Zydzi.pdf

(189 KB) Pobierz
WZROST PAŃSTWA
POLSKIEGO W XV I-XVI W.
POLSKA NA PRZEŁO M IE
WIEKÓW ŚREDNICH I NOWYCH
NAPISAŁ ADAM SZELĄGOWSKI DR. FIL.
DOCENT WSZECHNICY LWOWSKIEJ
LW ÓW -NAKŁADEM KSIĘGARNI POLSKIEJ B. POŁONIECKIEGO
WARSZAWA — KSIĘGARNIA POD FIRMĄ E. WENDE I SPÓŁKA
1904
ŻYDZI W POLSCE.
§. 131.
Żydzi w Polsce.
Polska, mieszcząca w sobie
tyle różnorodnych żywiołów etnicznych i narodowych,
przyjęła również i żywioł żydowski, najbardziej znie­
nawidzony i pogardzany w całej Europie.
Początki żydów w Polsce są tak dawne, jak d a ­
wną jest tradycya ich istnienia w Europie. Dowodzi­
łoby to, że żydzi przybyli do Europy ze Wschodu,
choć z drugiej strony, język ich, będący zepsutym ję­
zykiem szwabskim w. V III. wskazuje na przeważny
napływ ich z Zachodu, najpewniej w w. X I. i X II.,
kiedy prześladowano ich na zachodzie Europy w cza­
sie wypraw krzyżowych. Jeszcze z czasów przedhi­
storycznych przechowały się wzmianki o żydach, tru-
dnięcych się handlem niewolników w Polsce.
W w. X III. żydzi otrzymali od Bolesława Wsty­
dliwego przywilej z r. 1264, który zabezpieczył ich
autonomię. Łączyli się oni w gminy, czyli zgromadze­
nia wokoło synagogi, albo szkoły. Miejsce ich pobytu
zwało się okopiskiem i nie wolno im było granic swych
siedzib przekraczać.
W wiekach średnich, gdy Kościół zapatrywał się na
pieniądz, jako na coś nieproduktywnego, i zabraniał od
pożyczek pobierać wszelkich odsetek, żydzi byli pra­
wie jedyni, którzy trudnili się handlem pieniężnym.
Było to źródło ich zysku, ale zarazem powód niena­
wiści i pogardy względem nich u wszystkich innych
warstw ludności. Statuty królewskie zabraniały żydom
pożyczać pieniądze inaczej, jak na zastaw.
Prócz tego trudnili się żydzi dzierżawą ceł, myt,
nieraz nawet żup solnych i wsi, pod fałszywymi tytu­
łami własności.
Kazimierz W. otaczał opieką żydów. W w. X IV .
i XV. sprawy żydowskie były rządzone przez urzęd­
224
UKŁAD ETNOGRAFICZNY.
ników królewskich, wojewodów, wraz ze starszyzną
żydowską w synagodze. Zresztą żydzi przeważnie byli
biedni i ciemni, a nadto pogardzani u ogółu chrze­
ścijan.
Pod koniec wieku XV. prześladowanie żydów na
Zachodzie sprowadziło nowy ich napływ do Polski.
Na wiek X V I. i następne przypada rozkwit ich nauk,
zamożności, a nawet organizacyi politycznej w Polsce,
która, opierając się z jednej strony na nauce talmudy-
cznej i zupełnej odrębności od chrześcian, z drugiej
na wzorach współczesnych polskich, doprowadziła do
zupełnej niezależności ich w Polsce. Żydzi mieli nawet
swoje sejmiki i zjazdy generalne, osobno dla ziem Ko­
rony (Mało- i Wielkopolski, Rusi Czerwonej z Podolem,
W ołynia i Ukrainy), osobno zaś dla Litwy.
Żydzi płacili specyalny podatek na rzecz skarbu,
t. zw. pogłówne (od każdej głowy). Opieka królów nad
żydami kierowała się jedynie względami natury fiskalnej.
W r. 1514 Zygmunt Stary ustanowił seniorem gene­
ralnym wszystkich żydów w Polsce, niejakiego Abra­
hama, rodem z Czech, w zamiarze prawidłowego i szy­
bkiego ściągania podatków. Od niego więc odtąd za­
leżało mianowanie rabinów, i t. p.
Ale porządek ten niedługo się utrzymał. Sprzeci­
wili mu się sami żydzi, którzy z łatwo zrozumiałych
powodów, pragnęli większej samoistności swych gmin
od wpływu królewskiego. Zygmunt August zezwolił
w r. 1551 żydom wielkopolskim, a w r. 1569 żydom
lwowskim, samym obierać sobie rabina — a wkrótce
pozyskały to prawo i inne miasta. Tak więc gminy ży­
dowskie były niezależne pod względem religijnym od
władzy królewskiej.
Pod względem prawnym żydzi podlegali prze­
pisom i sądownictwu wojewodów, ale ci ostatni
mieli przepisaną sobie, instrukcyę, jak mają postępo-
KOZACZYZNA.
2l 5
2
wać z żydami, ażeby nie dopuszczać się na nich ża­
dnych nadużyć i gwałtów, n. p. nie wolno było więzić
żyda, jeżeli on stawiał poręczycieli i t. p.
W prawdzie konstytucye ścieśniały bardzo zakres
swobód żydowskich, ci ostatni umieli jednak obcho­
dzić je, zwłaszcza w zakresie handlu.
W drugiej połowie wieku XVI. i na początku
wieku XVII. żydzi są na U krainie nietylko dzierżaw­
cami karczem, myt, ceł, ale nawet i wsi.
Zamożność ich jest tak znaczna, iż same zjazdy
(sejmiki) żydowskie usiłują powściągać zbytek wśród
współwyznawców, zakazują używ ania pewnych ozdób,
szat kosztownych, i t. p. Polska staje się dla żydowstwa
całej E uropy środowiskiem i rozsadnikiem ruchu nauko­
wego talmudycznego. W większych miastach, w Wilnie,
Krakowie, Lwowie, Poznaniu, Przemyślu, zakładają się
akademie żydowskie, do których zjeżdżają po naukę
żydzi z Niemiec i Włoch.
Żydzi nietylko utrzym ali swą odrębność organi-
nizacyjną, ale nawet poczynili postępy umysłowe i han­
dlowe w Polsce.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin