna
Republika
Jugosławii".
Idea
jednej i niepodzielnej Ju-
gosławii
doznała
znaczącego
uszczerbku, co
było
efektem
nacisku
lokalnych
struktur
władzy, przywiązanych
w
większym
stopniu
do
tożsamości
lokal-
nej
niż
jugosłowiańskiej.
Zmiany
szły
jednak
znacznie
dalej i
zmierzały
do
podważenia pełnej
kontroli
państwa
nad
gospodarką Jugosławii. Znacząco
wzrosły
inwestycje, rozbudowie
uległa
infrastruktura, ale
jednocześnie
coraz
większe
zagrożenie
społeczne stanowiło
rosnące
bezrobocie.
Od
połowy
lat
60.
zaczęto
znosić
ograniczenia wyjazdów obywateli
Jugosławii
za
granicę
i
szukania
tam
przez nich pracy. Znaczna
część
z nich
osiedliła się
na
stałe
w Europie
Zachodniej.
Z
początkiem
lat 70. liczba
Jugosłowian pracujących
8

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin