Suszarnictwo i przetwórstwo ziół.pdf

(787 KB) Pobierz
Skrypt przeznaczony jest dla studentów i absolwentów Wydziału
Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu specjalności Rośliny Lecznicze.
1
Wstęp................................................................................................................ 4
CZĘŚĆ I ........................................................................................................... 7
Suszarnictwo zielarskie .................................................................................... 7
1. Cele suszenia ziół ..................................................................................... 8
2. Fizyczne warunki suszenia ..................................................................... 10
Wprowadzenie ........................................................................................ 10
Woda związana w surowcu .................................................................... 10
Czynnik suszący ..................................................................................... 11
Suszenie surowca roślinnego ................................................................. 12
Parametry suszenia ................................................................................. 13
3. Przygotowanie surowców i suszarni do suszenia ................................... 16
Zbiór roślin ............................................................................................. 16
Postępowanie po zbiorze ........................................................................ 16
4. Metody suszenia i typy suszarni............................................................. 19
Suszenie naturalne .................................................................................. 19
Suszenie termiczne ................................................................................. 22
5. Adiustacja surowców zielarskich ........................................................... 30
Wprowadzenie ........................................................................................ 30
Dezynsekcja ........................................................................................... 30
Sortowanie .............................................................................................. 30
Rozdrabnianie......................................................................................... 31
Ujednolicenie surowca ........................................................................... 33
6. Zagadnienia biologiczne i farmakologiczne suszenia ............................ 34
Wprowadzenie ........................................................................................ 34
Wymagania jakościowe.......................................................................... 35
7. Wpływ suszenia na zawartość i aktywność ciał czynnych .................... 36
Surowce alkaloidowe ............................................................................. 36
Surowce glikozydowe ............................................................................ 36
Surowce olejkowe .................................................................................. 38
Surowce garbnikowe .............................................................................. 39
Surowce śluzowe .................................................................................... 39
Surowce zawierające gumy i pektyny .................................................... 39
Surowce witaminowe ............................................................................. 40
Surowce zawierające ciała gorzkie (gorycze) ........................................ 40
Surowce zawierające sole mineralne ...................................................... 40
8. Przechowywanie surowców zielarskich ................................................. 41
Magazynowanie ..................................................................................... 41
Opakowania ............................................................................................ 42
Sorpcja wilgoci ....................................................................................... 43
Trwałość surowców................................................................................ 43
CZĘŚĆ II ........................................................................................................ 45
2
Przetwórstwo zielarskie.................................................................................. 45
9. Produkcja ekstraktów roślinnych ........................................................... 46
Wprowadzenie ........................................................................................ 46
Rys historyczny ...................................................................................... 46
Opis ekstrakcji pośredniej i czynników wpływających na jej przebieg . 47
Rozpuszczalniki ..................................................................................... 49
Metody ekstrakcji ................................................................................... 49
11. Zagęszczanie ekstraktów roślinnych .................................................... 57
Wprowadzenie ........................................................................................ 57
Przygotowanie ekstraktów do zagęszczania .......................................... 57
Odparowywanie ..................................................................................... 58
Procesy membranowe ............................................................................ 65
11. Produkcja olejków eterycznych ........................................................... 67
Destylacja ............................................................................................... 67
Ekstrakcja niskowrzącymi rozpuszczalnikami....................................... 81
Maceracja olejami .................................................................................. 82
Metoda nawaniania – enfleurage............................................................ 82
Wytłaczanie ............................................................................................ 83
Przechowywanie olejków eterycznych .................................................. 83
12. Formy leków ziołowych ....................................................................... 85
Wprowadzenie ........................................................................................ 85
Leki proste .............................................................................................. 85
Leki złożone ........................................................................................... 91
Literatura uzupełniająca ................................................................................. 97
3
Wstęp
Zioła jako lek, przyprawa lub nawet pożywienie były znane już w czasach
przedhistorycznych u wszystkich ludów. Potwierdzają to dzisiejsze
wykopaliska w wielu rejonach świata. Zioła starano się konserwować na
różne sposoby, a więc zakopywano w szczelnych naczyniach kamiennych lub
przechowywano w skrytkach ziemnych. W starożytnych grobowcach
znaleziono zioła w naczyniach. W papirusach Egipcjan i spuściźnie
Hipokratesa są wzmianki o suszeniu ziół i przygotowywaniu soków
roślinnych. Takie same wzmianki zostawili Heraklit z Tarentu, Erasistrat z
wyspy Keos, Dioscorides i inni. Zioła i kwiaty wiązano w pęczki zawieszając
je w różnych miejscach. Kłącza i korzenie suszono w piecach chlebowych
albo też w naczyniach kamiennych wstawianych bezpośrednio do ognia. Przy
tych czynnościach kierowano się nawet fazami księżyca. Budowano
specjalnie przeznaczone do tego celu piece gliniane lub kamienne. Już wtedy
wiedziano, że zioła źle suszone tracą wartości lecznicze.
Jednym z pierwszych badaczy, który wskazał na konieczność suszenia
rośliny natychmiast po jej zerwaniu, był Szwajcar Philippus Aureolus
Teofrastus Bombastus von Hohenheim, zwany Paracelsusem, działający w
XVI wieku. Stosował on termiczne suszenie ziół w specjalnych kamiennych
piecach. W następnych wiekach stopniowo odwrócono się od surowców
roślinnych na korzyść leków mineralnych i syntetycznych.
Dopiero przełom XIX i XX wieku zaczął ponownie przybliżać leki
roślinne. Stwierdzono też istotny wpływ suszenia na jakość surowca, i w
związku z tym niejednakową wartość suszonych ziół. Obecnie wiadomo, że
zagadnienia suszarnictwa są bardzo istotne w całokształcie przemysłu
zielarskiego.
Do początku XIX w. w Polsce źródłem surowców były rośliny dziko
rosnące. Początki organizacji uprawy roślin leczniczych i rozwoju przemysłu
zielarskiego w kraju sięgają początków XX wieku. W roku 1913 powstało
pierwsze przedsiębiorstwo zajmujące się handlem surowcami zielarskimi
oraz Towarzystwo Popierania Produkcji Roślin Leczniczych. W 1916 roku
została założona pierwsza plantacja roślin leczniczych, zaś w 1939 roku
powierzchnia upraw ziół wyniosła ok. 450 ha. W 1930 roku powstał Polski
Komitet Zielarski, koordynujący uprawy i zbiór ziół. Trzy lata później
Komitet rozpoczął wydawanie miesięcznika „Wiadomości Zielarskie”, który
po wznowieniu w 1958 roku ukazuje się do dziś.
Szczególnie intensywnie rozwijał się zbiór roślin dziko rosnących.
Powstało szereg firm prywatnych zajmujących się organizacją zbioru i
eksportem ziół. Surowce skupowały apteki i indywidualni wytwórcy.
Przetwórstwo w tym okresie było bardzo słabo rozwinięte. Wprawdzie w
4
ostatnich latach przed wybuchem II Wojny Światowej wiele firm rozpoczęło
produkcję leków ziołowych i olejków, ale były to jednak tylko pionierskie
próby.
Okres okupacji zniszczył całkowicie dorobek przedwojenny, natomiast
początki zielarstwa po wojnie były trudne. Zaczynał powstawać przemysł,
który nie miał tradycji i doświadczenia tak w zapleczu technicznym jak i w
kadrze. Okres ten początkowo charakteryzował się dużą aktywnością
inicjatywy prywatnej – w 1947 roku zarejestrowanych było 130 prywatnych
przedsiębiorstw zielarskich. Ostatecznie zwyciężyła jednak koncepcja
centralizacji, czyli skupienia w jednej organizacji kontroli nad kontraktacją,
zbiorem oraz obrotem surowcami aż do produkcji i sprzedaży gotowych
leków, olejków, przypraw itp.
Funkcję organizatora przemysłu zielarskiego pełniło początkowo
„Społem”. W 1949 roku powstała Centrala Zielarska zrzeszająca zakłady
zajmujące się uprawą i przetwórstwem ziół. Działalność Centrali polegała na
rozwijaniu bazy surowcowej poprzez kontraktację ziół i organizację
terenowych punktów skupu, adjustacji surowców, produkcji ziół
sortowanych oraz niewielu przetworów (np. olejku miętowego) oraz
organizacji sprzedaży detalicznej i eksportu.
W 1959 roku Centrala Zielarska przekształcona została w Zjednoczenie
Przemysłu Zielarskiego „Herbapol”. Z biegiem czasu rozwijano asortyment
przetworów i preparatów. Produkowano zioła jednorodne luzem, zioła w
torebkach do jednorazowego zaparzania (w opakowaniach typu fix), syropy i
płynne preparaty farmaceutyczne. W latach 80-tych XX wieku wprowadzono
mieszanki farmaceutyczne i herbatki owocowo-ziołowe.
W 1982 roku w ramach reformy gospodarczej utworzono Zrzeszenie
Przedsiębiorstw Przemysłu Zielarskiego „Herbapol”, które tworzyło 9
przedsiębiorstw przemysłowych, jedno przedsiębiorstwo przemysłowo-rolne,
4 ośrodki doświadczalne oraz z ok. tysiącem punktów skupu.
Na początku lat 90 XX wieku większość zakładów „Herbapol” zostało
sprywatyzowanych i każdy zakład został osobnym przedsiębiorstwem. W
następnych latach niektóre zakłady utworzyły grupy.
Obecnie brak jest dostatecznie silnej organizacji zrzeszającej plantatorów
i zbieraczy ziół. Powstanie takiego związku, działającego zarówno centralnie
jak i w poszczególnych regionach pozwoliłoby rozwinąć produkcję i
przetwórstwo ziół. Istniejący Polski Komitet Zielarski zajmujący się
organizacją produkcji, przetwórstwa oraz handlu detalicznego i hurtowego
ziół i ich przetworów zrzesza tylko niewielką liczbę plantatorów. Bardzo
istotnym czynnikiem rozwoju produkcji zielarskiej w Polsce może być
eksport ziół, przede wszystkim do krajów Unii Europejskiej, które importują
zioła głównie z Ameryki Południowej i Europy Środkowo-Wschodniej.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin