Wolsza J - Rudimenta linguae Latinae. Podstawy języka łacińskiego.pdf

(932 KB) Pobierz
II Liceum Ogólnokształcące im. W. Wróblewskiego w Gliwicach
Janina Wolsza
Rudimenta linguae Latinae
Podstawy języka łacińskiego
Materiały do nauki języka łacińskiego
dla klas z rozszerzonym programem nauczania
przedmiotów matematyczno–przyrodniczych
Gliwice 2013
Rozpoczynamy naszą przygodę z
lingua Latina,
językiem starożytnych Rzymian. Mówi się czasem,
że łacina jest językiem martwym, bo dziś nie posługuje się nim żaden naród ani grupa etniczna, język nie
rozwija się w sposób naturalny. Jednak dla nauk przyrodniczych jest to atutem. Język, który się nie zmienia,
świetnie nadaje się do opisu świata przyrody, medycyny czy farmacji – mamy pewność, że nazwy zwierząt,
roślin, pojęcia anatomiczne nie nabiorą innego znaczenia. Dlatego terminologia łacińska, mimo ekspansji
języka angielskiego, nadal obowiązuje adeptów nauk przyrodniczych i medycznych. Z tych powodów w
naszej szkole wprowadzono język łaciński jako przedmiot uzupełniający w klasach z rozszerzonym
programem nauczania przedmiotów matematyczno–przyrodniczych.
Mam nadzieję, że nauka języka łacińskiego przyniesie Wam nie tylko dużo pożytku, lecz także sporo
radości. Powodzenia!
Janina Wolsza
Alfabet łaciński
Alfabet łaciński składa się z 24 liter.
ABCDEFGHIKLMNOPQRSTUVXYZ
a b c d e f g h ikl m n op q r s t u v x y z
Z wymową łacińską jest pewien kłopot. Ponieważ z oczywistych powodów nie możemy odtworzyć
wymowy rodzimych użytkowników języka łacińskiego – starożytnych Rzymian, dziś każdy współczesny
naród wymawia łacinę zgodnie z właściwym sobie systemem fonetycznym. Współczesne badania naukowe
pozwoliły jednak ustalić wymowę jak najbardziej zbliżoną do wymowy starożytnych Rzymian (tzw.
Latina
restituta).
Z tym sposobem wymawiania możemy się spotkać na uniwersytetach i w ośrodkach naukowych.
W polskich szkołach dominuje jednak wymowa tradycyjna, to jest taka, jaką Polacy stosowali od początku
współistnienia łaciny z językiem polskim. Wymowa tradycyjna jest już wpisana w naszą kulturę, brzmi
swojsko w uszach nawet tych Polaków, którzy nigdy nie uczyli się języka łacińskiego. Prosty przykład:
gdybyśmy używali
Latina restituta,
musielibyśmy czytać tytuł powieści Sienkiewicza:
Kło ładis,
bo tak
mniej więcej powiedziałby starożytny Rzymianin. Pozostańmy zatem przy bliższej polskiemu uchu
wymowie:
Kwo wadis?
Oprócz samogłosek i spółgłosek rozróżniamy dwugłoski (dyftongi), czyli połączenia dwóch samogłosek,
które czytamy jako jedną długą samogłoskę:
– ae
wymawiamy jak
e;
– oe wymawiamy jak
e;
– au
wymawiamy jak w polskich wyrazach:
auto, Australia;
– eu
wymawiamy jak w polskim
Europa.
Zapamiętajmy jeszcze kilka zasad wymowy.
–c
przed:
e,i,y,ae,oe
wymawiamy jak
c,
w pozostałych sytuacjach jak
k
np.:
cera, circus, caeremonia, coemetarium;
–i
na początku wyrazu przed samogłoską i w środku wyrazu między samogłoskami
wymawiamy jak
j,
np.:
Iulia, Ianuarius, maior,
– ngu wymawiamy jak:
ngw, np. lingua, sanguis
– ph w słowach pochodzenia greckiego wymawiamy jak
f,
np.:
philosophia
– qu wymawiamy jak
kw
(q występuje zawsze w połączeniu z
u): quadratus, qualis
– rh
wymawiamy jak
r,
np.:
rhetor;
–s
wymawiamy jak
s,
(a nie jak
z)
np.:
rosa,
II
– su
– th
– ti
–v
–x
wymawiamy jak
sw,
np.:
suavis
wymawiamy jak
t,
np.:
theatrum
wymawiamy jak
ti,
(a nie
cj)
np.:
lectio, recitatio
wymawiamy jak
w
np.:
verbum, villa
wymawiamy jak
ks
np.:
Xerxes, rex
Iloczas i akcent
Język łaciński dysponował iloczasem, czyli odróżniał samogłoski długie i krótkie. Ponieważ w
języku polskim nie ma iloczasu, wydawcy podręczników czasem zaznaczają nad samogłoską jej długość
(np.
ă
= krótkie
a;
ā = długie
a).
Dyftongi są zawsze długie. Akcent zależny jest od długości sylaby.
Sylaba jest długa, jeśli:
•zawiera
długą samogłoskę, np.:
natūra, medicīna, Eurōpa;
•jest
sylabą zamkniętą (wówczas samogłoska stanowiąca ośrodek sylaby wydłuża się), np.:
instrumentum,
eventus.
Sylaba jest krótka, gdy jest otwarta i zawiera krótką samogłoskę, np.:
medĭcus, philosŏphus.
Akcent w języku łacińskim, podobnie jak w polskim, pada na ogół na przedostatnią sylabę
( w wyrazach dwusylabowych jest to oczywiście sylaba pierwsza). W dłuższych wyrazach, jeśli sylaba
przedostatnia jest krótka, akcent przesuwa się na sylabę trzecią od końca, np.:
mathematĭcus, tabŭla,
discipŭlus.
Ze względu na akcent interesuje nas zatem jedynie iloczas przedostatniej sylaby i tylko jej
iloczas będziemy zaznaczać.
Latīne legĭmus
Czytamy po łacinie
Ardŭa prima via est.
Medĭcus curat, natūra sanat.
Nulla est medicīna sine lingua Latīna.
Natūram mutāre difficĭle est.
Aquĭla non capit muscas.
Salus aegroti suprema lex.
Festīna lente.
Medicīna soror philosophĭae.
Primum non nocēre.
Praesente medico nihil nocet.
Medĭce, cura te ipsum!
Per scientiam ad salutem aegroti.
Pierwsza droga jest stroma.
Lekarz leczy, natura uzdrawia.
Nie ma medycyny bez jezyka łacińskiego.
Trudno jest zmienić naturę.
Orzeł nie chwyta much.
Dobro chorego najwyższym prawem.
Spiesz się powoli. (Oktawian August)
Medycyna siostrą filozofii.
Po pierwsze – nie szkodzić. (Hipokrates)
W obecności lekarza nic nie szkodzi.
Lekarzu, lecz się sam!
Przez wiedzę do zdrowia chorego.
III
Przypadki i deklinacje
Casus Latini
–
przypadki łacińskie
Declinationes
– deklinacje
W języku łacińskim występuje sześć przypadków:
Lp.
Nazwa łacińska
1.
Nominativus
2.
Genetivus
3.
4.
5.
6.
Dativus
Accusativus
Ablativus (właściwy)
Ablativus instrumentalis
Ablativus locativus
Vocativus
Pytania
quis?quid?
cuius?
cui?
Odpowiednik polski
mianownik
dopełniacz
celownik
Pytania
kto? co?
kogo? czego?
czyj?
komu? czemu?
dla kogo? dla czego?
kogo? co?
od kogo? od czego?
kim? czym? /z kim? z czym?
o kim? o czym?
quem? quid? biernik
quo?
brak odpowiednika
narzędnik
miejscownik
wołacz
Rzeczowniki łacińskie mogą odmieniać się według jednej z pięciu deklinacji. Przynależność rzeczownika
do deklinacji rozpoznajemy po zakończeniach nominatiwu i genetiwu singularis (liczby pojedynczej),
dlatego ucząc się nowego rzeczownika staramy się zapamiętać oba zakończenia. Słowniki podają obok
nominatiwu zakończenie genetiwu np.:
lingua,ae
– język.
Zakończenia obu przypadków dla poszczególnych deklinacji są następujące:
Deklinacja
Nominativus
Genetivus
Ćwiczenie:
Określ przynależność następujących rzeczowników do deklinacji:
planta,–ae
audītus,–us
homo, –ǐnis
res, –ei
medǐcus,–i
genu,–us
corpus,–ŏris
tussis, –is
venenum,–i
magister,–tri
radix,–ǐcis
annus,–i
manus,–us
homo, –inis
roślina
słuch
człowiek
rzecz
lekarz
kolano
ciało
kaszel
trucizna
nauczyciel
korzeń
rok
ręka
człowiek
I
–a
–ae
II
–us,–er/–um
–i
III
różne
–is
IV
–us/–u
–us
V
–es
–ei
IV
I deklinacja
Do I deklinacji należą rzeczowniki i przymiotniki rodzaju żeńskiego (feminina) zakończone w nominatiwie
singularis na –a, w genetiwie singularis na –ae. Grupę wyjątków stanowią rzeczowniki rodzaju męskiego
(masculina), oznaczające mężczyzn np.:
poeta,ae
– poeta;
agricola,–ae
– rolnik,
nauta,–ae
– żeglarz,
Persa,–ae –
Pers.
Wzór odmiany
Przypadek
Nominativus
Genetivus
Dativus
Accusativus
Ablativus
Vocativus
SINGULARIS
– l.poj.
planta medicata
plantae medicatae
plantae medicatae
plantam medicatam
plantā medicatā
planta medicata
PLURALIS
– l.mnoga
plantae medicatae
plantārum medicatārum
plantis medicatis
plantas medicatas
plantis medicatis
plantae medicatae
De puellā et de rosā
Rosa planta est. Rosae forma pulchra est. Puer puellae amatae rosam rubram dat. Puella rosā gaudet et
clamat: o,rosa, quam pulchra es! O,puella, tu quoque pulchra es – puer cogitat.
rosa,ae
f–
róża
planta,ae
f
– roślina
est – jest
forma,ae
f
– kształt
pulchra – piękna
puer, pueri
m
– chłopak
puella,ae
f
– dziewczyna
amata – ukochana ,ulubiona
rubra – czerwona
dat – daje
gaudet – cieszy się
et – i
clamat – krzyczy, woła
quam – jak
es – jesteś
quoque – także
cogitat – myśli
De plantis
Multae plantae in terra sunt. Familiae plantārum variae sunt. Nonnullas plantas in schola cognoscimus,
sicut: Mentham piperitam, Matricariam chamomillam, Gentianam lutĕam.
De plantis medicatis magistra nobis narrat. O, plantae medicatae, hominĭbus utĭles estis!
multae – liczne, wiele
in – w, na
terra,ae
f –
ziemia
sunt – są
familia,ae
f
– rodzina
varia – różna
nonnulla – niektóra
schola,ae
f
– szkoła
cognoscimus – poznajemy
sicut –tak,jak
Mentha piperita – mięta pieprzowa
Matricaria chamomilla – rumianek pospolity
Gentiana lutĕa – goryczka żółta
medicata – lecznicza
magistra,ae
f
– nauczycielka
nobis – nam
narrat – opowiada
hominǐbus – ludziom
utǐles – użyteczni, użyteczne
estis – jesteście
V

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin