PODSTAWY MASAŻU LECZNICZEGO Mgr Zygmunt Prochowicz Przedmowa do wydania IV Najnowsze wydanie Podstaw masażu leczniczego" ukazuje się w dziesištš roczni- cę pierwszego wydania tej ksišżki. Od tego czasu powiększył się kršg odbiorców publikacji o studentów fizjoterapii na kierunkach licencjackich i magisterskich. Aby zrozumieć istotę masażu leczniczego, należy znać jego działanie, trzeba wie- dzieć, na jakie struktury anatomiczne działajš bodce masażu, jakimi drogami sš one przewodzone w organizmie i jakie procesy fizjologiczne wywołujš. Posiadajšc tę wiedzę, można naukowo uzasadnić lecznicze zastosowanie masażu. W obecnym wydaniu zmieniono materiał ilustracyjny, przeredagowano i uzu- pełniono treć poszczególnych rozdziałów. Podano również przykłady osnów za- biegu masażu leczniczego oraz zasady drenażu chłonnego. Celem Podstaw ma- sażu leczniczego" jest usystematyzowanie i metodyczne opracowanie wiedzy o masażu leczniczym. Szczegółowe uzupełnienie tej wiedzy zainteresowany czytel- nik znajdzie w coraz liczniejszych publikacjach ukazujšcych się na rynku księgar- skim; ich tytuły zostały zamieszczone w załšczonym pimiennictwie. Mam nadzieję, że kolejna edycja podręcznika przyczyni się do podniesienia po- ziomu przygotowania zawodowego fizjoterapeutów oraz rehabilitantów i do po- wszechniejszego stosowania masażu w profilaktyce i leczeniu wielu chorób oraz w procesie rehabilitacji. Zygmunt Prochowicz Spis treci 1. Krótki rys historyczny masażu ............. 11 2. Klasyfikacja masażu ................. 13 2.1. Rodzaje masażu leczniczego .............. 13 2.2. Metody masażu leczniczego ............... 14 2.3. Formy masażu leczniczego ............... 15 3. Organizacja pracy masażysty i higiena masażu ........ 16 3.1. Kwalifikacje zawodowe masażysty ............ 16 3.2. Cechy psychofizyczne masażysty ............. 16 3.3. Wyposażenie gabinetu masażu. Warunki higieniczno-sanitame .... 17 3.4. Higiena i bezpieczeństwo pracy masażysty .......... 20 3.5. Dokumentacja masażu ................ 20 4. Anatomiczno-fizjologiczne podstawy masażu leczniczego .... 22 4.1. Skóra ...................... 22 4.2. Układ ruchu .................... 24 4.3. Układ kršżenia ................... 31 4.4. Układ chłonny ................... 34 4.5. Układ nerwowy ................... 35 5. Teoretyczne podstawy masażu leczniczego ......... 44 5.1. Masaż jako bodziec fizyczny .............. 45 5.2. Klasyfikacja odczynów po masażu ............ 46 5.3. Warunki poprawnego stosowania masażu .......... 47 5.4. Tok zabiegu masażu ................. 48 5.4. l. Zasady budowy osnowy zabiegu masażu ........... 49 6. Technika wykonywania klasycznego masażu leczniczego .... 51 6.1. Przygotowanie pacjenta do zabiegu ............ 51 6.2. Ułożenie rozluniajšce ................ 51 6.2.1. Pozycja leżšca tyłem ................. 52 6.2.2. Pozycja leżšca przodem ................ 53 6.2.3. Pozycja leżšca na boku ................ 53 6.2.4. Pozycja siedzšca .................. 54 6.3. Tschmka gtaskama.................. 55 6.4. Technika rozcierania ................. 56 6.5. Technika ugniatania ................. 57 6.6. Technika oklepywania ................ 60 6.7. Technika wstrzšsania ................. 62 6.8. Technika wibracji .................. 62 7. Metoda masażu klasycznego .............. 64 7. . Masaż kończyny górnej ................ 64 7. .1. Masaż ręki .................... 64 7. .2. Masaż przedramienia ................. 66 7. .3. Masaż ramienia ................... 67 7. .4. Masaż obręczy kończyny górnej ............. 67 7. .5. Masaż kończyny górnej jako całoci ............ 71 7.2. Masaż kończyny dolnej .......-'......... 71 7.2.1. Masaż stopy .................... 72 7.2.2. Masaż podudzia .................. 72 7.2.3. Masaż uda .................... 74 7.2.4. Masaż obręczy kończyny dolnej ............. 76 7.2.5. Masaż kończyny dolnej jako całoci ............ 77 7.3. Masaż tułowia ................... 78 7.3.1. Masaż grzbietowej częci tułowia ............. 78 7.3.2. Masaż klatki piersiowej ................ 80 7.3.3. Masaż brzucha ................... 80 7.4. Masaż głowy i szyi ................. 81 8. Zasady stosowania masażu w wybranych chorobach ...... i 8.1. Podstawy stosowania masażu w chorobach urazowych ...... i 8.2. Podstawy stosowania masażu w chorobach układu nerwowego ... { 83. Podstawy stosowania masażu w chorobach reumatycznych ..... ( 8.4. Podstawy stosowania masażu w chorobach wewnętrznych ..... ( ť. wsKazania i przeciwwskazania oo stosowania masażu ..... yo 9.1. Wskazania do masażu ................. 96 9.1.1. Choroby układu kršżenia ................ 96 9. .2. Choroby układu oddechowego .............. 96 9. .3. Choroby układu nerwowego ............... 97 9. .4. Choroby reumatyczne ................. 97 9. .5. Choroby narzšdu ruchu ................ 97 9. .6. Choroby skóry ................... 97 9. .7. Choroby dziecięce .................. 97 9. .8. Choroby zawodowe ................. 98 0 "? Pr7ppiu/u/Ť;l^fl7anifl rłn mfl<a7li - - - ... 98 10. . Masaż segmentamy ................. 99 10. .1. Choroby serca ................... 108 10. .2. Choroby dróg oddechowych . .............. 110 10. .3. Choroby dróg żółciowych i wštroby ............ 111 10. .4. Choroby nerek ................... 113 10. .5. Choroby kręgosłupa .................. 114 10. .6. Bóle krzyża .................... 115 10. .7. Choroby stawów obręczy kończyny górnej i ramienia ...... 117 10.1.8. Choroby stawu łokciowego, przedramienia i ręki ........ 117 10.1.9. Choroby stawów kończyny dolnej ........... .?;,ť:. 120 10.1.10. Bóle głowy .................. .T 124 10.2. Masaż išcznotkankowy ................ 124 10.3. Masaż okostnowy .................. 126 10.4. Masaż izometryczny ................. 130 10 S T^rono'7 limf'atlł/"ťťťł7 1^1 11. Masaż w rodowisku wodnym ............. 134 11.1. Masaż wirowy ................... 135 11.2. Masaż podwodny .................. 137 > 11.3. Masaż z katedry natryskowej .............. 140 12. Masaż przyrzšdowy ................. 142 12.1. Masaż wibracyjny .................. 142 12.2. Masaż pneumatyczny ................. 144 12.3. Masaż synkardialny ................. 144 13. Leczniczy masaż chiński ............... 145 13.1. Zasady wykonywania masażu .............. 146 13.2. Masaż ogólny ................... 146 13.3. Technika masażu .................. 148 13.4. Masaż w wybranych chorobach ............. 149 14. Pimiennictwo ................... 152 Skorowidz .................... 159 Krótki rys historyczny masażu W historii rozwoju społeczeństw spotykamy wiele zabiegów czy tradycji kulturo- wych, które rozwinęły się z prymitywnych form, a w miarę rozwoju ludzkoci sta- wały się doskonalsze. Jednym z takich zabiegów jest masaż. Masaż znany był na pewno już w starożytnym Egipcie, co potwierdzajš rysunki spotykane na papirusach pochodzšcych sprzed ok. 5000 lat. W dawnych Indiach i Chinach masaż stanowił częć rytuału religijnego i stamtšd przeniknšł do medy- cyny ludowej. Właciwy rozwój masażu datuje się jednak od czasów starożytnej Grecji. Wy- nikał on z powszechnego zainteresowania Greków sportem oraz dbałociš o ciało i sprawnoć fizycznš. Wraz z kulturš greckš dotarł do Rzymu, gdzie był wykony- wany głównie w słynnych termach, w których np. dzieci do lat 14 miały prawo do bezpłatnego korzystania z masażu. Był to w tamtej epoce zabieg o charakterze hi- gienicznym, przysługujšcy możnym patrycjuszom, których masowali niewolnicy, nacierajšc wonnymi olejkami. Juliusz Cezar w swych pamiętnikach opisał leczenie metodš szczypania i ugnia- tania w przypadku wystšpienia rwy kulszowej. W redniowieczu, zgodnie z zasada- mi ascezy, masaż tracił znaczenie. O renesansie masażu można mówić dopiero w XVI w., kiedy to francuski le- karz Ambroży Parę (1517-1590) zaobserwował, że głaskanie obolałych miejsc przynosi choremu nie tylko ulgę w cierpieniu, ale wywołuje również pewne zmiany w skórze, natomiast nacieranie i silniejsze głaskanie wpływa na mięnie. Po raz pierwszy w dziejach medycyny lekarz zapisał swš obserwację i zaczšł stosować masaż jako oficjalnš, lekarskš metodę leczenia. On też jako pierwszy przeprowa- dził badania nad fizjologiš masażu. Kontynuatorem metody Ambrożego Parę byt Niemiec Friedrich Hoffman (1600-1672), który w swoich dziełach uzasadniał sto- sowanie masażu w poszczególnych jednostkach chorobowych, zwłaszcza po zabie- gach chirurgicznych. Jednak właciwy rozwój masażu leczniczego nastšpił dopiero na poczštku XIX w. dzięki lekarzom szwedzkim. Największe zasługi położył Per Henrik Ling (1776-1839), założyciel Centralnego Instytutu Gimnastycznego w Sztokholmie. Tam włanie powstała metoda lecznicza i higieniczna zwana gim- 11 nastykš szwedzkš", której składowš był także masaż. Opracowany również został system stosowania masażu w poszczególnych chorobach i ich profilaktyce. Szkołę masażu leczniczego stworzył lekarz holenderski John Mezger z Amster- damu (1839-1909), uważany za twórcę masażu naukowego". Był on autorem dzieła, w którym opracował cały system metod masażu oraz wskazań i przeciw- wskazań opartych na dowiadczeniach własnych i niebogatym pimiennictwie. Szczególnie dobre wyniki osišgnšł Mezger w leczeniu masażem chorób stawów. Od czasów Mezgera datuje się stosowanie masażu w klinikach: najpierw na od- działach chirurgicznych, a póniej także na innych. Po Mezgarze wielu lekarzy zajmowało się naukowym opracowaniem stosowa- nia masażu i badaniem nie tylko miejscowego, ale również odruchowego...
Dorico