S. Sroka - Rola Ścibora ze Ściborzyc w stosunkach polsko-węgierskich w latach 1409–1412.pdf

(169 KB) Pobierz

Stanisław A. Sroka (UJ Kraków)

Rola Ścibora ze Ściborzyc

w stosunkach polsko-węgierskich w latach 1409–1412

Pochodzący z Kujaw Ścibor ze Ściborzyc, jeden z najpotężniejszych magnatów

na Węgrzech za czasów Zygmunta Luksemburskiego, doczekał się w ostatnim czasie

obszernej monografii pióra słowackiej badaczki Danieli Dvořákovej. Jej książka uka-

zała się zarówno w języku słowackim, jak i węgierskim

. W niniejszym szkicu chciał-

bym przedstawić jedynie niewielki fragment z bogatego żywota polskiego rycerza,

a mianowicie nakreślić rolę Ścibora w stosunkach polsko-węgierskich w okresie wojny

Polski z Zakonem Krzyżackim, czyli w latach 1409–1411, do momentu zawarcia po-

koju polsko-węgierskiego w roku 1412. Zanim przejdę do zasadniczego wątku moich

rozważań warto w kilku zdaniach przypomnieć wcześniejsze losy Ścibora ze Ściborzyc,

wychodząc z założenia, że nie jest to wiedza powszechnie znana.

Trudno dokładnie określić datę przybycia Ścibora na Węgry. Jeśli prawdą jest prze-

kazana przez Szymona Starowolskiego informacja o udziale Ścibora w służbie króla

Ludwika w wojnach przeciwko Wenecji i Bułgarii, to czas zjawienia się Kujawianina

na Węgrzech moglibyśmy określić na połowę lat siedemdziesiątych XIV wieku

. Wojna

z Wenecją trwała bowiem w latach 1377–1381 i zakończyła się pokojem w Turynie, zaś

zmagania z Bułgarią o okręg widyński toczyły się od lat sześćdziesiątych

. Liczyłby wów-

czas Ścibor niecałe 20 lat. Bliższych szczegółów o pobycie Ścibora na Węgrzech w czasach

Ludwika Andegaweńskiego nie znamy. Musiał jednak przebywać blisko dworu królew-

skiego, skoro późniejsze nadania na jego rzecz wspominają wieloletnie służby dla dworu.

Śmierć Ludwika Wielkiego w 1382 roku wywołała długotrwałą walkę o tron wę-

gierski. Ścibor ze Ściborzyc odebrał sporą rolę w oswobodzeniu królowej Marii, o czym

wspomina z wdzięcznością król Zygmunt Luksemburski, obsypując Ścibora wieloma

D. Dvořáková,

Rytier a jeho kráľ. Stibor zo Stiboric a �½igmund Luxembursk�½. Sonda do života stredovekého uhorského šlachtica,

s osobitn�½m zreteľom na územie Slovenska,

Bratislava 2003; Taż,

A lovag és királya. Stiborici Stibor és Luxemburgi Zsigmond,

Pozsony 2009. Tekst niniejszy oparty jest głównie na moich wcześniejszych pracach: S. A. Sroka, Ścibor ze Ściborzyc. Rys

biograficzny, [w:]

Polska i jej sąsiedzi w późnym średniowieczu,

red. K. Ożóg, S. Szczur, Kraków 2000, s. 139–158; Tegoż,

Polacy na Węgrzech za panowania Zygmunta Luksemburskiego 1387–1437,

Kraków 2001, s. 73–115; Tegoż,

Wojska węgier-

skie u granic Polski w 1410 roku,

„Studia Historyczne”

, t. 53, 2010, z. 3, s. 335–345. Ukazał się także w języku węgierskim:

S. A. Sroka,

Stiborici Stibor szerepe a lengyel-magyar kapcsolatokban az 1409–1412-es években,

„Kuny Domokos Múzeum

Közleményei” 20, Tata 2014, s. 185–191.

S. Starovolsci,

Sarmatiae bellatores,

Wratislaviae 1755, s. 59.

Gy. Kristó,

Az Anjou-kor háborúi,

Budapest 1988, s. 170–175.

~ 69 ~

NOWE STUDIA GRUNWALDZKIE – TOM II

nadaniami. W 1388 roku otrzymał Ścibor od króla dwa duże nadania dóbr majątko-

wych (kilkanaście wsi leżących w komitatach pożońskim i nitrzańskim oraz zamek

Bolondóc [Beckov] w komitacie trenczyńskim)

. Bolondóc stał się siedzibą rodową Ści-

borzyców na Węgrzech. W roku następnym do Ściborowej domeny Zygmunt Luksem-

burski dodał zamek Ugrócz w komitacie nitrzańskim wraz z 24 przyległymi wsiami oraz

obdarzył godnością żupana pożońskiego

. W generalnym potwierdzeniu wszystkich

dotychczasowych nadań poczynionych na rzecz Ścibora, wydanym przez Zygmunta

Luksemburskiego w 1397 roku, dowiadujemy się również o innych zasługach Ścibora

na rzecz królestwa węgierskiego, oprócz uwolnienia z więzienia królowej Marii. Chodzi

o odparcie najazdu wojsk austriackich, do którego doszło około 1390 roku

. W 1390

roku Ścibor ze Ściborzyc otrzymał od króla Zygmunta Luksemburskiego kolejne na-

dania. Tym razem była to posiadłość Vigvár leżąca w komitacie nitrzańskim i Torbágy

położona w komitacie Fejér

. W 1394 roku Ścibor otrzymał kolejne żupaństwo, tym

razem w Trenczynie

. Również w 1394 roku król nadał Ściborowi aż 5 nowych zamków,

uzasadniając to zasługami obdarowanego w walkach przeciwko Turkom trzy lata wcze-

śniej. Były to: Jókő i Berencs położone w komitacie nitrzańskim oraz Detrekő, Korlátkő

i Éleskő położone w komitacie pożońskim

. Zgromadzony w przeciągu zaledwie kilku

lat majątek Ścibora liczył kilkanaście zamków wraz z przylegającymi do nich wsiami.

Był to już potężny kompleks dóbr stawiający Kujawianina w rzędzie najbogatszych pa-

nów królestwa. W 1395 roku Ścibor ze Ściborzyc objął jeden z najważniejszych urzę-

dów węgierskich, wojewody Siedmiogrodu

Obejmując stanowisko wojewody siedmiogrodzkiego należał Ścibor do najpotęż-

niejszych magnatów w Królestwie Węgierskim. Potwierdza tę opinię korespondencja

wysłańca księcia Mantui Franciszka Gonzagi, Pawła de Armaninis, który na przełomie

listopada i grudnia 1395 roku przebywał na dworze budzińskim. W swoich listach uwa-

ża Ścibora, obok arcybiskupa ostrzyhomskiego Jana Kanizsaya i biskupa Zagrzebia Jana

z Szepes, za najbardziej wpływową osobę na Węgrzech w tym czasie

. Obfite nadania

na jego rzecz poczynione przez Zygmunta Luksemburskiego związały Ścibora z osobą

władcy. Już niebawem król przekonał się, że zainwestował we właściwą osobę, na której

mógł polegać nawet w najbardziej dramatycznych sytuacjach.

G. Wenzel,

Stibor vajda. Életrajzi tanulmány,

Budapest 1874 (Értekezések a történeti tudományok köréől, IV/2), nr 2,

17, 18;

Zsigmondkori Oklevéltár,

t. I, ed. E. Mályusz, Budapest 1951 (dalej cyt. ZsO), nr 389.

G. Wenzel,

Stibor vajda,

nr 10–12; ZsO, t. I, nr 1105–1106.

G. Wenzel,

Stibor vajda,

nr 65.

G. Wenzel,

Stibor vajda,

nr 13–16; ZsO, t. I, nr 1529, 1456.

P. Engel,

Magyarország világi archontológiája 1301–1457, t. I,

Budapest 1996, s. 212.

G. Wenzel,

Stibor vajda,

nr 34–52; ZsO, t. I, nr 3440–3445, 3449–3451, 3961–3962;

Codex diplomaticus Hungariae ecclesia-

sticus ac civilis,

ed. G. Fejér (dalej cyt. Fejér), t. X/3, Budae 1838, s. 144–147.

ZsO, t. I, nr 4109.

G. Wenzel,

Stibor vajda,

s. 14–15: „dominus Stiborius, qui est inter ceteros ex maioribus baronibus regni magnus, et dilec-

tus a rege”; ZsO, t. I, nr 4167;

A Magyar Tudományos Akadémia történelmi bizottságának oklevélmásolatai,

ed. L. Óváry, t. I,

Budapest 1890, nr 58; L. Thallóczy,

Mantovai követjárás Budán 1395,

Budapest 1905 (Értekezések a történelmi tudomá-

nyok köréből, 20/4), s. 44–45; E. Mályusz,

Zsigmond király uralma Magyarországon,

Budapest 1984, s. 166, przyp. 12; D.

Dvořáková,

Rytier a jeho kráľ,

s. 56.

~ 70 ~

Po tym wstępie przechodzę już bezpośrednio do omówienia wydarzeń z lat

1409–1412. W lutym 1409 roku Ścibor został wysłany przez Zygmunta Luksembur-

skiego z misją na dwór krakowski. Towarzyszył mu były żupan Szeklerów Piotr Perényi

oraz grupa rycerzy. Cel tego poselstwa, aczkolwiek dobrze poświadczonego w zacho-

wanym materiale źródłowym

, nie jest bliżej znany. Być może król Węgier podjął pró-

bę załagodzenia nabrzmiałych w tym czasie stosunków polsko-krzyżackich, ale misja

mogła mieć też charakter gospodarczy, na co wskazuje zapiska w rachunkach miasta

Krakowa: „Item cursori ad Stiborium cum littera in causa mercatorum”

W okresie wojny polsko-krzyżackiej, zatem w latach 1409–1411, pozostający

na usługach Zygmunta Luksemburskiego polscy rycerze stanęli przez trudnym wybo-

rem

. W odróżnieniu od swoich krewniaków Ścibor ze Ściborzyc prawdopodobnie nie

miał większych wątpliwości. Wierna służba Zygmuntowi już od ponad 20 lat, dzięki

której doszedł do najwyższych godności i pozycji majątkowej w państwie św. Stefana,

utwierdziła go w przekonaniu opowiedzenia się po stronie władcy węgierskiego, zatem

po stronie krzyżackiej, w nadchodzącym konflikcie. Zygmunt wyznaczył mu nadto

ważną rolę w zbliżającej się wojnie.

Dokumentem wydanym w Budzie 20 grudnia 1409 roku obiecał Zygmunt Luk-

semburski Zakonowi Krzyżackiemu pomoc na wypadek wojny z Polską. Długosz oraz

kronika Eberharda von Windecke twierdzą, że stało się tak za obietnicę zapłaty przez

Krzyżaków kwoty 40 tysięcy florenów

. Po odrzuceniu przez Polskę niekorzystnego

wyroku króla czeskiego Wacława IV wydanego 15 lutego 1410 roku, Zygmunt Luk-

semburski postanowił podjąć pokojowe działania w konflikcie polsko-krzyżackim i za-

proponował Władysławowi Jagielle osobiste spotkanie. Dzięki pośrednictwu hrabie-

go cylejskiego Hermana, krewnego drugiej żony Władysława Jagiełły, Anny, ustalono,

że do spotkania dojdzie w Kieżmarku na Spiszu. Król węgierski, w towarzystwie arcy-

biskupa ostrzyhomskiego i kanclerza Królestwa Jana Kanizsaya oraz palatyna Mikołaja

Gary zjawił się tam już 9 kwietnia 1410 roku

. Na rokowania z węgierskim monarchą

przybył jednakże Witold, natomiast Jagiełło zatrzymał się w Nowym Sączu i czekał

na wynik rozmów. Podczas pobytu Witolda w Kieżmarku wybuchł w mieście pożar,

a mieszczanie chcieli księcia litewskiego zabić, przed czym uchronił go Zygmunt

ZsO, t. II/2, nr 6603, 6590: „semetipsum ad profiscendum cum viro magnifico Styborio alias wayuoda Transsilvanensi in

ambasiatis regiis versus Poloniam promptuare opportet; G. Wenzel,

Stibor vajda,

nr 87.

Najstarsze księgi i rachunki miasta Krakowa od r. 1300 do 1400,

wyd. F. Piekosiński, J. Szujski, Kraków 1878, s. 285.

A. Gąsiorowski,

Zygmunt Luksemburski i Sędziwój z Szubina czyli o węgierskich apanażach rodziny Ścibora ze Ściborza,

[w:]

Cracovia, Polonia, Europa. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę

urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej,

red. W. Bukowski et alios, Kraków 1995, s. 498.

Kodeks dyplomatyczny Litwy,

wyd. E. Raczyński, Wrocław 1845, nr 13;

Joannis Dlugossii Annales seu cronicae,

lib. 10 et 11,

Varsaviae 1997, s. 54–55;

Eberhart Windeckes Denkwürdigkeiten zur Geschichte des Zeitalters Kaiser Sigmunds,

ed. W. Alt-

mann, Berlin 1893, s. 17; Z. Nowak,

Polityka północna Zygmunta Luksemburskiego do roku 1411,

Toruń 1964, s. 97.

Itinerar König und Kaiser Sigismunds von Luxemburg 1368–1437,

unter Mitarbeit von T. Kees, U. Nieß, P. Roscheck, hrsg.

von J. K. Hoensch, Warendorf 1995 (Studien zu den Luxemburgen und ihrer Zeit, Bd 6), s. 83; P. Engel, C. N. Tóth,

Itine-

raria regum et reginarum Hungariae (1382–1438),

Budapest 2005, s. 91.

Joannis Dlugossii Annales seu cronicae,

lib. 10 et 11, s. 55; J. Bartl,

Politicko-spoločenské pomery na Slovensku na prelome 14.

a 15. stor. a vláda Zigmunda Luxemburského,

„Zborník Filozofickej Fakulty Univerzity Komenského, Historica” 24–25,

1973–1974, s. 79; Z. Nowak,

Polityka północna,

s. 98–99; A. Nadolski,

Grunwald,

Warszawa 1993, s. 27.

~ 71 ~

NOWE STUDIA GRUNWALDZKIE – TOM II

Dalsze pertraktacje pokojowe, tym razem z wielkim mistrzem, miał prowadził Zyg-

munt, który jednakże nie zdecydował się pojechać osobiście do Prus tylko wysłał tam

swoich posłów w osobach Ścibora ze Ściborzyc, palatyna Mikołaja Gary oraz pocho-

dzącego ze Śląska rycerza Krzysztofa Gersdorfa. Poselstwo miało do dyspozycji or-

szak złożony z 200 jeźdźców

. Po spotkaniu z wielkim mistrzem około 20 czerwca,

wysłańcy udali się do obozu króla polskiego w Wolborzu, dokąd przybyli 26 czerwca.

Władysław Jagiełło przyjął przedstawioną mu propozycję prolongaty rozejmu (upływał

24 czerwca) o 10 dni, tj. do 4 lipca. Dalsze pertraktacje z Jagiełłą posłowie Zygmunta

prowadzili 5 i 6 lipca w obozie pod Jeżowem. Król polski zażądał zwrotu zagarniętej

przez Krzyżaków w 1409 roku ziemi dobrzyńskiej oraz oddania Żmudzi Litwie. Wa-

runki króla polskiego zostały przez wielkiego mistrza odrzucone. Po nieudanych roko-

waniach posłowie Zygmunta Luksemburskiego 12 lipca w Wysokiej pod Działdowem

doręczyli Jagielle przez swojego posłańca Frycza Reptkę wypowiedzenie wojny Polsce

przez króla węgierskiego

. Dokument Zygmunta, wystawiony w Budzie, zaopatrzony

był w datę 21 czerwca

. Skłoniło to badaczy do wysunięcia prawdopodobnej hipote-

zy, że akt ten posłowie Zygmunta posiadali ze sobą już w momencie wyjazdu do Prus.

Cała ich pokojowa mediacja miała zatem na celu odwleczenie w czasie zbliżającej się

wojny

Najtrudniejsze chwile wielkiej wojny, tj. bitwę pod Grunwaldem, spędził Ścibor

wraz z palatynem Mikołajem Garą na zamku malborskim

. Posłowie węgierscy opu-

ścili Prusy po 18 lipca udając się na Węgry, dokąd przybyli około 8 sierpnia

. Sporządzi-

li wówczas memoriał z opisem bitwy grunwaldzkiej, który Zakon kolportował później

na terenie Niemiec. Przede wszystkim czekało jednak na Ścibora królewskie polecenie

dokonania najazdu na południowe ziemie Polski. Miało to stanowić wypełnienie wa-

runków krzyżacko-węgierskiego przymierza z grudnia 1409 roku.

Przebieg akcji zbrojnej Ścibora zawiera kronika Długosza. Według polskiego dzie-

jopisa południowej granicy Polski przed spodziewaną węgierską dywersją broniło

od wiosny rycerstwo pod wodzą kasztelana lubelskiego Jana ze Szczekocin. Atak Ści-

bora w sile 12 chorągwi nastąpił w chwili, kiedy zmęczeni czuwaniem rycerze polscy

rozjechali się do domów. W wyniku napadu Węgrów doszło do zniszczenia Starego

Sącza oraz przedmieść Nowego Sącza. Po ponownej koncentracji wojska polskie pod-

jęły pościg za wycofującymi się wojskami węgierskimi i w krwawym boju stoczonym

Cronica conflictus Wladislai regis Poloniae cum Cruciferis anno Christi 1410,

wyd. Z. Celichowski, Poznań 1911, s. 16;

Joannis

Dlugossii Annales seu cronicae,

lib. 10 et 11, s. 59; Z. Nowak,

Polityka północna,

s. 100; A. Nadolski,

Grunwald,

s. 28; J. Jóźwiak,

K. Kwiatkowski, A. Szweda, S. Szybkowski,

Wojna Polski i Litwy z zakonem krzyżackim w latach 1409–1411,

Malbork 2000,

s. 201 n.

Joannis Dlugossii Annales seu cronicae,

lib. 10 et 11, s. 61.

Codex diplomaticus Prussicus, t. III,

wyd. J. Voigt, Königsberg 1848, s. 402.

Z. Nowak:

Polityka północna,

s. 101.

D. Dvořáková,

Rytier a jeho kráľ,

s. 286.

Z. Nowak:

Polityka północna,

s. 103–104.

~ 72 ~

ARtyKuły i RozpRAwy

pod Bardiowem odniosły nad nimi zwycięstwo

. D. Dvořáková zwróciła uwagę, że król

Zygmunt Luksemburski przygotowywał się do wojny z Polską już od początku sierpnia

1410 r., kiedy to oznajmił 24 miastom na Spiszu oraz miastom leżącym w Szaryszu,

m.in. Bardiowowi, że upoważnił Szymona z Rozgony, Piotra i Emeryka Perényich oraz

Jana z Pelsőc, aby w celu obrony granicy z Polską mogli swobodnie czerpać z dóbr tych

miast

. Słowacka badaczka opowiada się za wtargnięciem węgierskiego wojska w gra-

nice Polski na przełomie września i października 1410 r. Cała ekspedycja miała trwać

zaledwie miesiąc czasu. Szkody wojenne były poczynione po obydwu stronach, o czym

świadczą zachowane dokumenty. W przywileju Zygmunta Luksemburskiego wysta-

wionym dla Piotra Perényiego jest mowa o tym, że obrócił on w popiół przedmieścia

Sącza i okoliczne wsie

. Natomiast w przywileju Władysława Jagiełły wystawionym

w 1414 r. dla Starej Lubowli jest wspomniane zniszczenie tego miasta w trakcie ostat-

niej wojny. Król uwolnił wtedy mieszkańców Lubowli od połowy cła w ziemi krakow-

skiej oraz pozwolił na pobór soli z żup bocheńskich w cenie 4 szerokich groszy praskich

za jeden cetnar

. Relacje te potwierdzają jedynie wiarygodność danych przekazanych

przez Jana Długosza.

Równie interesujące jest sprawdzenie wiarygodności polskiego dziejopisa w zakresie

informacji o podanej przez niego wielkości wojska węgierskiego (12 chorągwi), które

uderzyło na południowe ziemie Polski. Nieoczekiwanie tę liczbę wojska potwierdza

niedatowany dokument z Węgierskiego Archiwum Krajowego w Budapeszcie (Magyar

Országos Levéltár), znajdujący się w archiwum rodziny Forgács

. Jest to dwumiesięcz-

ny wykaz żołdu wojska węgierskiego, które stacjonowało na granicy z Polską. Do tego

spisu dołączony też został wykaz miejsc, w których rycerze mieli stacjonować. Całe

wojsko liczyło 1100 kopii, zatem prawie tyle ile podał Długosz. Ostatnio nową edycję

tego jakże ważnego dokumentu przygotował Norbert C. Tóth

Norbert C. Tóth datuje sporządzenie wykazu wojska na wrzesień-październik

1410 r. Zdaniem tego badacza wojska węgierskie miały stacjonować na granicy z Polską

przez listopad i grudzień z możliwością przedłużenia na trzeci miesiąc, czyli styczeń

1411 r.

Spis wyraźnie stwierdza, że jest to wykaz rycerzy rozlokowanych

pro custodia

regni,

albowiem Węgrzy pod koniec roku 1410 i na początku 1411 bali się ataku wojsk

polskich na swój kraj. 18 stycznia 1411 król Zygmunt w liście do Mikołaja Kállai ostrze-

ga go, że król Polski wraz z księciem Witoldem zamierzają zaatakować Węgry z wielkim

Joannis Dlugossii Annales seu cronicae,

lib. 10 et 11, s. 169–170; Z. Nowak:

Polityka północna,

s. 112; W. Bukowski,

Jan Wałach

z Chmielnika. Z dziejów kariery rycerskiej w Polsce w czasach Władysława Jagiełły,

[w:]

Venerabiles, nobiles et honesti. Studia

z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej,

Toruń 1997, s. 146; J. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, A. Szweda, S. Szybkowski,

Wojna Polski i Litwy,

s. 656–665.

D. Dvořáková,

Rytier a jeho kráľ,

s. 287.

Ibidem, s. 288.

Dokumenty polskie z archiwów dawnego Królestwa Węgier,

wyd. S. A. Sroka, t. I, Kraków 1998, nr 42.

Budapest, Magyar Nemzeti Levéltár, DL 71399 (dostępny także na stronie internetowej www.mnl.hu).

C. N. Tóth,

Az 1395. évi lengyel betörés. A lengyel-magyar kapcsolatok egy epizódja,

[w:]

Honoris causa. Tanulmányok Engel Pál

tiszteletére,

red. T. Neumann, Gy. Rácz, Budapest-Piliscsaba 2009, s. 480–484. Przedrukowałem ten dokument w artykule:

S. A. Sroka,

Wojska węgierskie,

s. 335–345.

C. N. Tóth,

Az 1395. évi lengyel betörés,

s. 465–466.

~ 73 ~

Plik z chomika:

moroshimo

S. Sroka - Rola Ścibora ze Ściborzyc w stosunkach polsko-węgierskich w latach 1409–1412.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: